Giáo án gộp Lịch sử 10 kết nối tri thức kì I

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt, định hướng: Tại sao chúng ta cần nghiên cứu về các nền văn minh thế giới cổ - trung đại? Những thành tựu và giá trị của văn minh thế giới cổ - trung đại có ý nghĩa gì đối với thế giới hiện tại? Những kiến thức lịch sử thế giới cổ - trung đại có tầm quan trọng như thế nào để chúng ta hiểu biết về bản thân và lịch sử của dân tộc mình?

- GV yêu cầu HS làm việc theo nhóm, quan sát thông tin mục 1 kết hợp Tư liệu 1 SGK tr.22 và thực hiện nhiệm vụ: Hãy giải thích khái niệm văn minh.

- GV mở rộng kiến thức cho HS: Văn minh, văn hóa là những sáng tạo của con người trong quá trình lịch sử để tồn tại và phục vụ cuộc sống của mình. Sự khác biệt của môi trường và các nhóm người, cộng đồng người hoặc các dân tộc khiến cho văn hóa của họ có những đặc tính, bản sắc riêng biệt; văn hóa, văn minh là tổng thể của nhiều thành tố vật chất và tinh thần của con người. Khái niệm văn hóa làm cơ sở để hiểu khái niệm văn minh, chứ không đi sâu vào khái niệm văn hóa.

- GV tiếp tục yêu cầu HS thảo luận theo nhóm và trả lời câu hỏi: Phân biệt khái niệm văn minh và văn hóa.

Gợi ý: Văn minh là trạng thái phát triển cao của văn hóa; văn hóa ra đời cùng với nhân loại; văn hóa sau một thời gian phát triển lâu dài mới sản sinh ra văn minh.

- GV yêu cầu HS khai thác thông tin mục Em có biết SGK tr.22 để thấy sự xuất hiện sớm của văn hóa (cách đây khoảng 4 đến 3,5 triệu năm) và sự ra đời của nền văn minh đầu tiên (khoảng nửa sau thiên niên kỉ IV TCN).

- GV nhấn mạnh trình độ phát triển cao của văn minh và sự khác biệt trong những thành tựu của văn minh với văn hóa.

- GV trình chiếu cho HS một số ví dụ về sự xuất hiện của nhà nước, đô thị, chữ viết, những tiến bộ về tổ chức xã hội, luân lí và kĩ thuật để cải thiện cuộc sống của con người: Đính kèm dưới Hoạt động 1.

- GV yêu cầu HS thảo luận theo cặp và thực hiện nhiệm vụ: Lấy ví dụ về các nền văn minh trong lịch sử nhân loại.

Gợi ý:

+ Văn minh Ai Cập cổ đại: với sông Nile làm trung tâm, văn minh Ai Cập cổ đại đã phát triển các hệ thống nông nghiệp, kiến trúc độc đáo như các đền thờ và kim tự tháp, và hệ thống viết chữ hieroglyphics phức tạp. 

+ Văn minh Hy Lạp cổ đại: với các thành phố quan trọng như Athens và Sparta, là nền tảng cho phát triển của nền văn minh phương Tây. Với nền tảng dân chủ, triết học, nghệ thuật và khoa học, Hy Lạp cổ đại đã có ảnh hưởng sâu rộng đến nền văn minh thế giới. 

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS làm việc theo nhóm, đọc thông tin kết hợp quan sát Tư liệu 1 để thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày về khái niệm văn minh, phân biệt khái niệm văn minh và văn hóa.

- GV mời đại diện HS nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá quá trình HS thực hiện nhiệm vụ.

- GV kết luận nội dung về Khái niệm văn minh.

- GV chuyển sang nội dung mới.

1. Tìm hiểu về khái niệm văn minh

- Khái niệm văn minh: 

+ Là sự tiến bộ về vật chất và tinh thần của xã hội loài người.

+ Là trạng thái phát triển cao của nền văn hóa, khi xã hội loài người vượt qua trình độ của thời kì dã man.

