Giáo án và PPT Ngữ văn 10 cánh diều Bài 8: Viết bài văn nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm văn học

VIẾT BÀI VĂN NGHỊ LUẬN PHÂN TÍCH, ĐÁNH GIÁ MỘT TÁC PHẨM VĂN HỌC

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV đặt câu hỏi yêu cầu HS thảo luận và trả lời câu hỏi: Khi phân tích, đánh giá về một tác phẩm văn học, theo em cần viết thế nào để thuyết phục người đọc, người nghe?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu phần định hướng

- GV yêu cầu HS dựa vào nội dung Định hướng trong SGK (trang 107).

- GV chia lớp làm hai nhóm, thảo luận về hai đoạn văn

+ Nhiệm vụ: đoạn 1 (nhóm 1, 3) và đoạn 2 (nhóm 2, 4)

+ Nội dung thảo luận:

+ Yếu tố hình thức nghệ thuật nào đã được xác định để phân tích, đánh giá trong từng đoạn trích trên?

+ Mỗi tác giả đã chỉ ra tác dụng của yếu tố hình thức ấy trong việc thể hiện nội dung, ý nghĩa như thế nào?

+ Đoạn nào chủ yếu sử dụng thao tác phân tích và đoạn nào tập trung nêu cảm nhận, đánh giá của người viết? Hãy chỉ ra sự khác nhau giữa phân tích và đánh giá trong hai đoạn trích trên.

- GV đưa ra câu hỏi: Đối tượng phân tích đánh giá tác phẩm văn học là gì? Để viết bài nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm văn học cần chú ý điều gì?

Sản phẩm dự kiến:

1. Tìm hiểu hai đoạn văn

* Đoạn 1:

- Yếu tố hình thức nghệ thuật đã được xác định để phân tích, đánh giá trong đoạn trích số 1 là: Bút pháp hiện thực

- Tác giả đã chỉ ra tác dụng của yếu tố hình thức ấy trong việc thể hiện nội dung, ý nghĩa là:

+ Điều đó được thể hiện trong việc xây dựng các nhân vật, chia thành hai phe: chính thống và phản nghịch, đều rất thực

- Đoạn từ đầu đến “đều thực” là đoạn tập trung nêu cảm nhận, đánh giá của người viết và phần còn lại chủ yếu sử dụng thao tác phân tích.

* Đoạn 2:

- Yếu tố hình thức nghệ thuật đã được xác định để phân tích, đánh giá trong đoạn trích số 2 là: dùng cái động để gợi cái tĩnh

- Tác giả đã chỉ ra tác dụng của yếu tố hình thức ấy trong việc thể hiện nội dung, ý nghĩa là:

+ Giúp cảm xúc của Nguyễn Khuyến được tiết chế, giấu kín

+ Lối thể hiện ấy giữ cho tình nồng mà lời vẫn đạm.

- Từ đầu đến “bao nhiêu xa vắng của thiên không” chủ yếu sử dụng thao tác phân tích và đoạn còn lại tập trung nêu cảm nhận, đánh giá của người viết.

- Sự khác nhau giữa phân tích và đánh giá trong hai đoạn trích trên là:

+ Ở đoạn 1 thì người viết tập trung nêu cảm nhận, đánh giá trước rồi mới đi vào phân tích

+ Còn ở đoạn 2 thì người viết phân tích xong mới nêu cảm nhận, đánh giá của mình.

2. Nội dung

- Đối tượng phân tích, đánh giá có thể là toàn bộ tác phẩm hoặc chỉ tập trung vào một số yếu tố nổi bật về nội dung (đề tài, cảm hứng,...), hình thức nghệ thuật (ngôn từ, kết cấu,...).

- Để viết bài nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm văn học, cần chú ý thêm một số điểm sau:

+ Xác định đối tượng phân tích, đánh giá: toàn bộ tác phẩm hay một số yếu tố, thể loại của tác phẩm, tác giả và bối cảnh lịch sử, hoàn cảnh ra đời,...

+ Xem xét cách triển khai bài phân tích, đánh giá.

Hoạt động 2: Thực hành viết theo các bước

- GV gọi 1 HS đọc đề bài và các nội dung hướng dẫn để cả lớp có hiểu biết chung.

- GV hướng dẫn HS thảo luận. 

* Chuẩn bị

- GV yêu cầu HS thực hiện theo mục a) Chuẩn bị và gọi một số HS trình bày.

- GV yêu HS tìm ý và lập dàn ý theo hướng dẫn của mục b) Tìm ý và lập dàn ý, sau đó HS trình bày sản phẩm.   

- GV yêu cầu HS tìm ý cho bài luận và xây dựng dàn ý. Các nhóm nhận xét sản phẩm để hoàn thiện dàn ý của nhóm.

