Giáo án và PPT Ngữ văn 10 cánh diều Bài 7: Thực hành tiếng Việt

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV tổ chức trò chơi Ai nhanh hơn

- Nội dung: GV yêu cầu các nhóm kể tên các BPTT mà em biết. Trong 2 phút, nhóm nào kể nhanh và nhiều hơn sẽ giành chiến thắng.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu về biện pháp tu từ

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: Các biện pháp tu từ có thể chia thành mấy nhóm? Đặc điểm của các nhóm.

Sản phẩm dự kiến:

- Các biện pháp tu từ dựa trên quan hệ liên tưởng, bao gồm: so sánh, ẩn dụ, hoán dụ, nhân hoá. Đặc điểm của các biện pháp tu từ này là thông qua hiện tượng chuyển nghĩa lâm thời của từ ngữ để làm nên hiệu lực biểu đạt.

- Biện pháp tu từ dựa trên quan hệ kết hợp, bao gồm: điệp ngữ, đảo ngữ, liệt kê, nói quá, nói giảm - nói tránh,... Đặc điểm của các biện pháp tu từ này là thông qua sự phối hợp, sắp xếp từ ngữ và các yếu tố ngữ âm để tạo ra những ý nghĩa bổ sung có hiệu quả cao. 

Hoạt động 2: Gợi ý giải bài tập SGK

Nhiệm vụ 1: Bài tập 1

 - GV yêu cầu HS làm việc cá nhân,  đọc yêu cầu bài tập 1 và hoàn thành bảng sau

Sản phẩm dự kiến:

Nhiệm vụ 2: Bài tập 2

- GV yêu cầu HS làm việc theo nhóm bài 2.

- Gv yêu cầu HS tìm và phân tích tác dụng nghệ thuật của các biện pháp tu từ ngữ nghĩa có trong các câu thơ / khổ thơ được rút từ văn bản đọc hiểu Đất nước của Nguyễn Đình Thi. 

Sản phẩm dự kiến:

a) - Biện pháp tu từ: hoán dụ {Ôi những cánh đồng quê chảy máu); ngoài ra còn có ẩn dụ nhân hoá: Dây thép gai đâm nát trời chiều).

a) - Biện pháp tu từ; hoán dụ (Ôi những cánh đồng quê chảy máu); ngoài ra còn có ẩn dụ nhân hóa (Dây thép gai đâm nát trời chiều).

- Cơ chế liên tưởng: tương cận, gần gũi nhau, lấy không gian chứa đựng để nói thay con người sống trong không gian đó.

- Tác dụng tu từ / nghệ thuật: Có tác dụng biểu cảm, miêu tả cảnh tang thương của làng quê Việt Nam trong chiến tranh.

b) - Biện pháp tu từ: ẩn dụ (Nước Việt Nam từ máu lửa; Rũ bùn đứng dậy sáng lòa).

- Cơ chế liên tưởng: tương đồng. Nhà thơ đã dùng hình ảnh đầy tính chất biểu tượng là "máu lửa" để chỉ chiến tranh và “rữ bùn" để chi việc thoát cảnh lầm than, cơ hàn, nô lệ.

- Tác dụng tu từ / nghệ thuật: Có tác dụng biểu cảm, hàm súc về những đau thương, sự đấu tranh gian khổ của quân và dân ta, tạo nên một biểu tượng đất nước anh hùng.

Ngoài ra, trong câu thơ này, tác giả còn sử dụng biện pháp tu từ so sánh (Người lên như nước vỡ bờ), nhân hoá (Súng nổ rung trời giận dữ).

c) Biện pháp tu từ: hoán dụ (trán cháy rực; lòng ta bát ngát).

- Cơ chế liên tưởng: thay thế bằng cái tương cận, gần gũi nhau, lấy bộ phận chỉ cái toàn thể: “trán cháy rực” chỉ con người trí tuệ, khối óc trăn trở, khát khao; “lòng ta bát ngát” chỉ con người cảm xúc, con tim.

- Tác dụng tu từ / nghệ thuật: Có tác dụng biểu cảm, hình tượng về tâm trạng và suy tư của người lính.

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1. So sánh là gì?

A. Là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng, làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt

B. Là mang hai đối tượng ra so sánh với nhau

C. Là hai sự vật, hiện tượng có nhiều nét tương đồng với nhau

D. Hai sự vật, hiện tượng có nhiều nét tương cận với nhau

Câu 2. Trong các câu văn dưới đây, câu nào không sử dụng phép so sánh?

A. Trên gác cao nhìn xuống, hồ như một chiếc gương bầu dục lớn, sáng long lanh

B. Cầu Thê Húc màu son, cong cong như con tôm, dẫn vào đền Ngọc Sơn

C. Rồi cả nhà- trừ tôi- vui như tết khi bé Phương, qua giới thiệu của chú Tiến Lê được mời tham gia trại thi vẽ quốc tế

D. Mặt chú bé tỏa ra một thứ ánh sáng rất lạ.

Câu 3. Tác dụng của phép so sánh trong câu văn sau là gì?

“Mặt trời xuống biển như hòn lửa”

A. Gợi hình, biểu cảm, miêu tả sự vật, sự việc cụ thể, sinh động

B. Chỉ có tác dụng làm rõ hình thức bên ngoài của đối tượng được miêu tả

C. Làm cho câu văn trở nên hơi đưa đẩy và bóng bẩy.

D. Không có tác dụng gợi cảm.

Câu 4. Tìm từ so sánh trong câu dưới đây?

Thương người như thể thương thân.

A. Thương người

B. Như

C. Thể

D. Thương thân

Câu 5. Đâu là vế A trong câu thơ so sánh sau?

“Mặt trời xuống biển như hòn lửa”

A. Mặt trời

B. Mặt trời xuống biển

C. Như 

D. Hòn lửa

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Các từ “kim cương”, “ngôi sao sáng” trong các câu thơ sau có phải là biện pháp tu từ ẩn dụ không? Phân tích giá trị?

“Nghe dào dạt mười bốn triệu Miền Nam đang tỉnh thức

Khôn! Ba mươi triệu kim cương của thiên hà Tổ quốc

Không! Hàng nghìn triệu ngôi sao sáng anh em đang chiếm lĩnh bầu trời

Hứa một mùa gặt lớn ngày mai.”

Câu 2. Viết một đoạn văn để phân tích giá trị nghệ thuật bài thơ Đất nước của Nguyễn Đình Thi, trong đoạn văn đó yêu cầu phải sử dụng biện pháp tu từ so sánh đã học.