- Những tiêu chuẩn cơ bản để nhận diện văn minh là: nhà nước, đô thị, chữ viết, những tiến bộ về tổ chức xã hội, luân lí và kĩ thuật để cải thiện cuộc sống của con người.

- Khái niệm văn hóa: là tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần mà con người sáng tạo nên.

VÍ DỤ VỀ SỰ XUẤT HIỆN CỦA NHÀ NƯỚC, ĐÔ THỊ, CHỮ VIẾT, NHỮNG TIẾN BỘ VỀ TỔ CHỨC XÃ HỘI, LUÂN LÍ VÀ KĨ THUẬT ĐỂ CẢI THIỆN CUỘC SỐNG CỦA CON NGƯỜI

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV giới thiệu cho HS những nội dung khái quát về những nền văn minh phương Đông thời cổ - trung đại:

+ Những nền văn minh đầu tiên trên thế giới hình thành từ khoảng nửa sau thiên niên kỉ IV TCN ở khu vực Đông Bắc châu Phi và Tây Á.

+ Bốn trung tâm văn minh lớn thời cổ đại ở phương Đông là: Ai Cập, Lưỡng Hà, Ấn Độ, Trung Hoa. Đặc điểm chung của các nền văn minh này là đều hình thành trên lưu vực của các dòng sông lớn.

+ Thời trung đại, các nền văn minh ở Nam Á, Đông Á, Ấn Độ, Trung Hoa vẫn tiếp tục phát triển; khu vực Đông Bắc Phi, Tây Á chịu ảnh hưởng của văn minh A-rập.

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, quan sát Bảng SGK tr.22 và trả lời câu hỏi: Hãy nhận xét về thời gian hình thành và lịch sử phát triển của các nền văn minh phương Đông.

Bảng khái quát niên đại một số nền văn minh phương Đông thời cổ - trung đại

Gợi ý: Các nền văn minh phương Đông ra đời từ rất sớm.

- GV chia HS cả lớp thành 3 nhóm.

- GV yêu cầu HS thảo luận theo nhóm, đọc thông tin mục 2a, quan sát Hình 1 – Hình 4 SGK tr.22-24 và thực hiện nhiệm vụ:

+ Nhóm 1: Tìm hiểu về thành tựu và ý nghĩa của chữ viết.

+ Nhóm 2: Tìm hiểu về thành tựu và ý nghĩa của khoa học, kĩ thuật.

+ Nhóm 3: Tìm hiểu về thành tựu và ý nghĩa của kiến trúc, điêu khắc.

- GV yêu cầu các nhóm trình bày dưới nhiều hình thức khác nhau: bài viết kèm tranh ảnh minh họa, Infographic,...).

- GV trình chiếu cho HS quan sát video về một số thành tựu tiêu biểu của văn minh Ai Cập thời cổ đại:

+ Lịch sử chữ viết:

https://youtu.be/ATPUaaoS2ao?si=pRF1-jMPHygoGf1b (3:00 – 4:37) 

+ Lịch sử Toán học:

https://youtu.be/l_n2I2ROlUE?si=Se5seVJzdwRksKWL (0:27 – 6:00)

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS làm việc theo nhóm, đọc thông tin kết hợp quan sát Hình 1 – Hình 4 để thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày về những thành tựu tiêu biểu của văn minh Ai Cập cổ đại.

- GV mời đại diện HS nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá quá trình HS thực hiện nhiệm vụ.

- GV kết luận: Những thành tựu của nền văn minh Ai Cập cổ đại đã góp phần vào sự phát triển rực rỡ của quốc gia này, đồng thời đặt nền móng cho sự phát triển nhiều lĩnh vực của văn minh nhân loại.

- GV chuyển sang nội dung mới.

2. Tìm hiểu về một số nền văn minh phương Đông thời cổ - trung đại: Thành tựu tiêu biểu của văn minh Ai Cập cổ đại

* Chữ viết

- Sáng tạo ra chữ tượng hình từ khoảng hơn 3 000 năm TCN.

