Giáo án Lịch sử 9 kết nối bài 8: Cách mạng tháng Tám năm 1945

A. Tuyên ngôn độc lập.

B. Đường Kách mệnh.

C. Bản Yêu sách của nhân dân An Nam.

D. Chính cương vắn tắt.

A. Lên đàng.

B. Tiếng gọi thanh niên.

C. Cùng nhau đi hồng binh.

D. Chiến sĩ Việt Nam.

Mảnh ghép số 4: Đảm nhiệm công việc thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân là:

A. Lê Quảng Ba.

B. Hoàng Sâm.

C. Dương Mạc Thạch.

D. Võ Nguyên Giáp.

Mảnh ghép số 1: B

Mảnh ghép số 2: A

Mảnh ghép số 3: A

Mảnh ghép số 4: D

Mảnh ghép số 5: A

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt về tình hình thế giới:

+ Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ. Phát xít Đức đánh chiếm hàng loạt các nước châu Âu. T6/1940, Chính phủ Pháp đầu hàng phát xít Đức. 

+ Ở châu Á, T9/1940, quân phiệt Nhật Bản tiến đánh Việt Nam ở Lạng Sơn, từng bước xâm chiếm toàn Đông Dương. Quân Pháp kháng cự yếu ớt, đầu hàng, câu kết với quân Nhật bóc lột nhân dân Đông Dương.

→ Việt Nam chịu ách thống trị cả Pháp và Nhật Bản.

- GV chia HS cả lớp thành các nhóm (4 – 6 HS/nhóm).

- GV giao nhiệm vụ cụ thể cho các nhóm: 

Khai thác mục Em có biết, thông tin mục 1 SGK tr.34. 35 và hoàn thành Phiếu học tập số 1

- GV cung cấp cho HS một số tư liệu về tình hình Việt Nam dưới ách thống trị của Pháp – Nhật (đính kèm phía dưới Hoạt động 1). 

- GV tổ chức cho HS chơi trò chơi “Nhìn hình đoán ý”.

- GV phổ biến luật chơi cho HS:

+ HS chia làm 2 đội chơi và thực hiện nhiệm vụ: Quan sát hình ảnh và giải thích thế nào là tình cảnh “một cổ hai tròng” mà nhân dân ta phải chịu đựng. 

Tranh biếm họa về đời sống nhân dân Việt Nam 

dưới ách thống trị của Pháp – Nhật Bản 

trên báo Việt Nam Độc lập, số 108, 11/10/1941

 (Bảo tàng Lịch sử quốc gia, Hà Nội)

+ Sau 3 phút, đội nào có đáp án chính xác, đưa ra nhiều thông tin phù hợp hơn, đội đó là đội chiến thắng.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, thông tin trong mục và hoàn thành Phiếu học tập số 1. 

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu tình hình Việt Nam dưới ách thống trị của Pháp – Nhật. 

-  GV mời đại diện 2 đội chơi trả lời câu hỏi trò chơi:

+ Hình ảnh miêu tả hình ảnh của ba người đàn ông đại diện cho ba đối tượng: 

• Người đàn ông béo lùn, mặc quân phục và tay cầm kiểm: đại diện cho phát xít Nhật Bản.

• Người đàn ông cao lớn, ria mép vênh lên và mặc Âu phục: đại diện cho thực dân Pháp.

• Người đàn ông già, gầy trơ xương sườn, rách rưới, chống gậy: đại diện cho người nông dân trước cách mạng.

+ Nhận xét: dưới ách cai trị của Pháp - Nhật Bản, nhân dân Việt Nam rơi vào tình cảnh “một cổ hai tròng” cuộc sống của đại bộ phận nhân dân, kể cả tầng lớp trí thức, tư sản dân tộc đều bị đẩy đến “bước đường cùng”.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và hoàn chỉnh Phiếu học tập số 1.

