Giáo án điện tử Ngữ văn 11 cánh diều Bài 5 TH tiếng Việt: Hiện tượng phá vỡ những quy tắc ngôn ngữ thông thường

THÂN MẾN CHÀO MỪNG CÁC EM ĐẾN VỚI BÀI HỌC HÔM NAY

KHỞI ĐỘNG

“TÌM KIẾM HIỆN TƯỢNG PHÁ VỠ QUY TẮC NGÔN NGỮ”

LUẬT CHƠI

Trong vòng 5 phút, các đội lần lượt liệt kê những câu thơ có chứa hiện tượng phá vỡ quy tắc ngôn ngữ. Nhóm nào liệt kê được nhiều nhất sẽ dành chiến thắng.

BÀI 5: TRUYỆN NGẮN

[Thực hành tiếng Việt]

Hiện tượng phá vỡ những quy tắc ngôn ngữ thông thường

NỘI DUNG BÀI HỌC

I.

LÝ THUYẾT

II.

LUYỆN TẬP

I.

LÝ THUYẾT

Vận dụng hiểu biết cá nhân và sự chuẩn bị ở nhà, làm việc theo nhóm (bàn học tập): Em hãy trình bày cách nhận biết những hiện tượng phá vỡ quy tắc ngôn ngữ thông thường.

1. Cách nhận biết

• Ngôn ngữ có tính chuẩn mực do vậy để nhận ra những hiện tượng phá vỡ quy tắc ngôn ngữ thông thường phải nắm được quy ước ngôn ngữ có tính chuẩn mực của tiếng Việt.
• Đồng thời biết đối chiếu, so sánh các phương án sử dụng ngôn ngữ khác nhau.

1. Một số hiện tượng phá vỡ quy tắc ngôn ngữ thông thường:

II.

LUYỆN TẬP

Nhiệm vụ 1:  Bài tập 1 SGK trang 23

1. Ăn ngay ở thật, mọi tật mọi lành

• Sự kết hợp từ ngữ: “Ăn ở” và “ngay thật” ð “Ăn ngay ở thật”.
• Tách rời các tiếng trong từ.
• Nhấn mạnh sự thật hễ ăn ở ngay thẳng thật thà, thì dù mắc bệnh tật gì rồi cũng qua khỏi, lành mạnh. Nghĩa bóng tật có nghĩa là tội vạ, là những việc không hay. Cả câu nghĩa là hễ ăn ở ngay thẳng thật thà thì dù có mắc phải tội vạ gì oan uổng, sau cũng vô sự.

1. Những là đắp nhớ đổi sầu

Tuyết sương nhuốm nửa mái đầu hoa râm

Sự kết hợp giữa các từ “đắp nhớ” – “đổi sầu”

• Cách kết hợp từ bất bình thường.
• Không ai nói “đắp” (tức bồi đắp, đắp nên, dựng nên) nỗi nhớ, cũng chẳng “đổi” (trao đổi, đổi chác) được nỗi sầu, nỗi phiền muộn.
• Thể hiện nỗi nhớ cứ lớn dần, đầy dần theo năm tháng còn nỗi buồn thì chẳng thể vơi cạn. Xa cách nửa đời người, mái tóc đã điểm hoa râm nhưng tình cảm Kiều dành cho Kim chẳng hề phai nhạt.

1. Trăng rất trăng là trăng của tình duyên

• Từ “trăng” thứ hai vốn là danh từ nhưng được sử dụng như một tính từ
• Chuyển từ loại: từ danh từ sang tính từ.
• Việc phá vỡ quy tắc ấy khiến trăng mang những đặc tính riêng chỉ mình trăng mới có – đó là tình, là duyên, là biểu tượng của những điều vừa thanh cao, vừa đẹp đẽ, vừa nồng nàn, vừa dịu dàng, mơn trớn, yêu thương.

1. Càng thấy anh đứng yên, họ càng được ngắm và càng cho là anh muốn pha trò như thế, nên càng cười già!

• Sự kết hợp của động từ “cười” với tính từ “già” ð Kết hợp từ bất bình thường.
• “Cười già” lại chỉ tràng cười liên tục, không dứt, không ngừng được – những nụ cười khoái chí, thích thú đầy thỏa mãn.
• Tác giả xây dựng đối lập giữa nỗi buồn khổ của anh kép từ bền với sự khoái trá của khán giả để thấy nỗi bất hạnh của anh. Dù nhận được tin bố đã mất, đau khổ nhưng anh vẫn phải làm trò cười cho mọi người vì miếng cơm manh áo.

1. Có phải duyên nhau thì thắm lại,

Đừng xanh như lá bạc như vôi

• Sử dụng thành ngữ "xanh như lá, bạc như vôi" kết hợp từ “Đừng” đầu câu thơ. ð Tỉnh lược thành phần chủ ngữ của câu.
• Một lời cảnh tỉnh, nhắc nhở người đàn ông trong xã hội ấy: nếu có duyên thì cùng nhau bước tiếp tạo nên cái kết đẹp “thắm lại”, nếu không thì cũng đừng phũ phàng, bội bạc như lá, như vôi.
• Nhiệm vụ 2: Bài tập 2 SGK trang 23
• Kết hợp các từ bất bình thường: “đậu phụ làng cắn đậu phụ chùa đấy ạ”.
• Sư cụ đã vi phạm phương châm về chất, đánh tráo khái niệm khi dùng “đậu phụ” – tên một món ăn chay, để gọi “con chó” – tên một loài động vật.
• Chú tiểu đã biết sự thật và đáp trả đúng theo cách sư thầy đã dùng khi được hỏi.
• Thông qua cách kết hợp từ bất bình thường nhằm ám chỉ việc sư thầy nói dối từ đó bật ra tiếng cười.