Giáo án và PPT Ngữ văn 10 cánh diều Bài 7: Viết bài văn nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ

VIẾT BÀI VĂN NGHỊ LUẬN PHÂN TÍCH, ĐÁNH GIÁ MỘT TÁC PHẨM THƠ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV đặt câu hỏi yêu cầu HS thảo luận và trả lời câu hỏi: Em thích bài thơ nào? Hãy đọc một đoạn trong bài thơ và nêu cảm nhận của em về đoạn thơ đó.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu các yêu cầu đối với viết một bài văn nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: Phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ là gì? 

Sản phẩm dự kiến:

1. Yêu cầu đối với Viết bài văn nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ

- Viết bài văn nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ là nêu lên và làm rõ ý kiến của người viết về giá trị nội dung, nghệ thuật (cái hay, cái đẹp) của một tác phẩm thơ nào đó.

- Phân tích là chỉ ra và làm rõ đặc sắc nội dung và nghệ thuật biểu hiện ở phương diện cụ thể hoặc đi sâu tìm hiểu từng vấn đề, khía cạnh của tác phẩm thơ.

- Đánh giá là nêu nhận xét của người viết về những điều đã được phân tích. Khi đánh giá, có thể nêu cả các hạn chế cũng như những điều tâm đắc, những phát hiện riêng của bản thân về tác phẩm thơ. Phân tích và đánh giá thường kết hợp với nhau,...

Hoạt động 2: Phân tích bài viết tham khảo

- GV đưa ra câu hỏi:

+ Mở đầu nêu nội dung gì?

+ Người viết phân tích bài thơ theo trình tự nào?

+ Những chi tiết, yếu tố nào của bài thơ được chú ý phân tích?

+ Đoạn văn cuối có phải nêu khái quát về bài thơ?

- GV yêu cầu HS qua phân tích ví dụ SGK, HS rút ra:

- Thế nào là phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ?

- Em có nhận xét gì về đối tượng nghị luận về thơ? Xuất phát từ điều này, các em cần lưu ý điều gì khi phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ? 

- Để viết bài văn phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ, các em cần làm gì? 

Sản phẩm dự kiến:

a. Trả lời các câu hỏi

- Phần mở đầu giới thiệu tên bài thơ, vị trí và nội dung chính của bài thơ “Tự tình”

- Người viết phân tích bài thơ theo kết cấu đề - thực - luận - kết của thơ Đường luật.

- Các yếu tố được chú ý phân tích: hình ảnh, âm thanh, từ ngữ, biện pháp nghệ thuật.

+ Hình ảnh:

Hình ảnh tương phản: Cái hồng nhan >< nước non → Nỗi cô đơn khủng khiếp của con người.

Hình ảnh: “Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn” → gợi cảm giác về sự dang dở, chưa được thỏa mãn đầy đủ.

+ Âm thanh: “ văng vẳng trống canh dồn” 

“ Văng vẳng” : là âm thanh từ xa vọng lại

“ Trống canh dồn” → tiếng trống dồn dập, liên hồi, vội vã → nhắc nhở con người về bước đi của thời gian

+ Từ ngữ:

• “Trơ”: không chỉ là trơ trọi, cô đơn mà còn có gì như là vô duyên, vô phận, rất bẽ bàng và đáng thương.

• “Hồng nhan”: là danh từ vốn để chỉ vẻ đẹp của người phụ nữ, chỉ người phụ nữ đẹp một cách trang trọng.

• “ Cái”: từ chỉ loại với hàm ý chỉ sự rẻ rúng, coi thường.

→ Kết hợp từ “ Cái hồng nhan”: làm cho hồng nhan được vật thể hóa, mất đi màu sắc văn chương, để chỉ còn hiện ra một thiếu phụ cô đơn.

• “ Xiên ngang”, “ đâm toạc”: có thể là từ tả cảnh, nhưng đúng hơn nó tả tình, là gợi nhắc lại những kỉ niệm, đồng thời là cả khao khát nữa, những tác động mạnh mẽ đầy sức sống.…

+ Biện pháp nghệ thuật:

• “Văng vẳng” -> từ láy miêu tả âm thanh từ xa vọng lại (nghệ thuật lấy động tả tĩnh)

• Nghệ thuật đảo ngữ “Trơ cái hồng nhan”: -> nhấn mạnh vào sự trơ trọi nhưng đầy bản lĩnh của Xuân Hương => xót xa, chua chát

• Hình ảnh tương phản: “Cái hồng nhan > < nước non” -> Nỗi cô đơn khủng khiếp của con người

• Nghệ thuật đối: “trăng xế bóng – Khuyết – chưa tròn” -> tô đậm thêm nỗi sầu đơn lẻ của người muộn màng lỡ dở

- Khi phân tích người viết có xen những bình luận, đánh giá.

+ “Một cảm giác về sự dở dang, chưa thỏa mãn đủ đầy trong hai câu thơ. Câu thơ cũng mơ hồ”.

