Giáo án và PPT Ngữ văn 8 cánh diều Bài 2: Nắng mới (Lưu Trọng Lư)

BÀI 2. VĂN BẢN. NẮNG MỚI

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV đặt câu hỏi gợi dẫn học sinh tìm hiểu: Hãy tưởng tượng và chia sẻ cảm xúc, tâm trạng, … của em khi đón nhận ánh nắng mới.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1. Tìm hiểu tác giả

GV đặt câu hỏi yêu cầu học sinh tìm hiểu: 

• Em hãy tìm hiểu và trình bày một số thông tin về tác giả của văn bản “Nắng mới”.

• Tìm hiểu phong cách sáng tác của tác giả Lưu Trọng Lư.

• Nêu một số tác phẩm tiêu biểu của tác giả trong sự nghiệp của mình.

Sản phẩm dự kiến:

- Lưu Trọng Lư (19/6/1912 – 10/8/1991) là một nhà thơ, nhà văn, nhà soạn kịch Việt Nam, quê làng Cao Lao Hạ, xã Hạ Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình trong một gia đình quan lại xuất thân nho học.

- Ông học đến năm thứ ba tại trường Quốc học Huế thì ra Hà Nội làm văn, làm báo để kiếm sống. Ông là một trong những nhà thơ khởi xướng Phong trào Thơ mới và rất tích cực diễn thuyết bênh vực “Thơ mới” đả kích các nhà thơ “cũ”.

- Phong cách nghệ thuật: giọng thơ trong trẻo, ý thơ tinh tế

- Tác phẩm chính: Tiếng thu (1939); Tỏa sáng đôi bờ (1959); Người con gái sông Gianh (1966), ..

Hoạt động 2. Tác phẩm

GV đưa ra câu hỏi: Nêu hoàn cảnh sáng tác của bài thơ “Nắng mới”?

Sản phẩm dự kiến:

b. Tác phẩm

- Bài thơ “Nắng mới” được trích từ tập thơ “Tiếng thu”, xuất bản năm 1939

II. ĐẶC ĐIỂM VỀ THỂ THƠ, MẠCH CẢM XÚC VÀ CẢM HỨNG CHỦ ĐẠO CỦA BÀI THƠ NẮNG MỚI

Hoạt động 1. Đặc điểm về thể thơ

HS tìm hiểu trả lời câu hỏi: 

• Bài thơ thuộc thể thơ gì? Nêu đặc điểm về thể thơ?

• Chỉ ra vần, nhịp của bài thơ?

Sản phẩm dự kiến:

- Mỗi dòng có bảy chữ

- Cách ngắt nhịp trong bài thơ: 3/4, 4/3, 2/5. Nhịp thơ đa dạng nhưng nhịp nhàng, phù hợp với tâm trạng của chủ thể trữ tình.

- Cách gieo vần trong bài thơ: vần chân liền và vần chân cách: tạo nhạc tính cho bài thơ.

Hoạt động 2. Bố cục, mạch cảm xúc

GV đưa ra câu hỏi: Nêu bố cục và mạch cảm xúc của bài thơ.

Sản phẩm dự kiến:

- Bố cục: 

+ Khổ 1: Những tín hiệu đánh thức kí ức về người mẹ trong tâm tưởng của nhà thơ

+ Khổ 2, 3: Hình ảnh người mẹ trong kí ức của tác giả

- Mạch cảm xúc:

+ Khổ 1: Nỗi buồn da diết, cảm thấy trống vắng vì thiếu mẹ được thức dậy trong tâm hồn nhà thơ bởi những tín hiệu đặc biệt

+ Khổ 2, 3: Nỗi nhớ và niềm hạnh phúc trong tâm tưởng tác giả khi hồi tưởng lại những kí ức tươi đẹp của tuổi thơ thuở còn có mẹ

-> Bố cục và mạch cảm xúc của bài thơ được thể hiện theo trình tự thời gian, từ hiện tại ngược về quá khứ, nhằm nhấn mạnh tình cảm yêu thương sâu đậm của tác giả dành cho người mẹ của mình

Hoạt động 3. Cảm hứng chủ đạo: 

GV đặt câu hỏi: Cảm hứng chủ đạo trong bài thơ “Nắng mới” là gì?

