Giáo án và PPT Ngữ văn 8 cánh diều Bài 10: Câu hỏi, câu khiến, câu cảm, câu kể

BÀI 10. THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT 

CÂU HỎI, CÂU KHIẾN, CÂU CẢM, CÂU KỂ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời câu hỏi sau: 

Trong các câu sau, hãy cho biết đâu là câu

- Dùng để thắc mắc, có nhu cầu giải đáp về một vấn đề gì đó

- Dùng để yêu cầu, sai khiến, đưa ra mệnh lệnh

- Dùng để trần thuật, kể lại sự việc

- Dùng để thể hiện thái độ, bộc lộ tình cảm, cảm xúc?

(1) Mẹ đã mua được tivi chưa ?

(2) Bạn Lan hỏi mẹ đã mua được tivi chưa.

(3) Hãy hỏi mẹ đã mua được tivi chưa.

(4) A, mẹ đã mua được tivi rồi!

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Hệ thống kiến thức

GV đặt câu hỏi yêu cầu học sinh tìm hiểu:

• Trình bày vai trò, tác dụng, đặc điểm hình thức và lấy ví dụ minh hoạ cho các kiểu câu sau: câu hỏi, câu khiến, câu cảm, câu kể

Sản phẩm dự kiến:

- Câu hỏi là câu dùng để hỏi thông tin. Về hình thức, câu hỏi thường có các từ nghi vấn: ai, gì, nào, sao, đâu, bao giờ, mấy, bao nhiêu, à, ư, …hoặc từ hay (nối các vế có quan hệ lựa chọn). Khi viết, câu hỏi thường được kết thúc bằng dấu chấm hỏi. Trong một số trường hợp, câu có hình thức của câu hỏi không được dùng để hỏi mà được dùng để cầu khiến, cảm thán hay khẳng định, phủ định. 

Ví dụ, câu “San chả làm nội trợ mãi rồi đấy ư?” (Nam Cao) không được dùng để hỏi mà được dùng để khẳng định

- Câu khiến là câu dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo, ngăn cấm. 

Ví dụ “Đừng có đi đâu đấy” (Kim Lân), “Con nín đi” (Nguyên Hồng). Khi viết, câu khiến thường kết thúc bằng dấu chấm than nhưng cũng có thể kết thúc bằng dấu chấm (nếu ý cầu khiến không được nhấn mạnh)

- Câu cảm là câu dùng để biểu lộ trực tiếp cảm xúc của người nói. Câu cảm thường có các từ ngữ cảm thán như: a, ôi, than ôi, hỡi ôi, trời ơi, chao ôi, … Khi viết, câu cảm thường kết thúc bằng dấu chấm than. 

Ví dụ: “Lo thay! Nguy thay! (Khúc đê này hỏng mất)” (Phạm Duy Tốn)

- Câu kể là câu dùng để trình bày (trần thuật, miêu tả, nhận định, …) về sự vật, sự việc. Câu kể không có đặc điểm hình thức của câu hỏi, câu khiến, câu cảm. Khi viết, câu kể thường được kết thúc bằng dấu chấm hoặc đôi khi bằng dấu chấm than, dấu chấm lửng. Trong một số trường hợp, câu có đặc điểm hình thức của câu kể không được dùng để kể mà chủ yếu để cầu khiến. 

Ví dụ, câu “Trời sắp mưa đấy!”  được dùng để nhắc nhở, yêu cầu (cất quần áo hoặc các thứ phơi bên ngoài vào nhà)

Hoạt động 2: Gợi ý giải bài tập SGK

Bài tập 1:

Sản phẩm dự kiến:

a. Câu khiến - Câu dùng để đề nghị.

b. Câu kể - Câu kể lại hành động của lão Hạc.

c. Câu kể - Câu là lời trình bày của ông giáo thuật về suy nghĩ trong mình.

d. Câu cảm - Câu có thán từ "Hỡi ơi".

e. Câu hỏi -  Câu dùng để hỏi thông tin.

g. Câu cảm - Câu có thán từ "Chao ôi".

Bài tập 2:

Sản phẩm dự kiến:

a. Câu hỏi - Câu dùng để hỏi thông tin.

b. Câu được dùng để biểu thị ý phủ định - Câu dùng để bác bỏ ý kiến của người khác.

c. Câu hỏi - Câu dùng để hỏi thông tin.

d. Câu được dùng để biểu thị ý phủ định - Câu dùng để bác bỏ ý kiến của người khác.

…..

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Câu kể (câu trần thuật) là những câu được dùng để làm gì?

A. Kể, tả hoặc giới thiệu về sự vật, sự việc.

B. Nói lên ý kiến hoặc tâm tư, tình cảm của mỗi người.

C. Nêu yêu cầu, mong muốn hoặc nguyện vọng của mình.

D. A và B đều đúng

Câu 2: Cuối câu kể thường có dấu gì?

A. dấu chấm

B. dấu hỏi

C. dấu chấm than

D. dấu phẩy

Câu 3: Trong các câu dưới đây, câu nào là câu kể?

A. Có một lần, trong giờ tập đọc, tôi nhét giấy thấm vào mồm.

B. Răng câu bé bị đau, phải không?

C. Ôi, răng đau quá!

D. Con về nhà trước đi.

Câu 4: Câu kể Ai là gì? Gồm có mấy bộ phận? đó là những bộ phận nào?

A. Chủ ngữ trả lời cho câu hỏi Ai (cái gì, con gì)?

B. Vị ngữ trả lời cho câu hỏi Là gì (là ai, là con gì)?

C. Chủ ngữ trả lời cho câu hỏi Là gì (là ai, là con gì)?

D. A và B đều đúng 

Câu 5: Câu kể Ai là gì? Được dùng để làm gì?

A. Cho biết hành động của một người, một vật nào đó.

B. Giới thiệu hoặc nêu nhận định về một người, một vật nào đó.

C. Bày tỏ tình cảm với một người, một vật nào đó.

D. Giới thiệu về một người, một vật nào đó.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Xác định câu hỏi, câu khiến, câu cảm, câu kể trong những câu dưới đây (trích truyện Lão Hạc của Nam Cao). Chỉ ra đặc điểm giúp nhận biết mỗi kiểu câu đó.

a) Ông giáo hút trước đi.

b) Lão hút xong, đặt xe điếu xuống, quay ra ngoài, thở khói.

c) Tôi nghĩ đến mấy quyển sách quý của tôi.

d) Hỡi ơi lão Hạc!

e) Thế nó cho bắt à?

g) Chao ôi!

h) Lão đừng lo gì cho cái vườn của lão.

Câu 2: Trong những câu dưới đây (trích truyện Lão Hạc của Nam Cao), câu nào được dùng để hỏi, câu nào được dùng để biểu thị ý phủ định? Vì sao?

a) Việc gì còn phải chờ khi khác?

b) Tội gì bây giờ nhịn đói mà tiền để lại?

c) Ta có quyền giữ cho ta một tí gì đâu?

d) Có đồng nào, cụ nhặt nhạnh đưa cho tôi cả thì cụ lấy gì mà ăn?