+ “Vầng trăng vừa có thật, vừa tượng trưng”.

+ “Cả bài thơ là một nỗi khao khát tình duyên, nỗi than đời bất công, là tình cảnh đáng thương của người phụ nữ dở dang, lẽ mọn, một biểu hiện thương thân mà con người cá nhân đã thức tỉnh”…

- Phần kết nêu nhận xét bao quát về bài thơ. 

b. Các lưu ý khi Viết bài văn nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ:

- Những lưu ý khi phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ:

+ Nội dung của tác phẩm thơ thể hiện qua các yếu tố như đề tài, chủ đề, tư tưởng, tình cảm và thái độ,… của chủ thể trữ tình.

+ Nghệ thuật của tác phẩm thơ thể hiện ở các yếu tố hình thức thể loại như: thể thơ, từ ngữ, hình ảnh, vần nhịp, các biện pháp tu từ,…

+ Nội dung và nghệ thuật liên quan chặt chẽ với nhau. Vì thế, khi phân tích cần làm rõ vai trò và tác dụng của các yếu tố hình thức nghệ thuật trong việc làm nổi bật nội dung.

- Yêu cầu khi viết bài văn phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ:

- Đọc kĩ tác phẩm thơ, chú ý xác định nội dung và các yếu tố hình thức nổi bật. chỉ ra giá trị của các yếu tố hình thức trong việc thể hiện nội dung, chủ đề của tác phẩm thơ.

- Xác định các luận điểm trong bài viết, lựa chọn các dẫn chứng từ tác phẩm thơ cho mỗi luận điểm.

- Triển khai bài viết đảm bảo sáng rõ ý kiến và hệ thống luận điểm; cấu trúc chặt chẽ, sử dụng các bằng chứng thuyết phục – chính xác, tin cậy, thích hợp, đầy đủ.

- Liên hệ, so sánh với các tác giả, tác phẩm có cùng đề tài, chủ đề để nhận xét điểm gặp gỡ và sáng tạo riêng của tác giả được thể hiện trong tác phẩm thơ.

- Suy nghĩ, nhận xét về những thành công và hạn chế ( nếu có) của tác giả, về giá trị, sự tác động của tác phẩm thơ đối với người đọc cũng như bản thân em. 

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1. Ý nào sau đây không đúng khi nói về đặc điểm của bài văn nghị luận tác phẩm thơ:

A. Là trình bày những nhận xét, đánh giá bằng những hiểu biết, kiến thức mà mình tìm hiểu kĩ lưỡng.

B. Những nhận xét, đánh giá phải xuất phát từ nội dung và nghệ thuật trong tác phẩm thơ đó.

C. Các nhận xét đánh giá của truyện xuất phát từ suy nghĩ chủ quan của người viết.

D. Bài nghị luận về một tác phẩm thơ cần có bố cục mạch lạc, có lời văn chính xác, gợi cảm.

Câu 2. Phần mở bài của bài nghị luận về tác phẩm thơ cần có nội dung nào sau đây?

A. Giới thiệu tác phẩm và nêu ý kiến đánh giá.

B. Chỉ ra và phân tích được những nét đặc sắc, độc đáo của bài thơ.

C. Khẳng định giá trị của tác phẩm.

D. Đánh giá giá trị của bài thơ về phương diện nghệ thuật cũng như ý nghĩa nhân sinh..

Câu 3. Đâu là nhiệm vụ của kết bài trong văn nghị luận về tác phẩm thơ?

A. Nêu nhận định, đánh giá.

B. Giới thiệu tác phẩm và ý kiến đánh giá sơ bộ.

C. Nêu sự cảm thụ của bản thân.

D. Nêu các luận điểm chính về nội dung và nghệ thuật.

Câu 4. Dòng nào sau đây không phải là yêu cầu chính của bài nghị luận về tác phẩm thơ?

A. Nêu rõ vấn đề nghị luận

B. Thể hiện ý kiến riêng của người viết.

C. Vận dụng các phép lập luận phù hợp.

D. Lời văn gợi cảm, trau chuốt.

Câu 5. Đâu là thứ tự đúng trong quy trình viết văn bản nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm thơ?

A. Chuẩn bị viết -> Viết -> Tìm ý, lập dàn ý -> Chỉnh sửa, hoàn thiện.

B. Chuẩn bị viết -> Tìm ý, lập dàn ý -> Viết -> Chỉnh sửa, hoàn thiện.

C. Chuẩn bị viết -> Viết -> Chỉnh sửa, hoàn thiện -> Tìm ý, lập dàn ý.

D. Chuẩn bị viết -> Tìm ý, lập dàn ý -> Chỉnh sửa, hoàn thiện -> Viết.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Giới thiệu và nêu ý kiến đánh giá của em về bài thơ “ Lính đảo hát tình ca trên biển” ( Trần Đăng Khoa).

Câu 2. Giới thiệu và nêu ý kiến đánh giá của em về bài thơ “ Mùa hoa mận” ( Chu Thùy Liên).