Giáo án và PPT Ngữ văn 7 kết nối Bài 4: Mùa xuân nho nhỏ (Thanh Hải)

VĂN BẢN 1: MÙA XUÂN NHO NHỎ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV đặt câu hỏi, huy động kiến thức đã có của HS: 

1. Em có ấn tượng gì về mùa xuân? Điều gì em thích nhất khi mùa xuân đến?

2. Hãy đọc một đoạn thơ mà em yêu thích viết về mùa xuân.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1: Tìm hiểu giới thiệu bài học và Khám phá Tri thức ngữ văn

- GV yêu cầu HS:

+ Đọc phần Giới thiệu bài học, khái quát chủ đề Giai điệu đất nước 

+ Cho biết thể loại được nêu trong đoạn văn.

- GV yêu cầu HS đọc Tri thức ngữ văn và trả lời câu hỏi:

+ Khi đọc một bài thơ, em quan tâm đến những điều gì nhất?

Sản phẩm dự kiến:

Giới thiệu bài học

- Chủ đề bài 4: các VB nhằm khẳng định tình yêu đất nước là một trong những tình cảm thiêng liêng nhất, luôn hiện diện trong sâu thẳm trái tim mỗi chúng ta. Và tình yêu ấy đã trở thành nguồn cảm hứng dạt dào cho văn học, góp phần làm nên những tác phẩm văn học đặc sắc.

- Thể loại: thơ trữ tình

- Tình cảm, cảm xúc trong thơ

●        Tình cảm chính là cội nguồn làm nên sức hấp dẫn đặc biệt của thơ trữ tình. Gốc của thơ là tình cảm, nội dung chủ yếu của thơ là tình cảm, cảm xúc của nhà thơ trước cuộc đời.

●        Cảm xúc của nhà thơ trước cuộc đời thuộc thế giới tình cảm riêng, nhưng lại có những điểm đồng điệu với cảm xúc chung của nhiều người. Người đọc có thể cảm nhận như nhà thơ đang nói hộ nỗi lòng mình.

- Hình ảnh trong thơ

Hình ảnh là một yếu tố quan trọng trong thơ trữ tình, là phương tiện để nhà thơ bộc lộ tình cảm, tư tưởng. Hình ảnh trong thơ có nguồn gốc từ đời sống (con người, thiên nhiên…) nhưng luôn mang dấu ấn của sự hư cấu, tưởng tượng, in đậm tình cảm, cảm xúc chủ quan của nhà thơ.

- Nhịp thơ

Nhịp thơ là phương tiện quan trọng để cấu tạo hình thức nghệ thuật đặc thù của văn bản thơ. Người đọc có thể nhận biết nhịp thơ qua hệ thống những điểm ngắt, ngừng dược phân bố trên dòng thơ hoặc giữa các dòng thơ, theo sự chi phối của nội dung cảm xúc và quy định riêng của từng thể thơ

- Ngữ cảnh

Ngữ cảnh là bối cảnh ngôn ngữ trong đó một đơn vị ngôn ngữ được sử dụng. Đó có thể là bối cảnh trong văn bản, gồm những đơn vị ngôn ngữ (từ, cụm từ, câu) đứng trước và sau một đơn vị ngôn ngữ (còn gọi là văn cảnh); hoặc là bối cảnh ngoài văn bản, gổm người nói, người nghe, địa điểm, thời gian,... mà một đơn vị ngôn ngữ được sử dụng.

Hoạt động 2: Đọc văn bản

- Qua phần đọc trước và tìm hiểu ở nhà, GV yêu cầu HS xác định: hoàn cảnh sáng tác, thể thơ, phương thức biểu đạt, bố cục của bài thơ.

Sản phẩm dự kiến:

- Thể loại: thơ năm chữ

- Phương thức biểu đạt: biểu cảm kết hợp miêu tả.

- Bố cục:

●        Khổ 1: Cảm xúc trước mùa xuân thiên nhiên.

●        Khổ 2 + 3: Cảm xúc về mùa xuân của đất nước.

Khổ 4 + 5 + 6: Khát vọng được dâng hiến “mùa xuân nho nhỏ” của mình vào mùa xuân lớn của cuộc đời chung.

Hoạt động 3: Khám phá văn bản

- GV yêu cầu HS: Dựa vào tìm hiểu ở nhà, em hãy trình bày những hiểu biết về tác giả.

- GV yêu cầu HS thảo luận theo cặp đôi: Đọc kĩ khổ thơ 1 và trả lời các câu hỏi theo phiếu học tập:

+ Trong khổ thơ đầu, nhà thơ miêu tả mùa xuân qua những hình ảnh nào?