+ Tìm ý: HS trả lời các câu hỏi sau:

Sản phẩm dự kiến:

Đề bài: Viết bài văn phân tích, đánh giá nét đặc sắc về nội dung và hình thức nghệ thuật của một tác phẩm văn học mà em đã học hoặc đã đọc.

* Chuẩn bị

- Đọc và nhận diện yêu cầu của bài tập về kiểu bài và nội dung, phạm VI vấn đề cần giải quyết.

- Lựa chọn tác phẩm văn học (thơ, truyện, kích, kí) mà các em yêu thích, tâm đắc để phân tích, đánh giá.

- Xác định các yếu tố nội dung và hình thức nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm đã chọn.

* Tìm ý thông qua trả lời các câu hỏi:

+ Cái hay về nội dung của tác phẩm (đề tài, chủ đề, vấn đề tư tưởng, đạo lí có ý nghĩa triết lý sâu sắc,..) là gì?

+ Yếu tố hình thức nghệ thuật nào độc đáo, đặc sắc? (Cách lựa chọn từ ngữ, hình ảnh; các biện pháp tu từ; lòi của người kể chuyện và lời nhân vật,...).

+ Tác dụng của các yếu tố hình thức nghệ thuật trong việc thể hiện nội dung, ý nghĩa của tác phẩm là gì? 

* Lập dàn ý: Sắp xếp các ý đã tìm theo một bố cục mạch lạc gồm ba phần: MB – TB – KB.

* Triển khai bài viết

-  Dựa vào dàn ý đã chuẩn bị để viết bài văn hoàn chỉnh

-  Chú ý:

+ Bài viết đủ 3 phần

+ Các luận điểm trong phần thân bài phải làm rõ cho vấn đề nêu ở mở bài.

+ Các dẫn chứng phải đúng, tiêu biểu và phong phú.

+ Lập luận chặt chẽ, thể hiện được cảm nhận, ý kiến của bản thân về vẻ đẹp của bài thơ, đoạn thơ; diễn đạt (hành văn) có cảm xúc trung thực, không sao chép văn mẫu; dùng từ ngữ chính xác và viết đúng chính tả, ngữ pháp;...

* Kiểm tra và chỉnh sửa bài viết   

- Đọc kĩ bài viết của mình và đối chiếu với các yêu cầu đã nêu ở các bước để kiểm tra và chỉnh sửa theo Phiếu chỉnh sửa bài viết trong SGK.

- HS có thể tráo đổi bài để trong bàn chấm và chữa cho nhau.

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1. Khi phân tích, đánh giá một tác phẩm văn học, cần chú ý điều gì để hiểu đúng về tác phẩm?

A. Đọc lướt qua tác phẩm

B. Xác định đối tượng phân tích, đánh giá như nội dung, thể loại, bối cảnh

C. Chỉ dựa trên đánh giá chủ quan

D. Chỉ phân tích yếu tố hình thức

Câu 2. Khi triển khai bài phân tích, đánh giá một tác phẩm, người viết cần phải:

A. Chỉ tập trung vào yếu tố ngôn từ

B. Xem xét cách triển khai bài một cách rõ ràng và mạch lạc

C. Không cần quan tâm đến yếu tố cấu trúc bài viết

D. Bỏ qua các yếu tố nghệ thuật

Câu 3. Yếu tố nào dưới đây không thuộc các điểm cần chú ý khi phân tích, đánh giá tác phẩm văn học?

A. Bối cảnh lịch sử và hoàn cảnh ra đời của tác phẩm

B. Cảm hứng và đề tài trong nội dung

C. Đánh giá dựa trên ý kiến chủ quan mà không phân tích

D. Yếu tố nghệ thuật như ngôn từ và kết cấu

Câu 4. Khi tìm ý cho bài viết, học sinh nên trả lời câu hỏi nào để làm rõ cái hay về nội dung của tác phẩm?

A. Đề tài và chủ đề của tác phẩm là gì?

B. Yếu tố hình thức nghệ thuật nào đặc sắc?

C. Tác phẩm có bao nhiêu nhân vật chính?

D. Cả A và B đều đúng

Câu 5. Các yếu tố hình thức nghệ thuật độc đáo, đặc sắc của tác phẩm có thể bao gồm:

A. Cách chọn từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ

B. Lời kể của người kể chuyện và lời của nhân vật

C. Số chương của tác phẩm

D. A và B đều đúng

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Phân tích, đánh giá vẻ đẹp ngôn ngữ thơ trong bài “Tự tình” – bài 2 của Hồ Xuân Hương.

Câu 2. Hãy viết bài văn phân tích, đánh giá bài thơ "Mùa hoa mận" của Chu Thùy Liên.