Giáo án Lịch sử 9 cánh diều bài 13: Việt Nam từ năm 1946 đến năm 1954

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, khai thác Hình 13.2 SGK tr.61, tư liệu do GV cung cấp và trả lời câu hỏi: Giải thích vì sao cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược bùng nổ ngày 19/12/1946?

Tàu chiến Pháp khiêu khích

ở Cảng Hải Phòng, ngày 5/3/1946

Tư liệu 1: “Sự thật đã chứng rằng: thực dân Pháp ngang nhiên khiêu hấn. Chúng định dùng võ lực bắt ta phải nhượng bộ. Nhưng không khi nào ta chịu. Tạm ước 14/9 là một bước nhân nhượng cuối cùng. Nhân nhượng nữa là phạm đến chủ quyền của nước, là hại quyền lợi cao trọng của dân tộc.

(Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, tập 8,NXB Chính trị quốc gia, 

Hà Nội, 2000, trang 148)

- GV hướng dẫn HS đọc mục Em có biết SGK tr.62 để tìm hiểu về ý đồ và hành động của thực dân Pháp sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được thành lập năm 1945. 

- GV đặt câu hỏi: Theo em, thực chất của việc thực dân Pháp gửi tối hậu thư đòi quyền giữ trị an ở Hà Nội là gì?

Gợi ý: Thực chất là ép Việt Nam đầu hàng.

- GV tiếp tục dẫn dắt: Đó là giới hạn cuối cùng của sự nhượng bộ. Vì vậy, Việt Nam không còn con đường nào khác là phải phát động kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp. 

- GV yêu cầu HS tiếp tục làm việc cá nhân, khai thác Tư liệu, thông tin mục I SGK tr.62 và trả lời câu hỏi: Đứng trước tình hình đó, Đảng và Chính phủ ta đã có hành động gì?  

- GV cung cấp thêm một số tư liệu (Đính kèm phía dưới Hoạt động 1).

- GV mở rộng kiến thức và yêu cầu HS trả lời câu hỏi: “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến” của Chủ tịch Hồ Chí Minh “Chúng ta muốn hòa bình… nhất định không chịu làm nô lệ” thể hiện điều gì?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác thông tin trong mục, tư liệu do GV cung cấp và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 - 2  HS giải thích vì sao cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược bùng nổ ngày 19/12/1946,

- GV mời đại 1 - 2 HS nêu hành động của Đảng, Chính phủ trước hành động gây hấn, chống phá cách mạng Việt Nam của thực dân Pháp. 

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng: “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến” của Chủ tịch Hồ Chí Minh “Chúng ta muốn hòa bình… nhất định không chịu làm nô lệ” thể hiện tính chủ động và quyết tâm chống Pháp bảo vệ độc lập, chủ quyền của dân tộc Việt Nam.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: Mặc dù đã kí các hiệp ước, hiệp định nhưng thực dân Pháp đã bội ước, liên tiếp có sự gây hấn, khiêu khích, vi phạm các văn bản kí kết và những hành động tái xâm lược Việt Nam lần thứ hai. Trước tình hình đó, Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã nỗ lực tìm kiếm hòa bình nhưng không được hồi đáp. Nhân dân Việt Nam không còn con đường nào khác là phải đứng lên đấu tranh bảo vệ nền độc lập dân tộc. Đó là con đường kháng chiến mang tính chính nghĩa, tự vệ. 

- GV chuyển sang nội dung mới. 

I. Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp bùng nổ

- Hành động gây hấn, chống phá cách mạng Việt Nam của thực dân Pháp:

+ Sau khi kí Hiệp định Sơ bộ (6/3/1946) và Tạm ước Việt – Pháp (14/9/1946), Pháp tìm cách phá hoại hiệp định, mở rộng chiến tranh xâm lược Việt Nam.

+ Từ T11/1946: Pháp khiêu khích, tấn công quân sự ở Hải Phòng, Lạng Sơn, Hà Nội,…

+ Ngày 18/12/1946: thực dân Pháp gửi tối hậu thư buộc Chính phủ Việt Nam giải tán lực lượng tự vệ chiến đấu, giao cho quân Pháp giữ trật tự ở Hà Nội.

- Hành động của Đảng và Chính phủ ta:

+ Ngày 18/12/1946: Ban Thường vụ Trung ương Đảng họp ở Vạn Phúc (Hà Nội), phát động cả nước

+ Tối 19/12/1946: Chủ tịch Hồ Chí Minh ra Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến.

