Giáo án ôn tập Ngữ văn 6 Cánh diều bài: Thực hành - em tiếng việt Từ láy, từ ghép, thành ngữ, cạm danh từ, ẩn dụ, hoán dụ,...

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV chia lớp thành các nhóm, yêu cầu các nhóm thảo luận, thực hiện nhiệm vụ:

+ Nhóm 1: Nêu cấu tạo từ (từ đơn, từ phức), lấy ví dụ.

+ Nhóm 2: Nhắc lại kiến thức về cum danh từ và lấy ví dụ.

+ Nhóm 3: Thành ngữ là gì? Tác dụng của thành ngữ. Lấy ví dụ.

+ Nhóm 4: Nhắc lại kiến thức về ẩn dụ và hoán dụ. Nêu điểm giống và khác nhau giữa ẩn dụ và hoán dụ. Lấy ví dụ.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- Các nhóm thực hiện nhiệm vụ. GV hỗ trợ khi cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- GV mời đại diện các nhóm trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp lắng nghe, nhận xét.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

I. Nhắc lại kiến thức

1. Cấu tạo từ

- Từ đơn do một tiếng tạo thành, còn từ phức do hai hay nhiều tiếng tạo thành.

- Từ phức:

+ Từ ghép là những từ phức được tạo ra bằng cách ghép các tiếng có nghĩa với nhau.

ü Từ ghép chính phụ: có tiếng chính đứng trước, tiếng phụ đứng sau bổ sung nghĩa cho tiếng chính.

ü Từ ghép đẳng lập: không phân ra tiếng chính, tiếng phụ, các tiếng bình đẳng với nhau về mặt ngữ pháp.

+ Từ láy là những từ phức được tạo ra nhờ phép láy âm.

2. Cụm danh từ

- Cụm danh từ gồm ba phần:

+ Phần trung tâm ở giữa: là danh từ

+ Phần phụ trước: thường thể hiện số lượng của sự vật mà danh từ trung tâm biểu hiện

+ Phần phụ sau: thường nêu đặc điểm của sự vật, xác định vị trí của sự vật trong không gian, thời gian.

VD: Một ông lão, hai cô gái xinh đẹp,…

3. Thành ngữ

Là một tập hợp từ cố định, quen dùng. Nghĩa của thành ngữ thường là nghĩa của cả tập hợp từ, thường có tình hình tượng và biểu cảm.

4. Các biện pháp tu từ

a. So sánh

b. Nhân hóa

c. Ẩn dụ

- Ẩn dụ là biện pháp tu từ gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật hiện tượng khác có nét tương đồng với nó, nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

d. Hoán dụ

- Hoán dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm này bằng tên một sự vật, hiện tượng, khái niệm khác có quan hệ gần gũi với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

- Có 4 kiểu hoán dụ thường gặp:

+ Lấy một bộ phận để gọi toàn thể.

+ Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng.

+ Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật.

+ Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng.

Câu 1. Tìm từ đơn, từ phức trong đoạn văn sau:

Chú bé vùng dậy, vươn vai một cái bỗng biến thành một tráng sĩ mình cao hơn trượng, oai phong lẫm liệt. Tráng sĩ bước lên vỗ vào mông ngựa. Ngựa hí dài mấy tiếng vang dội. Tráng sĩ mặc áo giáp, cầm roi, nhảy lên mình ngựa. (Thánh Gióng)

Câu 2. Tìm và ghép thành ngữ (cột A) với nghĩa của thành ngữ (cột B) trong bảng dưới đây sao cho phù hợp:

Câu 3. Đặt câu với một số thành ngữ ở câu 2.

Câu 4. Cho các từ: thành tích, thành tựu, thành quả, hiệu quả, kết quả, nguyện vọng, hi vọng vào chỗ trống trong các câu sau cho thích hợp:

a. Nhân dân ta đã đạt được nhiều... trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội.

b. Nhà trường đã khen thưởng các em học sinh có... học tập tốt.

c. Nhân dân Việt Nam cương quyết bảo vệ các... của cách mạng.

d. Chúng tôi đã dùng nhiều biện pháp kĩ thuật đối với khu đất này, nhưng đến nay vẫn chưa có...

đ. Có chăm chỉ học tập thì... học tập mới cao.

e. Bác Hồ suốt đời ôm ấp một... là nước nhà được độc lập, thống nhất, nhân dân được no ấm, tự do.

g. Con ngoan ngoãn, chăm chỉ, mẹ... nhiều ở con.

Câu 5. Giải nghĩa 2 – 3 từ trong số các từ mà em vừa điền ở câu 4.

Câu 6. Xác định và nêu tác dụng của biện pháp tu từ trong đoạn thơ sau:

Khúc II

Nghìn năm trên dải đất này

Cũ sao được cánh cò bay la đà

Cũ sao được sắc mây xa

Cũ sao được khúc dân ca quê mình!

(Khúc dân ca, Nguyễn Duy)

Câu 7. Hãy chỉ ra biện pháp tu từ trong các dòng thơ dưới đây và cho biết những dấu hiệu nào giúp em nhận ra biện pháp nghệ thuật ấy:

Đã ngủ rồi hả trầu?