- Người Phê-ni-xi sáng tạo ra bảng chữ cái Phê-ni-xi.

à Nguồn gốc của những bảng chữ cái hiện nay.

à Ghi chép, để lại nhiều tư liệu quý giá thuộc các lĩnh vực: Lịch sử, Thiên văn học, Văn học, Toán học,...

* Khoa học, kĩ thuật

- Về Toán học: sử dụng hệ số thập phân, phép tính cộng và trừ, tính diện tích hình tam giác, sử dụng số pi (π) với giá trị 3,16,...

- Về Thiên văn học: sáng tạo ra kĩ thuật làm lịch dựa trên chu kì vận động của Mặt Trời.

- Về Y học: hiểu biết tương đối chính xác về các cơ quan trong cơ thể người,... sử dụng kiến thức giải phẫu để chữa bệnh và trong kĩ thuật ướp xác.

à Có ý nghĩa to lớn trong cuộc sống, tạo tiền đề cho sự phát triển của khoa học, kĩ thuật trong các thời kì tiếp theo.

* Kiến trúc, điêu khắc

- Cung điện, đền thờ, kim tự tháp là loại hình kiến trúc tiêu biểu.

à Những di sản quý giá của Ai Cập và nhân loại.

à Công trình kiến trúc, điêu khắc là hiện thân cho sức lao động và trí tuệ, sự sáng tạo vĩ đại của con người.

à Chứng tỏ phát triển rực rỡ của nền văn minh này, đặt nền móng cho sự phát triển trên nhiều lĩnh vực của văn minh nhân loại.

…………………………………………………….

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV dẫn dắt: Văn minh Trung Hoa hình thành trên địa bàn rộng lớn thuộc lưu vực các con sông, tiêu biểu nhất là Hoàng Hà và Trường Giang. Yếu tố sông ngòi mang đến nhiều thuận lợi cho việc canh tác nông nghiệp của cư dân (tạo ra đồng bằng phù sa màu mỡ, nguồn nước tưới, giao thông đi lại thuận tiện,...). Đất đai màu mỡ đã cho phép cư dân canh tác bằng những công cụ thô sơ.

à Các điều kiện thuận lợi trên về tự nhiên sớm tạo điều kiện cho con người cư trú, sinh sống và phát triển, tạo tiền đề quan trọng cho sự ra đời của nhà nước.

- GV chia HS cả lớp thành 4 nhóm.

- GV yêu cầu các nhóm thảo luận, đọc thông tin mục 2c, quan sát Hình 9 – Hình 11 SGK tr.27-29 và thực hiện nhiệm vụ:

+ Nhóm 1: Tìm hiểu về thành tựu của tư tưởng, tôn giáo.

+ Nhóm 2: Tìm hiểu về thành tựu của chữ viết.

+ Nhóm 3: Tìm hiểu về thành tựu của văn học, nghệ thuật.

+ Nhóm 4: Tìm hiểu về thành tựu của khoa học, kĩ thuật.

- GV yêu cầu các nhóm khai thác Tư liệu 3 SGK tr.30 và thực hiện nhiệm vụ: Nêu ý nghĩa các thành tựu của nền văn minh Trung Hoa thời cổ - trung đại.

- GV trình chiếu cho HS quan sát hình ảnh, video về những thành tựu tiêu biểu của văn minh Trung Hoa thời cổ - trung đại: Đính kèm dưới Hoạt động 4.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS làm việc theo nhóm, đọc thông tin, Tư liệu 3, kết hợp quan sát Hình 9 – Hình 11 để thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện HS trình bày về những thành tựu tiêu biểu của văn minh Trung Hoa thời cổ - trung đại.

- GV mời đại diện HS nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá quá trình HS thực hiện nhiệm vụ.

