Giáo án và PPT Ngữ văn 8 cánh diều Bài 7: Vịnh khoa thi Hương (Trần Tế Xương)

BÀI 7. THỰC HÀNH ĐỌC HIỂU

VỊNH KHOA THI HƯƠNG

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV đặt câu hỏi yêu cầu HS thảo luận và trả lời câu hỏi: Nhà nước phong kiến xưa tổ chức các kì thi cho sĩ tử tham gia nhằm mục đích gì? Sau cuộc thi ( thể thao, nghệ thuật, giáo dục,...) thường sẽ có một buổi lễ xướng danh và trao giải. Mục đích của lễ xướng danh là gì?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Tìm hiểu chung

GV đặt câu hỏi hướng dẫn HS tìm hiểu: 

• Hãy trình bày hiểu biết của em về tác giả Trần Tế Xương

• Trình bày hiểu biết của em về tác phẩm Vịnh khoa thi Hương.

Sản phẩm dự kiến:

a. Tác giả

- Trần Tế Xương (1870-1907) quê ở Nam Định

- Thơ ông đậm chất trữ tình và chất trào phúng, phản ánh rõ nét bức tranh hiện thực của xã hội thuộc địa nửa phong kiến nước ta cuối thế kỉ XIX- đầu thế kỉ XX

- Một số bài thơ Nôm tiêu biểu của Trần Tế Xương: Năm mới chúc nhau, Thương vợ, Áo bông che bạn, …

b. Tác phẩm

- Văn bản Vịnh khoa thi hương được sáng tác năm 1897, là bài thơ thuộc đề tài thi cử, thể hiện thái độ mỉa mai phẫn uất của nhà thơ đối với chế độ thi cử đương thời và con đường khoa cử của riêng ông.

- Vịnh khoa thi Hương được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật

Hoạt động 2. Phân tích tác phẩm

GV đưa ra câu hỏi: 

Câu 1: Hãy nêu chủ đề và bố cục bài thơ Vịnh khoa thi Hương của Trần Tế Xương.

Câu 2: Xác định các đối tượng trào phúng mà bài thơ hướng tới. Thái độ của tác giả đối với các đối tượng đó được thể hiện như thế nào?

Câu 3: Hai câu đề cho thấy kì thi có gì đặc biệt?

Câu 4: Phân tích ý nghĩa trào phúng của nghệ thuật sử dụng phép đối, nghệ thuật sử dụng ngôn từ ở hai cây thực và hai câu luận của bài thơ.

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1:

- Chủ đề: chế độ thi cử phong kiến đã suy tàn cũng như cảnh ngộ mất nước trong buổi đầu của xã hội thực dân nửa phong kiến.

- Bố cục gồm 3 phần:

+ Phần 1. Hai câu thơ đầu: giới thiệu về khoa thi năm Đinh Dậu

+ Phần 2. Bốn câu thơ tiếp theo: cảnh trường thi trong thực tế

+ Phần 3. Hai câu thơ còn lại: thái độ, tâm trạng của nhà thơ

Câu 2: 

- Đối tượng trào phúng: sĩ tử, quan trường, quan sứ, mụ đầm

- Thái độ của tác giả: mỉa mai, châm biếm

Câu 3: Hai câu đề cho thấy kì thi đặc biệt ở chỗ:

- “Trường Nam thi lẫn với trường Hà”: “Trường Nam” là trường thi ở Nam Định, “Trường Hà” là trường thi ở Hà Nội. Đó là hai trường thi Hương ở Bắc kì thời xưa. Nhưng khi thực dân Pháp đánh chiếm Hà Nội thì trường thi ở đây bị bãi bỏ, các sĩ tử ở Hà Nội phải xuống thi chung ở trường Nam Định.

- Từ “lẫn” cho thấy quang cảnh bát nháo, lẫn lộn của trường thi. Điều đó làm mất đi vẻ trang nghiêm của kì thi Hương.

Câu 4:

- Trong câu 3 và 4, nhân vật sĩ tử là người đi thi quan trường là những ông quan coi thi, chấm thi có trách nhiệm trong việc thi cử. Bằng nghệ thuật đảo ngữ, tác giả đã vẽ nên trước mắt người đọc hình ảnh người thí sinh lôi thôi với những chai lọ trên vai thật là xốc xếch.

- Biện pháp đối lập được sử dụng trong hai câu thơ 5 và 6 với hình ảnh sĩ tử và quan trường là hình ảnh quan sứ và bà đầm. Sự có mặt của vợ chồng quan sứ có thể làm cho quang cảnh trường thi có vẻ trang nghiêm. Hai nhân vật này được đón tiếp linh đình: cờ cắm rợp trời.

- Biện pháp đảo ngữ kết hợp với nghệ thuật đối đã được vận dụng một cách triệt để, tạo nên sức mạnh đả kích, châm biếm dữ dội, sâu cay. 

- Ngôn ngữ có tính chất khẩu ngữ, trong sáng, giản dị nhưng giàu sức biểu cảm. 

=> Bốn câu thơ vạch trần sự nhếch nhác, tùy tiện của khoa cử lúc bấy giờ. Đồng thời ngầm thể hiện nỗi xót xa chua chát của nhà thơ và người đọc.

…..

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Tác giả của bài thơ “Vịnh khoa thi Hương” là ai?

A. Nguyễn Khuyến     

B. Nguyễn Trãi

C. Trần Tế Xương     

 D. Phan Bội Châu 

Câu 2: Bài thơ “Vịnh khoa thi Hương” thuộc đề tài nào?

A. Chiến tranh         

B. Thiên nhiên

C. Tình bằng hữu       

D. Thi cử

Câu 3: Bài thơ được sáng tác theo thể thơ nào?

A. Thất ngôn tứ tuyệt     

B. Thất ngôn bát cú

C. Lục bát             

D. Song thất lục bát.

Câu 4: Khoa thi mà tác giả đề cập trong bài “Vịnh khoa thi Hương” là khoa nào và năm nào?

A. Khoa Tân Mùi (1871)     

B. Khoa Mậu Tí (1888)

C. Khoa Đinh Dậu (1897)   

 D. Khoa Tân Sửu 

Câu 5: Trần Tế Xương viết bài thơ “Vịnh khoa thi Hương” với dụng ý gì?

A. Ca ngợi những thí sinh thi đỗ ở kỳ thi này khoa Đinh Dậu (1897).

B. Ca ngợi tính ưu việt trong cách chọn nhân tài của triều đình nhà Nguyễn.

C. Vẽ nên một bức tranh bát nháo, ô hợp của xã hội thực dân nửa phong kiến buổi đầu, đồng thời bộc lộ tâm trạng của mình trước hiện thực đảo điên.

D. Cảm thương cho buổi “chợ chiều” của nền Nho học Việt Nam.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Qua bài thơ em hãy nêu nghệ thuật và văn bản trên có ý nghĩa như thế nào? Liên hệ đến việc thi cử hiện nay?

Câu 2: Trong chương trình Ngữ văn 8, có một bài thơ viết theo thể thơ Đường luật. Cho biết tên tác phẩm và tác giả của bài thơ đó?