Tao đã đi ngủ đâu

Mà trầu mày đã ngủ

(Trần Đăng Khoa, Đánh thức trầu)

Câu 8. Xác định biện pháp tu từ và tác dụng của các biện pháp tu từ được sử dụng qua các câu văn sau (chú ý các từ ngữ in đậm):

a. Tết miền Tây không ồn ã, không xe cộ đông nghẹt đến khó chịu như Tết Sài Gòn.

b. Vụ lúa vừa xong, cây rơm nằm phơi mình trên bãi cỏ, gốc rạ lô nhô gió đưa hương lúa ngạt ngào.

c. Thời gian đâu chờ đợi một ai, chỉ âm thầm hiện hình qua từng sợi tóc bạc màu hay những vết chân chim vĩnh viễn hằn in trên làn da rám nắng.

d. Chắc bà chạnh lòng khi ông nhắc lại nỗi khó nhọc năm nào mà ông bà đã từng gắng gượng trải qua, bình an là khi hai mái đầu đã bạc.

Câu 9. Đọc đoạn văn sau và thực hiện yêu cầu:

Cái chàng Dế Choắt, người gầy gò và dài lê nghêu như một gã nghiện thuốc phiện. Đã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn ngủn đến giữa lưng, hở cả hai mạng sườn như người cởi trần mặc áo gi-lê. Đôi càng bè bè, nặng nề trông đến xấu. Râu ria gì mà cụt có một mẩu, mà mặt lúc nào cũng ngẩn ngẩn ngơ ngơ.

(Tô Hoài, Bài học đường đời đầu tiên)

a. Tìm các từ đơn có trong câu “Đã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn ngủn đến giữa lưng, hở cả mạng sờn như người cởi trần mặc áo gi-lê”.

b. Tìm các từ ghép và các từ láy có trong đọa văn. Phân tích tác dụng của việc sử dụng từ láy trong đoạn văn trên.

c. Những trường hợp như râu ria, mặt mũi có phải từ láy không? Vì sao?

Câu 10. Kẻ bảng nêu điểm giống và khác nhau giữa ẩn dụ và hoán dụ.

Câu 11. Xác định ẩn dụ và hoán dụ trong những ví dụ sau:

a. Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi

Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng

(Nguyễn Khoa Điềm)

b. Dưới trăng quyên đã gọi hè

Đầu tường lửa lựu lập lòe đơm bông.

(Nguyễn Du)

c. Nhớ đôi dép cũ nặng công ơn

Yêu Bác lòng ta trong sáng hơn.

(Tố Hữu)

Câu 12. Tìm cụm danh từ trong những câu sau. Xác định trung tâm của cụm danh từ và những ý nghĩa mà trung tâm đó được bổ sung.

a. Em quẹt que diêm thứ hai, diêm cháy và sáng rực lên.

b. Bức tường như biến thành một tấm rèm bằng vải màn.

Câu 13. Tìm cụm danh từ trong những câu sau. Xác định trung tâm của cụm danh từ và những ý nghĩa mà trung tâm đó được bổ sung.

a. Bỗng em thấy hiện ra một cây thông Nô-en.

b. Thế là em quẹt tất cả những que diêm còn lại trong bao.

c. Một ý nghĩ tốt bỗng thoáng qua trong trí, Sơn lại gần chị thì thầm.

d. Hay là chúng ta đem cho nó cái áo bông cũ, chị ạ.

Câu 14. Với mỗi danh từ cho sẵn, hãy tạo một cụm danh từ và nêu nhận xét về tác dụng của các từ đứng trước danh từ trung tâm và các từ đứng sau danh từ trung tâm.

a. cậu bé

b. mắt

c. con chim

Từ đơn

vùng, dậy, vươn, vai, một, cái, bỗng, biến, thành, một, mình, cao, hơn, trượng, bước, lên, vỗ, vào, mông, ngựa, hí, dài, mấy, tiếng, mặc, cầm, roi, nhảy, lên, mình.

Từ phức

chú bé, tráng sĩ, oai phong, lẫm liệt, vang dội, áo giáp.

a. thành tựu

c. thành quả

đ. kết quả

g. hy vọng

b. thành tích

d. hiệu quả

e. nguyện vọng

Đối tượng so sánh

Tết miền Tây, Tết Sài Gòn

Phương diện so sánh

mức độ ồn ã, hay độ đông nghẹt đến khó chịu của xe cộ

Từ so sánh

không... như...

Ẩn dụ

Hoán dụ

Giống nhau

Đều gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm này bằng tên sự vật, hiện tượng, khái niệm khác.

Khác nhau

- Quan hệ tương đồng

- Quan hệ tương cận

Câu

Cụm danh từ và danh từ trung tâm

Ý nghĩa mà danh từ trung tâm được bổ sung

a

- CDT: que diêm thứ hai.

- DTTT : que diêm.

Số lượt của que diêm.

b

- CDT: một tấm rèm bằng vải màn.

- DTTT: tấm rèm.

Số lượng của tấm rèm và chất liệu của tấm rèm.

Câu

Cụm danh từ và danh từ trung tâm

Ý nghĩa mà danh từ trung tâm được bổ sung

a

- CDT: một cây thông Nô-en.

- DTTT : cây thông.

Số lượng và loại cây thông.

b

- CDT: tất cả những que diêm còn lại trong bao.

- DTTT: que diêm.

Số lượng, phạm vi của que diêm.

c

- CDT: một ý nghĩ tốt.

- DTTT: ý nghĩ.

Số lượng và tính chất của ý nghĩ.

d

- CDT: cái áo bông cũ.

- DTTT: cái áo.

Loại áo và tính chất của áo.