Giáo án và PPT Ngữ văn 7 kết nối Bài 1: Bầy chim chìa vôi (Nguyễn Quang Thiều)

VĂN BẢN 1: BẦY CHIM CHÌA VÔI

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV nêu nhiệm vụ: Hãy chia sẻ một trải nghiệm đẹp của tuổi thơ mà em nhớ mãi. Ghi lại một số từ ngữ diễn tả cảm xúc của em khi nghĩ về trải nghiệm đó.

– HS hoạt động cá nhân, kết nối với thực tế, nhớ lại những cảm xúc chân thật nhất về trải nghiệm của bản thân. Ghi chép ngắn gọn các nội dung theo yêu cầu.

– Lưu ý, nếu không nhớ trải nghiệm tuổi thơ thì có thể nhắc lại trải nghiệm mới nhất mà các em vừa trải qua.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung

Yêu cầu HS trình bày ngắn gọn thông tin giới thiệu về nhà văn Nguyễn Quang Thiều

Hướng dẫn HS bước đầu định hướng cách đọc văn bản Bầy chim chìa vôi: Em đã biết thế nào là truyện, cốt truyện, nhân vật, người kể chuyện, đề tài, chi tiết, tính cách nhân vật… Dựa vào những hiểu biết này, em định hướng sẽ thực hiện những hoạt động nào để đọc hiểu văn bản “Bầy chim chìa vôi”?

Sản phẩm dự kiến:

a. Tác giả

– Nguyễn Quang Thiều sinh năm 1957 tại Hà Nội.

– Ông từng được trao tặng hơn 20 giải thưởng văn học trong nước và quốc tế.

b. Cách đọc hiểu văn bản truyện

Nội dung:

Trong một đêm mưa gió, hai anh em Mon và Mên quyết định chèo thuyền ra sông để xem xét tình hình của bầy chim chìa vôi vừa mới nở.

Mặc dù cơm mưa tầm tã, hai em không ngần ngại. Họ lo lắng cho bầy chim chìa vôi bị ngập nước, đặc biệt là những con chim non không thể cất cánh.

Cuối cùng, trước sự chứng kiến của hai anh em, bầy chim non đã cất cánh thành công lần đầu đầy mạnh mẽ.

Giá trị nghệ thuật:

Tác phẩm mang thông điệp về tình yêu thương động vật và thiên nhiên.

Cách kể chuyện hấp dẫn, xen lẫn miêu tả và biểu cảm.

Sử dụng phép nhân hoá và so sánh để tạo sự chân thực và cảm động.

Hoạt động 2: Tìm hiểu tập tính bầy chìa vôi

GV yêu cầu HS:

+ Đọc lại phần 2 của VB (đoạn từ Có lẽ bố chúng... mùa sinh nở của chúng. [...]) và nêu tập tính của bầy chìa vôi ở làng của Mên và Mon. GV gợi ý HS: Bầy chim chìa vôi ở đây làm tổ có gì đặc biệt?.

+ Nêu dẫn chứng chứng minh tập tính của bầy chìa vôi là thật.

Sản phẩm dự kiến:

1. Tập tính của bầy chìa vôi (chỉ ở khúc sông làng của Mên và Mon)

- Làm tổ:

+ Không làm tổ trên bờ.

+ Làm tổ ở dải cát giữa sông Đáy mùa nước cạn bằng những đám rong héo, sau đó đẻ trứng.

Những con chìa vôi con tập bay lần đầu khi:

+ Những đám mây ở Hòa Bình bay về, báo hiệu mùa mưa.

+ Vòng vây của nước ập vào phần cuối cùng của bãi cát.

Đến mùa khô sang năm: lại ra dải cát nổi bắt đầu mùa sinh nở.

Hoạt động 3: Khám phá văn bản

– GV yêu cầu HS dựa vào phiếu học tập số 2 (đã chuẩn bị ở nhà) và cho biết đề tài, ngôi kể, nhân vật trong truyện.

– GV yêu cầu HS làm việc cá nhân và nhóm. Một số nhóm thực hiện tìm hiểu nhân vật Mon, một số nhóm thực hiện tìm hiểu nhân vật Mên.