- GV kết luận: Sự truyền bá và ảnh hưởng của các thành tựu, giá trị đó ở Đông Nam Á và trên thế giới, những đóng góp của văn minh Trung Hoa cho sự phát triển của nhân loại (tổng quát và cụ thể thông qua các thành tựu), sức sống trường tồn của Trung Hoa qua các thành tựu đó (chữ viết, văn học, sử học, tư tưởng,...).

- GV chuyển sang nội dung mới.

4. Tìm hiểu về một số nền văn minh phương Đông thời cổ - trung đại: Thành tựu tiêu biểu của văn minh Trung Hoa thời cổ - trung đại

* Tư tưởng, tôn giáo

- Các học thuyết và tôn giáo hình thành từ rất sớm đề giải thích về thế giới, đề xướng các biện pháp cai trị đất nước.

- Nho giáo, Đạo giáo, Mặc gia, Pháp gia và các thuyết Âm dương, Bát quái, Ngũ hành từ thời cổ đại là nền tảng về tư tưởng, thế giới quan của người Trung Hoa, ảnh hưởng đến nhiều quốc gia như Nhật Bản, Triều Tiên, Việt Nam,...

- Phật giáo được cải biên và phát triển rực rỡ, lan tỏa, ảnh hưởng ra các quốc gia khác trong khu vực.

* Chữ viết

- Loại hình chữ viết cổ xuất hiện từ thời kì nhà Thương, bao gồm chữ khắc trên mai rùa, xương thú (chữ giáp cốt) và khắc trên đồ đồng (kim văn).

à Chữ viết nhiều lần được chỉnh lí và phát triển thành chữ Hán ngày nay.

- Chữ viết không chỉ là công cụ để ghi chép, sáng tác văn thơ mà được nâng tầm lên thành nghệ thuật thư pháp.

à Truyền bá và cải biên thành chữ viết của một số quốc gia như Nhật Bản, Triều Tiên, Việt Nam,...

…………………………………………………….

* Văn học, nghệ thuật

- Về văn học: thơ ca, kịch và tiểu thuyết có nhiều thành tựu nhất, tiêu biểu là thơ ca thời Đường (với ba nhà thơ nổi tiếng là Lý Bạch, Đỗ Phủ và Bạch Cư Di), tiểu thuyết thời Minh – Thanh (Tam quốc diễn nghĩa, Thủy hử, Tây du kí,...).

à Được truyền bá đến một số nước trong khu vực và để lại dấu ấn sâu sắc trong văn hóa Triều Tiên, Nhật Bản, Việt Nam.

- Về nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc: 

+ Có sự gắn kết mật thiết với nhau, công năng sử dụng đa dạng như nhà ở, cung điện; các công trình phòng thủ, quân sự; công trình tôn giáo, lăng mộ,...

+ Tiêu biểu là Vạn Lý Trường Thành, Tử Cấm Thành, Di Hòa Viên, Thập Tam Lăng,...

- Về hội họa: 

+ Vẽ tranh trên nhiều chất liệu như gỗ, lụa, giấy,...

+ Tác phẩm có phong cách ước lệ, dùng các đường nét để miêu tả hình ảnh, thần thái, tình cảm,...

* Khoa học, kĩ thuật

- Về Toán học: sử dụng hệ số đếm thập phân, tính được diện tích các hình phẳng, thể tích các hình khối,... tính số pi chính xác tới 7 chữ số thập phân, phát minh ra bàn tính,...

- Về Thiên văn học: người đầu tiên ghi chép về nhật thực, nguyệt thực,... sớm đặt ra lịch phục vụ đời sống và vật chất.

- Về Y – Dược học: chẩn đoán, lí giải và chữa trị bằng phương pháp dùng thuốc, châm cứu, giải phẫu,...

- Về Sử học: tiêu biểu là tác phẩm Xuân Thu (bộ biên niên sử đầu tiên của Trung Hoa), Sử kí của Tư Mã Thiên,...