Tư liệu 2: Cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp bùng nổ

     2.1. Trong hai ngày 18 và 19/12/1946, Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã họp tại làng Vạn Phúc (Hà Đông) nhận định: âm mưu của thực dân Pháp mở rộng chiến tranh xâm lược Việt Nam đã chuyển sang một bước mới. Thời kì hòa hoãn đã qua. Chúng ta đã nhân nhượng để giữ hòa bình, nhưng ta càng nhân nhượng thì thực dân Pháp càng lấn tới. Nhân dân ta quyết không thể trở lại cuộc đời nô lệ một lần nữa. Cuộc kháng chiến sẽ lâu dài và gian khổ, song nhất định thắng lợi. Hội nghị quyết định phát động cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược trên quy mô cả nước, vạch ra những vấn đề cơ bản về đường lối kháng chiến. Chấp hành Nghị quyết của Hội nghị Ban Thường vụ Trung ương Đảng, chiều 19/12/1946, mật lệnh Tổng tiến công vào lúc 20 giờ ngày 19/12 được chuyển tới các chiến khu, đơn vị. Tiếp đó, đúng 8 giờ tối ngày 19/12/1946, Bộ trưởng Quốc phòng - Tổng Chỉ huy ra mật lệnh chiến đấu qua làn sóng điện của Đài Tiếng nói Việt Nam:

“Tổ quốc lâm nguy!

Giờ chiến đấu đã đến!

     Theo Chỉ thị của Hồ Chủ tịch và Chính phủ, nhân danh Bộ trưởng Quốc phòng - Tổng Chỉ huy, tôi hạ lệnh cho toàn thể bộ đội Vệ quốc quân và dân quân tự vệ Trung - Nam - Bắc phải nhất tề đứng dậy, phải xông tới mặt trận giết giặc cứu nước”. 

     Cuộc kháng chiến toàn quốc bắt đầu.

(Theo Viện Lịch sử quân sự Việt Nam - Bộ Quốc phòng, Lịch sử cuộc kháng chiến

chống thực dân Pháp (1945 - 1954), tập 1, NXB Quân đội nhân dân, Hà Nội, 1994)

Video: 19/12/1946: Ngày toàn quốc kháng chiến.

https://www.youtube.com/watch?v=RyLurrERAhs

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, khai thác Hình 3, thông tin mục II SGK tr.62 và hoàn thành Phiếu học tập số 1.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 ĐƯỜNG LỐI KHÁNG CHIẾN CHỐNG  THỰC DÂN PHÁP XÂM LƯỢC CỦA ĐẢNG

- GV cung cấp thêm tư liệu cho HS (Đính kèm phía dưới Hoạt động 2).

- GV mở rộng kiến thức, yêu cầu HS cả lớp suy nghĩ và trả lời câu hỏi:

+ Nêu ý nghĩa của đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp của Đảng.

+ Vì sao nói cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân Việt Nam là chính nghĩa?

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác thông tin trong mục, tư liệu do GV cung cấp và hoàn thành Phiếu học tập số 1.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 3 HS lần lượt nêu đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của Đảng theo Phiếu học tập số 1.

- GV mời đại diện 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng:

+ Ý nghĩa của đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp của Đảng: phát huy sức mạnh nội lực; là nhân tố quan trọng tạo nên thắng lợi của cuộc kháng chiến.

+ Cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của nhân dân Việt Nam là chính nghĩa bởi: xuất phát từ mục đích của cuộc chiến là chiến tranh tự vệ, chống lại cuộc chiến tranh xâm lược của thực dân Pháp nhằm bảo vệ thành quả của Cách mạng tháng Tám.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và hoàn chỉnh Phiếu học tập số 1.

- GV kết luận:

+ Đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp được thể hiện trong Chỉ thị Toàn dân kháng chiến của Ban Thường vụ Trung ương Đảng (12/12/1946), Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh (19/12/1946), tác phẩm Kháng chiến nhất định thắng lợi của Tổng Bí thư Trường Chinh (T9/1947). 

+ Nội dung cơ bản của đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp là toàn dân, toàn diện, trường kì, tự lực cánh sinh và tranh thủ sự giúp đỡ của quốc tế.

- GV chuyển sang nội dung mới.

II. Đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của Đảng

Kết quả Phiếu học tập số 1 về đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của Đảng đính kèm phía dưới Hoạt động 2. 

Tư liệu 3: Đường lối kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược của Đảng

     3.1. Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh có đoạn:

     “Hỡi đồng bào! Chúng ta phải đứng lên!

     …Bất kỳ đàn ông, đàn bà, bất kỳ người già, người trẻ, không chia tôn giáo, đảng phái, dân tộc. Hễ là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp để cứu Tổ quốc. Ai có súng dùng súng. Ai có gươm dùng gươm, không có gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc. Ai cũng phải ra sức chống thực dân Pháp cứu nước”.

(Hồ Chí Minh: Toàn tập, Tập 4, Sđd, tr.534)

Video: Toàn văn lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Hồ Chí Minh 19/12/1946.

https://www.youtube.com/watch?v=RzTxaGZ4bTw

Video: “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến” - Sự khẳng định ý chí và quyết tâm sắt đá bảo vệ nền độc lập.

https://www.youtube.com/watch?v=jybyPff6o-Y

KẾT QUẢ PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 ĐƯỜNG LỐI KHÁNG CHIẾN CHỐNG  THỰC DÂN PHÁP XÂM LƯỢC CỦA ĐẢNG

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu về cuộc chiến đấu ở các đô thị phía vĩ tuyến 16

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV chia HS cả lớp thành 3 nhóm.

- GV giao nhiệm vụ cho các nhóm:

+ Nhóm 1: Tìm hiểu về Cuộc chiến đấu ở các đô thị phía Bắc vĩ tuyến 16 (1946 – 1947).

+ Nhóm 2: Tìm hiểu về Chiến dịch Việt Bắc thu – đông năm 1947 (từ tháng 10 đến tháng 12/1947).

+ Nhóm 3: Tìm hiểu về đẩy mạnh kháng chiến toàn diện trong những năm 1946 – 1950 trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, giáo dục. 

- GV giao nhiệm vụ cụ thể cho  Nhóm 1:

Khai thác Hình 13.4, Tư liệu, thông tin mục III.1 SGK tr.63 và trả lời câu hỏi: Mô tả nét chính của cuộc chiến đấu ở các đô thị phía bắc vĩ tuyến 16.

Hình 13.4. Chướng ngại vật chiến đấu 

được dựng trên đường phố Hà Nội (1946)

- GV khuyến khích HS đóng vai là một chiến sĩ cảm tử mô tả về cuộc chiến đấu ở các đô thị phía bắc vĩ tuyến 16 (bao gồm các tỉnh, thành phố từ Đà Nẵng trở ra).

- GV cung cấp thêm một số tư liệu (Đính kèm phía dưới Nhiệm vụ 1). 

- GV tổ chức cho HS chơi trò chơi “Nhìn hình đoán ý”.

- GV phổ biến luật chơi cho HS:

+ HS chia làm 2 đội. Các đội chơi lần lượt quan sát hình ảnh/ video và thực hiện yêu cầu GV đưa ra. HS viết đáp án vào bảng phụ.

+ GV lần lượt nhận xét, đánh giá câu trả lời của HS và tìm ra đội thắng cuộc. 

Quan sát hình ảnh, video về Tượng đài “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh” (Hà Nội) và trả lời câu hỏi: Em có nhận xét gì về hình tượng các nhân vật của tượng đài “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh”?

Tượng đài “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh” (Hà Nội)

https://www.youtube.com/watch?v=usLOPcyYN8k 

(Từ đầu đến 1p20s).

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập  

- HS khai thác thông tin trong mục, tư liệu do GV cung cấp và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện Nhóm 1 mô tả nét chính của cuộc chiến đấu ở các đô thị phía bắc vĩ tuyến 16.

- GV mời đại diện 2 đội chơi lần lượt đưa ra đáp án câu hỏi trò chơi:

+ “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh” là lời biểu dương trong bức thư Chủ tịch Hồ Chí Minh viết ngày 27/1/1947 gửi các chiến sĩ Cảm tử quân Thủ đô .

