Giáo án và PPT Ngữ văn 8 cánh diều Bài 9: Thành phần biệt lập trong câu

BÀI 9. THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT 

THÀNH PHẦN BIỆT LẬP TRONG CÂU

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời câu hỏi sau: 

Theo em, các phần in đậm dưới đây có vai trò, tác dụng gì trong câu?

Ôi ! Chiếc váy đó mới đẹp làm sao.

Hình như dạo này bạn tăng cân lên thì phải, trông đầy đặn hẳn lên

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Hệ thống kiến thức

GV đặt câu hỏi yêu cầu học sinh tìm hiểu:

• Câu có thể được bổ sung các thành phần biệt lập như thế nào?

• Em hãy nêu chức năng và lấy ví dụ cho từng loại thành phần biệt lập

Sản phẩm dự kiến:

Câu có thể được bổ sung các thành phần biệt lập với chức năng cụ thể sau:

- Thành phần gọi – đáp: được dùng để tạo lập hoặc duy trì quan hệ giao tiếp. Thành phần này thường được biểu hiện bởi các từ, tổ hợp từ như: này, ơi, dạ, vâng, ừ, anh ơi, thưa ông, ... 

Ví dụ: “Này, thầy nó ạ” (Kim Lân); “Vâng, tôi xin đi” (Nguyễn Công Hoan)

- Thành phần cảm thán: được dùng để bộc lộ cảm xúc của người nói. Thành phần này thường được biểu hiện bởi các từ, tổ hợp từ có nghĩa cảm thán như: a, ồ, ô hay, ... 

Ví dụ: “Ôi chào, sớm với muộn có ăn thua gì” (Thạch Lam)

- Thành phần tình thái: được dùng để biểu thị cách nhìn nhận, đánh giá của người nói (người viết) đối với sự vật được nói đến trong câu. Thành phần tình thái thường được thể hiện bằng các từ: chắc, có lẽ, dường như, lẽ ra, chừng như, hình như, ... 

Ví dụ: “Hình như tức quá không thể chịu được, chị Dậu liều mạng cự lại...” (Ngô Tất Tố)

- Thành phần chuyển tiếp: được dùng để nêu lên một ý chuyển tiếp giữa câu chứa nó với một câu, một đoạn đứng trước hoặc sau đó. Thành phần này thường được biểu hiện bằng các từ như: tóm lại, ấy thế mà, hơn nữa, ngoài ra, nhân đây, như đã nói trên. 

Ví dụ: “ Như đã giải thích bên trên, mưa sao băng là do những ngôi sao chổi gây ra” (Theo Hồng Nhung)

- Thành phần phụ chú: được dùng để giải thích hoặc nêu ý kiến bình luận đối với sự vật, sự việc được nói đến trong câu. Khi nói, thành phần này thường được tách biệt về ngữ điệu; khi viết, được đánh dấu bằng dấu phẩy hoặc dấu gạch ngang, dấu ngoặc đơn, dấu hai chấm. 

Ví dụ: “Buổi mai hôm ấy, một buổi mai đầy sương thu và gió lạnh, mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp” (Thanh Tịnh)

Hoạt động 2: Gợi ý giải bài tập SGK

Bài tập 1:

Sản phẩm dự kiến:

a. Thành phần cảm thán: Ơ => bộc lộ cảm xúc của người nói.

b. Thành phần gọi - đáp: Này => duy trì quan hệ giao tiếp.

c. Thành phần gọi - đáp: Thưa ông => duy trì quan hệ giao tiếp.

d. Thành phần cảm thán: Trời ơi => bộc lộ cảm xúc của người nói.

Bài tập 2:

Sản phẩm dự kiến:

a. Thành phần phụ chú: tiếng suối. Xác định được do trước nó có dấu "-". Thành phần phụ chú được dùng để giải thích hoặc nêu ý kiến bình luận đối với sự vật, sự việc được nói đến trong câu.

b. Thành phần phụ chú: tiếng suối và tiếng hát. Xác định được do được đánh dấu bằng dấu hai chấm. Thành phần phụ chú được dùng để giải thích hoặc nêu ý kiến bình luận đối với sự vật, sự việc được nói đến trong câu.

c. Thành phần phụ chú: hai yếu tố này đã bị thiểu giảm tới mức tối đa. Xác định được do được đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn. Thành phần phụ chú được dùng để giải thích hoặc nêu ý kiến bình luận đối với sự vật, sự việc được nói đến trong câu.

…..

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Ý nào sau đây không đúng khi nói về thành phần gọi-đáp

A. Thành phần gọi đáp được dùng để tạo lập

B. Dùng để  duy trì quan hệ giao tiếp

C. Dùng để bổ sung một số chi tiết cho nội dung chính của câu.

D. Là thành phần biệt lập

Câu 2: Trong những câu sau, câu nào có thành phần phụ chú?

A. Này, hãy đến đây nhanh lên!

B. Chao ôi, đêm trăng đẹp quá!

C. Mọi người, kể cả nó, đều nghĩ là sẽ muộn

D. Tôi đoán chắc là thể nào ngày mai anh cũng đến.

Câu 3: Ý nào nói không đúng về thành phần phụ chú?

A. Dùng để tạo lập hoặc duy trì quan hệ giao tiếp

B. Dùng để bổ sung chi tiết cho nội dung chính của câu

C. Dùng để nêu thái độ của người nói

D. Thường được đặt giữa hai dấu gạch ngang

Câu 4: Câu văn nào dưới đây sử dụng thành phần gọi đáp? 

A. Hình như Thu về rồi

B. Thưa cô, em muốn ra ngoài

C. Mai cậu đi học chứ

D. Tớ thích quyển sách này

Câu 5: Ý nào sau đây không đúng khi nói về thành phần phụ chú?

A. Dùng để bổ sung chi tiết cho nội dung chính của câu

B. Dùng để tạo lập hoặc duy trì quan hệ giao tiếp

C. Dùng để nêu thái độ người viết

D. Thường đặt giữa hai dấu gạch ngang 

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Viết một đoạn văn (khoảng 6-8 dòng) trình bày suy nghĩ của em về một tác phẩm văn học đã học và đã đọc, trong đó có sử dụng ít nhất một thành phần tình thái và một thành phần phụ chú được sử dụng trong đoạn văn đã viết.

Câu 2: Viết một đoạn văn ngắn thuyết minh về một cảnh đẹp ở quê em, trong đó có sử dụng câu chứa thành phần tình thái và thành phần cảm thán.