- Thành tựu khác: bốn phát minh lớn về kĩ thuật làm giấy, kĩ thuật in, thuốc súng và la bàn.

à Có ý nghĩa to lớn, chứng tỏ sự phát triển của nền văn minh này.

à Truyền bá đến các nước láng giềng, sang cả Tây Á, lan truyền và ứng dụng rộng rãi ở châu Âu.

HÌNH ẢNH, VIDEO VỀ NHỮNG THÀNH TỰU TIÊU BIỂU 

CỦA VĂN MINH TRUNG HOA THỜI CỔ - TRUNG ĐẠI

* Hình ảnh về những thành tựu tiêu biểu của văn minh Trung Hoa thời cổ - trung đại

* Video về những thành tựu tiêu biểu của văn minh Trung Hoa thời cổ - trung đại

+ Thành tựu tiêu biểu của Trung Hoa thời cổ - trung đại:

https://youtu.be/YYqRaEVbZ3s?si=TAhEh4LJv-WVcuqB (0:13 – 6:42)

+ Tứ đại phát minh của Trung Hoa:

https://youtu.be/FPCvsNEewNw?si=ZHfNaXb4iXsmH9Gd 

A. Sông Ti-gơ-ro.

B. Sông Nin.

C. Sông Ơ-pho-rat.

D. Sông Đa-nuýp.

A. Tượng Nhân sư.

B. Đền thờ các vị vua.

C. Các kim tự tháp.

D. Các khu phố cổ.

A. Hồi giáo.

B. Hin-đu giáo.

C. Phật giáo.

D. Bà La Môn giáo.

A. Kí tự trên con dấu bằng đất nung.

B. Chữ Kha-tốt-thi.

C. Chữ Bra-mi.

D. Chữ Phạn (San – xcrít).

Câu

1

2

3

4

5

Đáp án

C

B

A

A

A

Nền văn minh

Thành tựu 

tiêu biểu

Thuộc lĩnh vực

Ý nghĩa

Nền văn minh

Thành tựu 

tiêu biểu

Thuộc lĩnh vực

Ý nghĩa

Văn minh

Ai Cập

- Hệ thống chữ viết cổ.

- Kim tự tháp, tượng nhân sư…

- Tính số thập phân, diện tích các hình.

- Kiến thức giải phẫu, kĩ thuật ướp xác

Chữ viết, kiến trúc, toán học, y học…

- Góp phần vào sự phát triển của văn minh Ai Cập.

- Đặt nền móng cho nhiều lĩnh vực của văn minh nhân loại

Văn minh

Ấn Độ

- Sản sinh ra Hin-đu giáo và Phật giáo.

- Kinh Vê-đa, Sử thi.

- Cột đá, chùa, tháp. sáng tạo ra 10 chữ số, tính được số pi.

- Nhiều ghi chép về bệnh lí học, giải phẫu học, dược học…

Tôn giáo, Văn học, Kiến trúc, Toán học, Y học

- Đóng góp quan trọng vào kho tàng tri thức nhân loại. 

- Ảnh hưởng sâu sắc đến các quốc gia trong khu vực, nhất là Đông Nam Á.

Văn minh

Trung Hoa

- Nho, Phật Đạo, thuyết Âm Dương, Bát quái, Ngũ hành… 

- Chữ kim văn, giáp cốt.

- Đường thi, tiểu thuyết Minh - Thanh,... 

- Vạn Lý trường thành, Tử Cấm Thành, Di Hòa Viên… 

- Tứ đại phát minh: kĩ thuật làm giấy, kĩ thuật in, la bàn, thuốc súng.

Tư tưởng, Chữ viết, văn học, kiến trúc, kĩ thuật- khoa học

- Chứng tỏ sự phát triển của văn minh Trung Hoa. 

- Ảnh hưởng đến các nước láng giềng, sang cả Tây Á, thậm chí châu Âu. 

- Nhiều thành tựu còn giữ được đến ngày nay, đóng góp vào di sản văn hóa của nhân loại