Sản phẩm dự kiến:

a. Tìm hiểu đề tài, ngôi kể, nhân vật, cốt truyện

– Truyện kể về hai nhân vật Mên và Mon. Nội dung câu chuyện xoay xung quanh sự lo lắng, quan tâm của Mên và Mon đối với bầy chim chìa vôi giữa lúc nước sông đang dâng cao. 

– Đề tài về thế giới tuổi thơ.

– Câu chuyện được kể bằng lời người kể chuyện ngôi thứ ba. 

–  Các sự kiện chính trong câu chuyện:

+ Mên và Mon tỉnh giấc khi bên ngoài trời đang mưa to, nước sông dâng cao. Cả hai lo lắng cho bầy chim chìa vôi non ngoài bãi sông.

+ Mên và Mon muốn đưa bầy chim non vào bờ.

+ Hai anh em tìm cách xuống đò ra bãi cát để mang bầy chim vào bờ nhưng không được, đành quay lại quan sát.

+ Bầy chim chìa vôi non đã bay lên được, thoát khỏi dòng nước khổng lồ trước sự ngỡ ngàng, vui sướng của hai anh em.

– Giải thích nghĩa của từ được chú thích trong SGK. HS có thể nêu thêm những từ khó khác.

b. Tìm hiểu nhân vật Mên và Mon

Nhân vật Mon:

– Lời nói: Có lẽ sắp ngập mất bãi cát rồi; Em sợ những con chim chìa vôi non bị chết đuối mất; Thế anh bảo chúng nó có bơi được không?; Tổ chim ngập mất anh ạ. Mình phải mang chúng nó vào bờ, anh ạ.

– Cử chỉ, hành động: không ngủ, nằm im lặng; liên tục hỏi anh làm thế nào để mang chim vào bờ; xuống đò cùng anh.

– Tâm trạng, suy nghĩ: lo lắng, sợ nước sông dâng ngập bãi cát, bầy chim chìa vôi non sẽ bị chết đuối.

– Nhận xét về Mon: Cậu bé có tâm hồn trong sáng, nhân hậu, biết yêu thương loài vật, trân trọng sự sống.

Nhân vật Mên:

– Lời nói: Thế làm thế nào bây giờ?; Chứ còn sao; Nào, xuống đò được rồi đấy; Phải kéo về bến chứ, không thì chết. Bây giờ tao kéo còn mày đẩy…

– Cử chỉ, hành động: không ngủ, nằm im lặng, quyết định xuống đò cùng em; giọng tỏ vẻ người lớn; quấn cái dây buộc đò vào người nó và gò lưng kéo;….

– Tâm trạng, suy nghĩ: lo lắng cho bầy chim chìa vôi non, bình tĩnh bảo vệ em và con đò.

– Nhận xét về nhân vật Mên: Thể hiện mình là người sống có trách nhiệm, biết suy nghĩ, hành động dứt khoát, bình tĩnh, quan tâm, bảo vệ em, yêu loài vật.

– HS trả lời theo cảm nhận, suy nghĩ riêng.

– HS vận dụng “tri thức ngữ văn” và nội dung đã điền trong phiếu học tập để trả lời về vai trò của các chi tiết trong truyện và cách để xác định tính cách nhân vật.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1. Trong truyện Bầy chim chìa vôi, Mon đã thả con vật gì đi?

A. Thả con chim chìa vôi non

B. Thả con cá măng.

C. Thả con cá bông.

D. Cả B và C đều đúng.

Câu 2. Vì sao Mên và Mon lại khóc trong đoạn kết của truyện?

A. Vì Mên và Mon không kéo được chiếc đò vào bờ.

B. Vì hai anh em bị bố mắng do đi chơi đêm.

C. Vì hai anh em vui sướng, hạnh phúc khi thấy tất cả những con chim chìa vôi đều bay được vào bờ.

D. Vì mưa làm cho cả hai anh em ướt nhẹp.

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: C

Câu 2: C

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Viết đoạn văn (5 – 7 câu) kể lại sự việc bầy chim chìa vôi bay lên khỏi bãi sông bằng lời của một trong hai nhân vật Mon và Mên (ngôi thứ nhất).

Câu 2: Tìm đọc một truyện ngắn có chủ đề về thế giới tuổi thơ và điền thông tin phù hợp vào nhật kí đọc sách do em thiết kế theo mẫu gợi ý. Chuẩn bị chia sẻ kết quả đọc mở rộng của em với các bạn trong nhóm hoặc trước lớp.