Giáo án điện tử Ngữ văn 11 cánh diều Bài 2 TH tiếng Việt: Biện pháp tu từ đối

CHÀO MỪNG CÁC EM ĐẾN VỚI BÀI HỌC NGÀY HÔM NAY!

KHỞI ĐỘNG

Em hãy đọc 1 số bài thơ có sử dụng biện pháp tu từ đối mà em đã từng đọc hoặc được học?

Gợi ý:

Đứng bên ni đồng ngó bên tê đồng, mênh mông bát ngát

Đứng bên tê đồng, ngó bên ni đồng, bát ngát mênh mông

> Biện pháp tu từ đối là biện pháp tu từ khá quen thuộc thường gặp trong Tiếng Việt.

BÀI 2. THƠ VÀ VĂN NGUYỄN DU  

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT:

BIỆN PHÁP TU TỪ ĐỐI 

NỘI DUNG BÀI HỌC

Khái niệm, đặc điểm của Biện pháp tu từ đối.

Họat động luyện tập

• Trình bày khái niệm về biện pháp tu từ đối?
• Tác dụng của biện pháp tu từ đối là gì?

1. Khái niệm, đặc điểm của biện pháp tu từ đối

• Khái niệm: là cách sắp xếp đặt từ ngữ, cụm từ và câu ở vị trí cân xứng nhau để tạo hiệu quả giống nhau hoặc trái ngược nhau.
• Tác dụng: việc sử dụng phép đối muốn tạo hiệu quả về sự giống nhau hoặc trái ngược nhau nhằm gợi ra một vẻ đẹp hoàn chỉnh, hài hòa trong diễn đạt để hướng đến làm nổi bật một nội dung ý nghĩa nhất định.

Dấu hiệu nhận biết các loại phép đối

Trường đối: thường được thực hiện giữa hai dòng thơ hoặc hai câu văn.

Ví dụ:

Còn bạc, còn tiền, còn đệ tử

Hết cơm, hết rượu, hết ông tôi.

Tiểu đối: thực hiện giữa các từ ngữ trong một dòng thơ hoặc một câu văn.

Ví dụ:

Kể từ khi gặp tràng Kim,

Khi ngày quạt ước khi đêm chén thề.

Biện pháp tu từ đối không chỉ được dùng phổ biến trong văn vần (như thơ, phú), văn biền gẫu (như câu đối, chiếu, cáo, hịch,…) mà còn được dùng trong cả văn xuôi, nhất là văn chính luận thời trung đại.

2. Hoạt động luyện tập

Bài tập 1. (SGK tr.52) Chỉ ra các cặp câu hoặc vế câu đối nhau trong những câu thơ dưới đây. Phân tích một cặp đối để thấy các từ ngữ và cấu trúc câu trong cặp ấy đối nhau về những mặt nào.  

1. Khúc sông, bên lở bên bồi

Bên lở thì đục, bên bồi thì trong.

(Ca dao)

1. Lom khom dưới núi, tiều vài chủ,

Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.

Nhớ nước đau lòng, con quốc quốc,

Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia.

(Bà Huyện Thanh Quan)

1. Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,

Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo.

Tầng mây lơ lửng, trời xanh ngắt,

Ngõ trúc quanh co, khách vắng teo.

(Nguyễn Khuyến)

a

Khúc sông, bên lở bên bồi

Bên lở thì đục, bên bồi thì trong.

bên lở >< bên bồi

đục >< trong

Tiểu đối: diễn tả sự tương phản giữa bên lở bên bồi của khúc sông.

b

Lom khom dưới núi, tiều vài chủ,

Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.

Nhớ nước đau lòng, con quốc quốc,

Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia.

Lom khom >< lác đác 

Dưới núi >< bên sông

Trường đối: nhằm nhấn mạnh sự sự thưa thớt, vắng vẻ, bé nhỏ, tiêu điền hoang vắng

c

Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,

Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo.

Tầng mây lơ lửng, trời xanh ngắt,

Ngõ trúc quanh co, khách vắng teo.

Sóng biếc >< lá vàng

Lơ lửng >< quanh co

Xanh ngắt >< vắng teo

Trường đối: gợi ra một bức tranh mùa thu màu sắc thê lương ảm đạm, với gió heo may se sắt lạnh lùng và những chiếc lá vàng nhẹ rơi.

Bài tập 2. (SGK tr.53) Tìm ra biện pháp đối trong đoạn thơ dưới đây (trích Truyện Kiều của Nguyễn Du). Biện pháp đối trong đoạn trích giúp người đọc hình dung về hai chị em Thúy Vân, Thúy Kiều như thế nào?

Đầu lòng hai ả tố nga

Thuỷ Kiều là chị, em là Thuỷ Vân.

Mai cốt cách, tuyết tinh thần

Mỗi người một vẻ, mười phân vẹn mười.

Vân xem trang trọng khác với

Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang.

Hoa cười ngọc thốt đoan trang

Mây thua nước tóc, tuyết nhường màu da.

Kiều càng sắc sảo, mặn mà

So bề tài sắc lại là phần hơn.

Làn thu thuỷ, nét xuân sơn

Hoa ghen thua thắm, liễu hờn kém xanh.

(Nguyễn Du)

Tiểu đối

• Chị - em
• Mỗi người – mười phân, một vẻ - vẹn mười
• Đầy đặn – nở nang
• Cười – thốt
• Thua – nhường
• Ghen – hờn

Trường đối

• Trang trọng khác vời – sắc sảo mặn mà

è Vẽ lên bức chân dung về hai chị em Thúy Vân, Thúy Kiều đẹp nghiêng nước nghiêng thành, một chín một mười, mỗi người một vẻ cả về ngoại hình lẫn tính cách.

Bài tập 3. (SGK tr.53) Biện pháp đối được vận dụng trong các đoạn văn sau như thế nào? Phân tích tác dụng của biện pháp tu từ đó.