- GV kết luận: Nhân dân Việt Nam rơi vào tình cảnh một cổ hai tròng”. Cuộc sống của đại bộ phận người dân, kể cả tầng lớp trí thức, tư sản dân tộc đều bị đẩy đến “bước đường cùng”, mâu thuẫn giữa toàn thể dân tộc Việt Nam với đế quốc và tay sai gay gắt một số cuộc khởi nghĩa đầu tiên đã diễn ra. 

- GV chuyển sang nội dung mới. 

1. Tình hình Việt Nam dưới ách thống trị của Pháp – Nhật Bản

Kết quả Phiếu học tập số 1 về tình hình Việt Nam dưới ách thống trị của thực dân Pháp và quân phiệt Nhật Bản đính kèm phía dưới Hoạt động 1. 

Tư liệu 1: “Nước ta mỗi năm bán ra các nước hơn 1 triệu tấn gạo.Khi Nhật mới qua, nó bắt Tây vơ vét được bao nhiêu gạo phải nộp cho nó cả. Cho đến bắp, than, bông vải cũng thế”. 

(Báo Việt Nam Độc lập, số 129, ngày 2/6/1942)

Tư liệu 2: “Càng ngày nạn đói càng lan tràn dữ dội. Tại Thái Bình, Nam Định, người ta đã ăn từ củ chuối, vỏ cây, khô dầu đến thịt người. Số người đói đã lên tới 30 vạn người. Có làng chết hết không còn người nào”.

(Báo Cứu quốc, số 15, ngày 30/11/1944)

Tư liệu 3:

Video: Dân ta “một cổ hai tròng”.

https://www.youtube.com/watch?v=Zg7Ob0BhEiE

Video: Nạn đói 1945 - Thảm cảnh đầy nước mắt.

https://www.youtube.com/watch?v=QTEXDAI5g2A

Video: Nạn đói năm 1945: Hơn 2 triệu người chết vì thiếu gạo?

https://www.youtube.com/watch?v=DpE0zAVRhkc (GV cho HS xem hết video nếu còn thời gian).

KẾT QUẢ PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chia HS cả lớp thành 3 nhóm.

- GV giao nhiệm vụ cụ thể cho các nhóm:

+ Nhóm 1: 

Khai thác Hình 8.1, Tư liệu 1, thông tin mục 2a SGK tr.35 và trả lời câu hỏi: Hãy cho biết nội dung chuyển hướng chiến lược cách mạng của Đảng Cộng sản Đông Dương trong những năm 1939 – 1941 là gì? Lấy dẫn chứng từ Tư liệu để chứng minh.

+ Nhóm 2: 

Khai thác Tư liệu 2, thông tin mục 2b SGK tr.36 và trả lời câu hỏi: Công cuộc chuẩn bị lực lượng diễn ra và đạt được kết quả như thế nào?

+ Nhóm 3: 

Khai thác Hình 8.2, thông tin mục 2c SGK tr.36, 37 và trả lời câu hỏi: Cao trào kháng Nhật cứu nước và những hoạt động chuẩn bị cuối cùng tiến tới tổng khởi nghĩa giành chính quyền diễn ra như thế nào?

- GV lưu ý các nhóm nội dung thảo luận:

+ Với nhóm 1: Đường lối chiến lược của cách mạng Việt Nam giai đoạn 1930 – 1939 được Đảng đề ra là gì; đến giai đoạn 1939 – 1945, đường lối chiến lược của cách mạng là gì?

+ Với nhóm 2: Lựa chọn những nội dung nổi bật của công tác chuẩn bị lực lượng (lực lượng chính trị, lực lượng vũ trang); ý nghĩa của việc thành lập Mặt trận Việt Minh là gì?

+ Với nhóm 3: Khai thác thêm thông tin qua phim tư liệu và các tài liệu liên quan. 

- GV cung cấp thêm một số tư liệu về sự chuẩn bị tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền (Đính kèm phía dưới Hoạt động 2).

- GV tổ chức cho HS chơi trò chơi “Nhà sử học thông thái”.