+ Nhận xét về màu sắc? âm thanh? Trong bức tranh này?

+ Theo em tại sao tác giả lại không cụ thể hoá tên gọi loài hoa, bông hoa kia, dòng sông kia?

Sản phẩm dự kiến:

Tác giả

- Tên: Thanh Hải, tên thật Phạm Bá Ngoãn

- Năm sinh – năm mất: 1930 - 1980

-  Quê quán: Phong Điền – Thừa Thiên - Huế

- Đề tài: tình yêu quê hương, khát vọng thống nhất đất nước.

- Phong cách sáng tác: giọng điệu mộc mạc, chân thành và hình thức giản dị, giàu tính dân tộc.

Tác phẩm

- Xuất xứ: tháng 11/1980, khi nhà thơ nằm trên giường bệnh, một tháng trước khi qua đời. Bài thơ như một lời tâm niệm chân thành, một lời gửi gắm thiết tha của nhà thơ để lại với đời khi đi xa.

→ Hiểu hoàn cảnh sáng tác của bài thơ người đọc càng hiểu và trân trọng tưởng, tình cảm của nhà thơ.

Cảm xúc của tác giả trước vẻ đẹp mùa xuân thiên nhiên:

- Tín hiệu mùa xuân:

+ Hình ảnh: Dòng sông xanh, hoa tím biếc

+ Màu sắc: Tinh tế, hài hoà, tràn đầy sức sống

+ Âm thanh: Chim chiền chiện hót => vang vọng, vui tươi, trong trẻo, thiết tha, sôi nổi.

=> Hình ảnh quen thuộc, gần gũi với cuộc sống.

Hoạt động 4: Tìm hiểu cảm xúc của tác giả trước mùa xuân đất nước

+ Nhận xét về cách chuyển ý từ khổ 1 sang khổ 2?

+ Khổ 2 tác giả nhắc đến hình ảnh nào? Hai hình đó gợi nhắc đến ai

+ Tại sao tác giả lại chọn hai hình ảnh trên để miêu tả đất nước vào xuân? (Quan hệ của họ với mùa xuân như thế nào?)

+ Lộc- cách sử dụng từ ngữ có gì đặc biệt? Nhận xét về nghệ thuật.

Sản phẩm dự kiến: 

Cảm xúc của tác giả trước mùa xuân đất nước

- Hai hình ảnh biểu tượng cho hai nhiệm vụ chiến lượng quan trọng nhất của đất nước ta:

+ Hình ảnh “người cầm súng” biểu tượng cho người chiến sĩ nơi tiền tuyến.

+ Hình ảnh “người ra đồng” gợi nhắc đến người nông dân lao động ở hậu phương.

- Hai hình ảnh đều gắn với lộc non của mùa xuân: lộc giắt đầy trên lưng/ lộc trải dài nương mạ → gắn với sự sống của mùa xuân

→ Tất cả vì vẻ đẹp của cuộc sống hòa bình, vì sự sống trong mùa xuân của đất nước.

- Nghệ thuật: Điệp cấu trúc, điệp từ, ẩn dụ.

→ Nổi bật vẻ đẹp của mùa xuân, nhấn mạnh 2 nhiệm vụ của đất nước trong giai đoạn mới.

Diễn tả sức sống của mùa xuân đất nước. Niềm tin, niềm lạc quan vào đất nước : trong gian lao đất nước vẫn vững vàng tiến nhanh về phía trước.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1. Cảm xúc của nhà thơ được thể hiện trong những dòng thơ sau: Ơi, con chim chiền chiện/ Hót chi mà vang trời/ Từng giọt long lanh rơi/ Tôi đưa tay tôi hứng?

A. sự trân trọng, say mê, náo nức, ngất ngây khi thấy đất trời vao xuân

B. sự chăm chú ngám nhìn

C. sự chán ghét

D. bình thường, không có cảm xúc gì quá đặc biệt

Câu 2. Mùa xuân nho nhỏ bắt nguồn từ cảm xúc nào?

A. Cảm xúc về vẻ đẹp và truyền thống của đất nước

B. Cảm xúc về vẻ đẹp của mùa xuân xứ Huế

C. Cảm xúc về vẻ đẹp của mùa xuân Hà Nội

D. Cảm xúc về thời điểm lịch sử đáng nhớ của dân tộc

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: A

Câu 2: B

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Những hình ảnh “ con chim” , “cành hoa” , “nốt trầm xao xuyến” cùng có chung một ý nghĩa biểu tượng gì ?

Câu 2: Mùa xuân của đất trời đã được tác giả phác họa bằng những hình ảnh, chi tiết nào ?