Giáo án Lịch sử 9 kết nối bài 9: Chiến tranh lạnh (1947 – 1989)

Thông tin 1: Ông là ai?

- Tổng thống thứ 32 của Hoa Kỳ từ năm 1933 cho đến khi qua đời (năm 1945). 

- Thành viên Đảng Dân chủ, là tổng thống duy nhất trong lịch sử Hoa Kỳ đã đắc cử 4 nhiệm kỳ liên tiếp và trở thành nhân vật trung tâm trong các sự kiện thế giới vào nửa đầu thế kỷ XX. 

- Đã chỉ đạo chính phủ liên bang trong phần lớn thời kì Đại khủng hoảng, thực hiện chương trình nghị sự nội địa New Deal nhằm đối phó với cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất trong lịch sử Hoa Kỳ. 

Thông tin 2: Ông là ai?

- Nhà hoạt động chính trị, nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản và Nhà nước Liên Xô, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Liên Xô (1922 - 1953). 

- Dưới sự lãnh đạo của ông và Đảng Cộng sản Liên Xô, nhân dân Liên Xô đã giành thắng lợi trong cuộc chiến tranh giữ nước vĩ đại, chống phát xít Đức (1941 - 1945), giải phóng nhiều nước ở Trung và Đông Âu dẫn tới sự thành lập hệ thống xã hội chủ nghĩa.

Thông tin 3: Ông là ai?

- Tổng thống thứ 33 của Hoa Kỳ (1945 – 1953).

- Thực hiện Kế hoạch Mác-san, tái thiết nền kinh tế Tây Âu, sáng lập NATO.

- Ngày 12/3/1947, ông đọc diễn văn trước Quốc hội, chính thức phát động Chiến tranh lạnh chống Liên Xô.

Thông tin 4: Ông là ai?

- Là một trong những nhân vật cực kì có sức ảnh hưởng nửa sau thế kỉ thứ XX. 

- Được phương Tây khen ngợi vì vai trò mấu chốt trong việc chấm dứt Chiến tranh lạnh, mở ra một thời kì chính trị mới ở Liên Xô.

- Có vai trò đối với sự sụp đổ của các chính quyền theo chủ nghĩa Mác – Lê-nin ở Đông và Trung Âu, dẫn đến sự thống nhất nước Đức.

Thông tin 1: Ru-dơ-ven.

Thông tin 2: G. Xta-lin. 

Thông tin 3: He-ri S.Tru-man.

Thông tin 4: Goóc-ba-chốp.

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt: 

+ Sau khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, Mỹ và Liên Xô bước ra khỏi cuộc chiến với tư cách là những quốc gia mạnh nhất thế giới. 

+ Năm 1945 – 1947, hai nước vẫn cố duy trì mối quan hệ hợp tác thời chiến.

+ Tuy nhiên, giữa hai nước ngày càng nảy sinh nhiều bất đồng trong quá trình giải quyết những hậu quả của cuộc chiến.

Vậy đó là những bất đồng gì?

- GV hướng dẫn HS làm việc cá nhân, khai thác Hình 9.1, Tư liệu, thông tin mục 1 SGK tr.41 và trả lời câu hỏi: Trình bày nguyên nhân dẫn đến Chiến tranh lạnh.

Hình 9.1. Tổng thống Tơ-ru-man đọc diễn văn 

trước Quốc hội Mỹ (31947)

- GV nêu câu hỏi gợi mở cho HS tìm hiểu:

+ Thái độ của các nước tư bản đối với Liên Xô trước khi trở thành đồng minh trong Chiến tranh thế giới thứ hai là gì?

+ Tại sao lại như vậy?

(Các nước tư bản luôn có thái độ thù địch, chống phá nước Nga và Liên Xô. Do đối lập về hệ tư tưởng giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội).

+ Nước nào phát động Chiến tranh lạnh? Vì sao?

(Từ khóa: công khai thực hiện Chiến lược toàn cầu, từ bỏ hợp tác với Liên Xô, bắt đầu cuộc Chiến tranh lạnh lạnh chống Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa, Mỹ phải đứng ra đảm nhiệm sứ mệnh lãnh đạo thế giới, chống lại sự đe dọa của chủ nghĩa cộng sản).

- GV mở rộng kiến thức, yêu cầu HS cả lớp suy nghĩ và trả lời câu hỏi: Em có nhận xét gì về mục đích phát động Chiến tranh lạnh của Mỹ?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, thông tin trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu nguyên nhân dẫn đến sự bùng nổ của Chiến tranh lạnh. 

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng:

HS nêu quan điểm cá nhân)

Gợi ý: Mục đích phát động Chiến tranh lạnh của Mỹ: bao vây, cô lập, tiêu diệt Liên Xô và nhà nước xã hội chủ nghĩa. 

(Mở rộng: Ngay từ thời nước Nga Xô viết, Mỹ và các nước đế quốc khác đã tìm cách tiêu diệt nhà nước xã hội chủ nghĩa non trẻ thông qua việc hình thành liên quân 14 nước đế quốc trong giai đoạn 1918 – 1929. Mỹ và các nước tư bản đã bao vây, cô lập Liên Xô trong suốt thập niên 20, đầu thập niên 30 của thế kỉ XX). Sau khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc, quan hệ thù địch giữa Liên Xô với Mỹ và các nước tư bản ngày càng căng thẳng). 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: 

Nguyên nhân dẫn đến sự bùng nổ của Chiến tranh lạnh:

+ Sự đối lập về hệ tư tưởng, mục tiêu, lợi ích chiến lược giữa hai siêu cường.