Sản phẩm dự kiến:

Nỗi nhớ thương sâu sắc của tác giả dành cho người mẹ 

Hoạt động 4. Tìm hiểu nhan đề

GV đưa ra câu hỏi: Giải thích ý nghĩa nhan đề của bài thơ?

Sản phẩm dự kiến:

Bài thơ có nhan đề Nắng mới. Đây là hình ảnh gây ấn tượng, khơi nguồn cảm hứng cho tác giả, thúc dậy những kỉ niệm đẹp về mẹ trong kí ức thuở lên mười

III. TÌM HIỂU CHI TIẾT

Hoạt động 1. Những tín hiệu đánh thức kí ức về người mẹ trong tâm tưởng của nhà thơ

GV đặt câu hỏi yêu cầu học sinh thảo luận: Hãy tìm ba hình ảnh trong bài thơ có mối liên hệ chặt chẽ với nhau được tác giả sự dụng để khắc họa về người mẹ. Qua những hình ảnh ấy, người mẹ hiện lên như thế nào trong nỗi nhớ của tác giả?

Sản phẩm dự kiến:

- Hình ảnh làng quê: “nắng mới”, “gà trưa” => đây là những hình ảnh quen thuộc gắn liền với làng quê Việt Nam.

- Trong khổ thơ thứ nhất nói riêng và trong cả bài thơ nói chung, nhân vật “tôi” có tâm trạng buồn, nhớ thương sâu sắc người mẹ đã khuất của mình. Tình cảm, cảm xúc đó được thể hiện qua các từ ngữ “nhớ”, “chửa xoá mờ”

- Các từ láy xuất hiện trong đoạn một “xao xác”, “não nùng”, “chập chờn” được sử dụng rất giàu sắc thái biểu cảm. Cụ thể:

+ Âm thanh tiếng gà trưa chợt vọng đến hoá thành tâm trạng khi được tác giả thể hiện bằng hai từ “xao xác”, “não nùng”. “Xao xác” là những thanh âm nối tiếp nhau, làm cho không gian buổi trưa đang yên tĩnh, vắng vẻ bỗng trở nên xao động. Cái xao động từ ngoại cảnh thức dậy cả một bầu trời tâm trạng của nhân vật “tôi”, tạo ra những gợn sóng của tâm hồn. 

+ Còn “não nùng” là cảm xúc buồn đau sâu đậm và đầy day dứt. Âm thanh tiếng gà gáy ban trưa trở thành tín hiệu thẩm mĩ đặc biệt bắc nhịp cầu cho tâm tưởng hiện tại trở về quá khứ. 

+ Và “chập chờn” là gạch nối bước từ trạng thái của bờ bên này sang bờ bên kia, như thực, như mơ trong tâm trạng của cái tôi trữ tình

-> Các từ láy tạo thành đường dẫn của cảm xúc, của kí ức, dẫn tâm hồn của nhà thơ và mỗi chúng ta  về với những ngày tháng thân thương vốn đã xa rồi

Hoạt động 2. Hình ảnh người mẹ trong kí ức của tác giả

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: Trong kí ức tuổi thơ của nhân vật “tôi” ở bài Nắng mới, người mẹ hiện lên qua những hình ảnh được lựa chọn, để lại ấn tượng sâu đậm cho tác giả. Với em, chi tiết nào mà em thấy ấn tượng nhất trong kí ức của tác giả khi nhắc đến hình ảnh người mẹ?

Sản phẩm dự kiến:

- Để thể hiện hình ảnh người mẹ, tác giả đã lựa chọn các hình ảnh trong hai khổ thơ gắn bó chặt chẽ với nhau. Đó là “nắng mới”, “áo đỏ” và “nét cười đen nhánh”

- Ở thế giới của hoài niệm còn mãi, mẹ hiện lên giữa không gian bừng sáng của “nắng mới” – nguồn sáng mới mẻ, tươi đẹp, hân hoan, trong tay là tấm “áo đỏ”  “người đưa trước giậu phơi”. Màu đỏ ấm nóng của tấm áo hoà với màu nắng mới, dường như cùng phản chiếu lên gương mặt dịu dàng, trẻ trung của mẹ. Và “nét cười đen nhánh” sau tay áo tạo nên một bức tranh thật đẹp. 