- GV phổ biến luật chơi cho HS:

+ HS chia làm 2 đội chơi. Lần lượt nghe GV nêu nhiệm vụ:

Nhiệm vụ 1: Nghe một số câu hát dưới đây:

“Trông vời lưng núi

Khuổi Nậm rì rào núi cao tầng mây

Chiều nay tiếng ai đang lượn về trên đèo

Kể rằng Người về đây, nhà in lưng đá

Người về quê ta tấm áo chàm tình thương quê nhà…”.

Video: Tiếng hát giữa rừng Pác Bó (Nguyễn Tài Tuệ).

https://www.youtube.com/watch?v=2RjUwH9iRVo

• Cho biết những câu hát trên nhắc tới địa điểm lịch sử nào?

• Nêu một số hiểu biết về địa điểm lịch sử này.

Nhiệm vụ 2: Lí giải vì sao Mặt trận Việt Minh lại thu hút được sự tham gia của đông đảo quần chúng nhân dân?

+ HS 2 đội viết đáp án sau mỗi nhiệm vụ vào bảng phụ. Sau thời gian 5 phút/nhiệm vụ, đội nào có đáp án chính xác, cung cấp được nhiều thông tin hơn, đó là đội chiến thắng. 

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác tư liệu, thông tin trong mục và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận 

- GV mời đại diện 3 nhóm lần lượt trình bày về công cuộc chuẩn bị tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn quốc.

- GV mời đại diện 2 đội chơi đọc đáp án trò chơi:

Nhiệm vụ 1: 

+ Đây là một số câu trong bài hát “Tiếng hát giữa rừng Pác Bó” (nhạc sĩ Nguyễn Tài Tuệ) nói về di tích Lán Khuổi Nậm - một trong những điểm di tích thuộc Khu di tích quốc gia đặc biệt Pác Bó (huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng). Lán Khuổi Nậm nằm ngay ở cửa rừng, cách hang Pác Bó khoảng 1 km. Tên Khuổi Nậm theo tiếng Tày, Nùng có nghĩa là suối nước (lán được dựng ở nơi có suối chảy qua). Theo ghi chép lịch sử, từ cuối T3/1941, từ hang Pác Bó, Bác Hồ chuyển sang ở và làm việc tại lán Khuổi Nậm.

+ Tại Lán Khuổi Nậm đã diễn ra nhiều sự kiện lịch sử quan trọng: 

• Là nơi lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập báo “Việt Nam độc lập; tổ chức các lớp huấn luyện chính trị, quân sự, thành lập Đội du kích Pác Bó,...

• Từ ngày 10 đến 19/5/1941, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã triệu tập và chủ trì Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ tám (giống như một Đại hội toàn quốc của Đảng). Nghị quyết Trung ương đã vạch ra những chiến lược căn bản cho cách mạng Việt Nam và có ý nghĩa quyết định đến vận mệnh của đất nước.

Nhiệm vụ 2: Mặt trận Việt Minh lại thu hút được sự tham gia của đông đảo quần chúng nhân dân vì: Mặt trận Việt Minh được thành lập đã giương cao ngọn cờ dân tộc, xác định đúng kẻ thù, có những chủ trương, chính sách đúng đắn, những khẩu hiệu đấu tranh thích hợp, đáp ứng yêu cầu cách mạng, phù hợp với nguyện vọng và quyền lợi bức thiết của mọi tầng lớp nhân dân,

→ Mặt trận Việt Minh là nhân tố quan trọng góp phần tập hợp đông đảo quần chúng, hình thành lực lượng chính trị hùng hậu để xây dựng khối đoàn kết toàn dân, đưa Cách mạng Tháng Tám đi tới thắng lợi vẻ vang. Thành công của Mặt trận Việt Minh tạo dấu ấn lịch sử trong thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám, để lại những bài học kinh nghiệm quý báu cho công tác xây dựng Mặt trận, tập hợp lực lượng, đoàn kết dân tộc trong các giai đoạn cách mạng sau này.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận:

Công cuộc chuẩn bị tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn quốc:

+ Chuyển hướng chiến lược cách mạng của Đảng Cộng sản Đông Dương trong những năm 1939 – 1941: giải phóng dân tộc.