+ Mỹ lo ngại sự phát triển của chủ nghĩa xã hội và ảnh hưởng của Liên Xô trên thế giới.

- GV chuyển sang nội dung mới.

1. Nguyên nhân xuất hiện Chiến tranh lạnh

* Nguyên nhân khách quan:

- Sự đối lập về hệ tư tưởng: chủ nghĩa tư bản (bảo vệ chế độ tư hữu, nền dân chủ tư sản) và chủ nghĩa xã hội (hướng tới xác lập chế độ công hữu, nền dân chủ cho quần chúng nhân dân). 

→ Nước Nga Xô viết mới ra đời đã bị bao vây, cấm vận, chống phá.

- Sự nghi kị lẫn nhau:  các nước tư bản dân chủ (Mỹ, Anh) hợp tác với Liên Xô trong Mặt trận Đồng minh khi Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ. Tuy nhiên, cả hai vẫn có sự nghi kị lẫn nhau.

* Nguyên nhân chủ quan:

- Về phía Liên Xô: 

Giúp đỡ các nước Đông Âu:

+ Lật đổ sự thống trị của chủ nghĩa phát xít, lực lượng thân phát xít.

+ Thành lập các nhà nước dân chủ nhân dân.

+ Đi theo con đường xã hội chủ nghĩa (từ năm 1944 đến năm 1946).

- Về phía Mỹ và các nước phương Tây:

+ Lo ngại sự tồn tại lớn mạnh của Liên Xô về kinh tế, chính trị, quân sự.

+ Khả năng mở rộng ảnh hưởng của chủ nghĩa xã hội ra bên ngoài Liên Xô.

+ Riêng Mỹ: có tham vọng mở rộng ảnh hưởng và làm bá chủ thế giới.

→ T3/1947, Tổng thống Mỹ Tơ-ru-man công khai thực hiện Chiến lược toàn cầu:

• Từ bỏ hợp tác với Liên Xô trong việc giải quyết các vấn đề quốc tế.

• Bắt đầu Chiến tranh lạnh chống Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa. 

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt: 

+ Thuật ngữ “lạnh” được sử dụng vì không có sự chiến đấu trực tiếp diện rộng giữa hai siêu cường, nhưng họ đã ủng hộ những nước đồng minh đang có xung đột nhằm gia tăng vị thế chính trị, nó được gọi là những cuộc chiến tranh ủy nhiệm.

+ Không có bất kì cuộc giao tranh trực tiếp nào nhưng bầu không khí ngờ vực và thù địch luôn tồn tại thường trực giữa Mỹ và Liên Xô. Vậy, để giữ các nước châu Âu trong quỹ đạo của chủ nghĩa tư bản, ngăn chặn ảnh hưởng của Liên Xô, Mỹ đã có hành động gì? 

- GV chia HS cả lớp thành 6 nhóm (2 nhóm cùng thực hiện một nhiệm vụ).

- GV giao nhiệm vụ cụ thể cho các nhóm:

Khai thác Hình 9.2, bảng thông tin mục 2 SGK tr.42, 43 và hoàn thành Phiếu học tập số 1.

Hình 9.2. Bức tường Béc-lin ngăn cách Đông Đức

 và Tây Đức – một biểu hiện của Chiến tranh lạnh

Video: Đức tưởng niệm ngày xây dựng Bức tường Béc-lin.

https://www.youtube.com/watch?v=p3OPQ2EOvXw

+ Nhóm 1, 2: Tìm hiểu biểu hiện về sự đối đầu giữa các nước tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa về kinh tế.

+ Nhóm 3, 4: Tìm hiểu biểu hiện về sự đối đầu giữa các nước tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa về chính trị - quân sự.

+ Nhóm 5, 6: Tìm hiểu biểu hiện về sự đối đầu giữa các nước tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa về vấn đề mở rộng ảnh hưởng ở các khu vực. 

- GV cung cấp thêm cho HS một số tư liệu về biểu hiện và hậu quả của Chiến tranh lạnh (Đính kèm phía dưới Hoạt động 2).

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, thông tin trong mục và hoàn thành Phiếu học tập số 1.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 3 nhóm lần lượt trình bày về một số biểu hiện chính của Chiến tranh lạnh theo Phiếu học tập số 1.

- GV yêu cầu 3 nhóm còn lại lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và hoàn chỉnh Phiếu học tập số 1.

- GV kết luận: Chiến tranh lạnh là sự đối đầu giữa hai siêu cường (Mỹ và Liên Xô) và hai hệ thống (tư bản chủ nghĩa và xã hội chủ nghĩa) trên các lĩnh vực: kinh tế, chính trị – quân sự và can thiệp, mở rộng ảnh hưởng ở các khu vực trên thế giới.

- GV chuyển sang nội dung mới. 

……………..

2. Biểu hiện của Chiến tranh lạnh

Kết quả Phiếu học tập số 2 về một số biểu hiện của Chiến tranh lạnh đính kèm phía dưới Hoạt động 2.