-> Qua ba chi tiết đó, hình ảnh người mẹ hiện lên thật ấm áp, thân thương, đôn hậu, trẻ trung, tươi tắn trong tâm hồn nhà thơ. Đây là những kí ức ấn tượng nhất được lưu giữ sâu đậm trong tâm hồn của một đứa trẻ lên mười khi nhớ về mẹ

III. TỔNG KẾT

Hoạt động 1. Nội dung

GV đặt câu hỏi tổng kết nội dung:Em hãy nêu giá trị nội dung của bài thơ “Nắng mới”?

Sản phẩm dự kiến:

Bài thơ là nỗi nhớ của chủ thể trữ tình đối với người mẹ của mình. Qua đó thể hiện giá trị đạo đức truyền thống uống nước nhớ nguồn, hiếu thuận của người Việt Nam.

Hoạt động 2. Nghệ thuật

GV đặt câu hỏi tổng kết nghệ thuật: Giá trị nghệ thuật của bài thơ “Nắng mới” là gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Thể thơ thất ngôn

- Giọng điệu nhẹ nhàng, tha thiết

- Sử dụng linh hoạt các biện pháp tu từ

- Từ ngữ trong bài thơ giản dị, mang màu sắc làng quê Bắc Bộ tạo nên sự gần gũi.

- Cách ngắt nhịp trong bài thơ: 3/4, 4/3, 2/5. Nhịp thơ đa dạng nhưng nhịp nhàng, phù hợp với tâm trạng của chủ thể trữ tình.

- Cách gieo vần trong bài thơ: vần chân liền và vần chân cách: tạo nhạc tính cho bài thơ

Hoạt động 3. Đặc trưng thể loại

GV đưa ra câu hỏi: Hãy nêu điểm đặc trưng về thể loại của bài thơ “Nắng mới”? (bố cục, ngôn ngữ).

Sản phẩm dự kiến:

a. Bố cục

- Tuân thủ theo đúng luật thơ bảy chữ

b. Ngôn ngữ

- Ngôn ngữ cô đọng, giản dị và giàu sức biểu cảm.

- Các chi tiết, hình ảnh được sử dụng mang tính tiêu biểu, chân thực

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Xác định phương thức biểu đạt chính của văn bản trên?

A. Biểu cảm

B. Miêu tả

C. Nghị luận

D. Tự sự

Câu 2: Nhân vật “tôi” đã thể hiện tình cảm, cảm xúc gì trong bài thơ?

A. Lo lắng cho người mẹ

B. Thương nhớ người mẹ

C. Yêu quý người mẹ

D. Tất cả các đáp án trên.

Câu 3: Kí ức về mẹ trong tâm tưởng của nhân vật “tôi” gắn liền với hình ảnh:

A. Mẹ đi ra ngoài đồng làm việc trong buổi nắng sớm.

B. Nắng chiếu qua song cửa.

C. Gà trưa gáy não nùng.

D. Mẹ đưa áo ra giậu phơi mỗi khi có nắng mới về.

Câu 4: Biện pháp tu từ được sử dụng trong hai câu thơ: "Mỗi lần nắng mới reo ngoài nội/ Áo đỏ người đưa trước dậu phơi"

A. Ẩn dụ 

B. Hoán dụ

C. Nhân hóa

D. So sánh

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: A

Câu 2: D

Câu 3: D

Câu 4: C

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Trong kí ức tuổi thơ của nhân vật “tôi” ở bài Nắng mới, người mẹ hiện lên qua những chi tiết, hình ảnh nào? Phân tích nét đặc sắc của những chi tiết, hình ảnh đó.

Câu 2: Hình ảnh nào về người mẹ của mình khiến em yêu thương nhất? Hãy chia sẻ về hình ảnh mẹ của em bằng một đoạn văn (khoảng 8 – 10 dòng).