+ Công cuộc chuẩn bị tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền: Mặt trận Việt Minh, Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân được thành lập.

+ Cao trào kháng Nhật cứu nước và những hoạt động chuẩn bị cuối cùng tiến tới tổng khởi nghĩa giành chính quyền: phong trào “Phá kho thóc Nhật, giải quyết nạn đói”; thành lập Việt Nam Giải phóng quân, khu giải phóng Việt Bắc. 

- GV chuyển sang nội dung mới.

2. Công cuộc chuẩn bị tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền trong toàn quốc

a. Sự chuyển hướng chiến lược của Đảng Cộng sản Đông Dương

* T11/1939: Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương diễn ra.

- Địa điểm/người chủ trì: Bà Điểm (Gia Định) / TBT Nguyễn Văn Cừ. 

- Nhiệm vụ: giải phóng dân tộc, đánh đổ đế quốc Pháp và tay sai để giành độc lập.

*T5/1941: Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương lần thứ tám diễn ra.

- Địa điểm/người chủ trì: Pác Bó (Cao Bằng)/Lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. 

- Nhiệm vụ:

+ Nhiệm vụ chiến lược: giải phóng dân tộc.

+ Nhiệm vụ trung tâm:

• Giải quyết vấn đề dân tộc trong phạm vi từng nước Đông Dương.

• Chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang để giành chính quyền là nhiệm vụ trung tâm

+ Hình thái cuộc khởi nghĩa: 

• Khởi nghĩa từng phần, tiến lên tổng khởi nghĩa.

• Dự báo về thời cơ của cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền.

b. Chuẩn bị về lực lượng

- Ngày 19/5/1941: Mặt trận Việt Nam độc lập đồng minh (Mặt trận Việt Minh)

được thành lập.

+ Mục đích: Liên hiệp đồng bào yêu nước, không phân biệt giàu - nghèo, già - trẻ, gái - trai, tôn giáo, xu hướng chính trị, cùng thực hiện cách mạng giải phóng dân tộc.

+ Bao gồm: các tổ chức quần chúng (Hội Cứu quốc), thu hút quần chúng nhân dân tham gia.

+ Ý nghĩa:   công cuộc chuẩn bị mọi mặt cho cuộc Tổng khởi nghĩa được xúc tiến gấp rút.

- Ngày 22/12/1944, Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân  được thành lập tại Cao Bằng.

c. Cao trào kháng Nhật cứu nước và những hoạt động chuẩn bị cuối cùng cho Tổng khởi nghĩa (từ T3 – giữa T8/1945)

- Tối ngày 9/3/1945: quân Nhật

đảo chính Pháp trên toàn Đông Dương. 

- Ngày 12/3: Ban Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương ra chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta, phát động cao trào “Kháng Nhật cứu nước”

+ Ở khu căn cứ địa Cao - Bắc – Lạng: Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng và lực lượng chính trị của quần chúng giải phóng các xã, châu, huyện.

+ Ở Bắc Kì và Bắc Trung Kì: phong trào “Phá kho thóc, giải quyết nạn đói” diễn ra quyết liệt.

+ Khởi nghĩa từng phần: Tiên Du (Bắc Ninh), Bẩn Yên Nhân (Hưng Yên), Ba Tơ (Quảng Ngãi)...

- Ngày 15/4/1945: Hội nghị Quân sự cách mạng Bắc Kì được triệu tập. 

+ Thống nhất Cứu quốc quân và Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân thành Việt Nam Giải phóng quân.

+ Phát triển lực lượng vũ trang, nửa vũ trang, xây dựng căn cứ địa kháng Nhật.

- Tháng 5/1945: 

+ Hồ Chí Minh rời Pác Bó về Tân Trào (Tuyên Quang). 

+ Khu giải phóng Việt Bắc được thành lập - căn cứ địa chính của cách mạng cả nước.