+ Tượng đài “Quyết tử để Tổ quốc quyết sinh” được khánh thành năm 2004, là biểu tượng tôn vinh ý chí anh dũng kiên cường hưởng ứng Lời kêu gọi Toàn quốc kháng chiến của Chủ tịch Hồ Chí Minh, là sự ghi dấu chiến công anh hùng của quân và dân Thủ đô trong 60 ngày đêm chiến đấu kiên cường, anh dũng, sáng tạo, quân và dân Hà Nội đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ bảo vệ an toàn cho cơ quan đầu não, tản cư, bảo đảm an toàn cho nhân dân, tạo điều kiện để cả nước bước vào chiến tranh, triển khai thế trận chiến đấu lâu dài.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: 

+ Quân dân Hà Nội và các đô thị ở phía Bắc vĩ tuyến 16 đã  chủ động tiến công quân Pháp, tổ chức các trận đánh làm  tiêu hao một bộ phận sinh lực địch,.. Cuộc chiến đấu đã giam chân quân địch ở Hà Nội và các thành phố, thị xã phía Bắc vĩ tuyến 16.

+ Sau hai tháng chiến đấu  quyết liệt, lực lượng quân chủ  lực của ta đã rút lui an toàn ra  vùng hậu phương để chuẩn bị  cho cuộc kháng chiến trường kì.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

III. Những năm đầu của cuộc kháng chiến toàn quốc chống thực dân Pháp (1946 – 1950)

1. Cuộc chiến đấu ở các đô thị phía vĩ tuyến 16

- Diễn biến chính: 

Từ ngày 19/12/1946 đến tháng 2/1947:

+ Quân dân ở các đô thị phía Bắc vĩ tuyến 16 tổ chức nhiều trận đánh làm tiêu hao sinh lực địch.

+ Tại Hà Nội: quân dân Thủ đô đánh gần 200 trận.

→ Giam chân Pháp trong các thành phố. Đảng, Chính phủ, Mặt trận đoàn thể di chuyển về căn cứ. 

- Kết quả, ý nghĩa:

+ Đánh bại ý độ đánh úp cơ quan đầu não kháng chiến tại Hà Nội.

+ Bước đầu làm phá sản kế hoạch “đánh nhanh, thắng nhanh” của Pháp.

+ Tạo điều kiện cho cả nước chuyển sang kháng chiến lâu dài.

Tư liệu 4. Cuộc chiến đấu ở các đô thị phía Bắc vĩ tuyến 16.

     4.1. “Trận đánh ở Thủ đô nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa phải tiêu biểu cho tinh thần kháng chiến của cả nước, Hà Nội cần giam châm quân địch ít nhất là một tháng tạo điều kiện cho cả nước chuyển sang chiến tranh”.

(Võ Nguyên Giáp, Chiến đấu trong vòng vây, 

NXB Quân đội nhân dân – NXB Thanh niên, Hà Nội, 1995, tr.37)

Video: 60 ngày đêm khói lửa - Khúc tráng ca của quân và dân Thủ đô.

https://www.youtube.com/watch?v=_8mySIf6Cm8

Video: “Quyết tử cho Tổ Quốc quyết sinh” - Sống mãi với Thủ Đô.

https://www.youtube.com/watch?v=3yFYFFKI1EU

Video: Phim tài liệu: Hà Nội mùa đông 1946 (GV cho HS xem nếu có thời gian). 

https://www.youtube.com/watch?v=6HR6cvTpG5w (Từ 6p57 đến 26p05).

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu về Chiến dịch Việt Bắc thu – đông năm 1947

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV giao nhiệm vụ cụ thể cho  Nhóm 2:

Khai thác Hình 13.5, Tư liệu, thông tin mục III.2 SGK tr.64 và trả lời câu hỏi: Hãy mô tả nét chính của chiến dịch Việt Bắc thu – đông năm 1947.

Hình 13.5. Lược đồ chiến dịch Việt Bắc 

thu – đông năm 1947

- GV khuyến khích HS đóng vai là anh bộ đội tham gia chiến dịch kể chuyện về chiến dịch Việt Bắc thu – đông năm 1947. 

- GV cung cấp thêm một số tư liệu (Đính kèm phía dưới Nhiệm vụ 2).

- GV mở rộng kiến thức, yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Theo em, đâu là nguyên nhân dẫn đến thắng lợi của chiến dịch Việt Bắc thu – đông năm 1947

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS khai thác thông tin trong mục, tư liệu do GV cung cấp và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện Nhóm 2 trình bày thắng lợi quân sự tiêu biểu trên mặt trận quân sự trong chiến dịch Việt Bắc thu – đông 1947.

- GV mời đại diện 1 – 2 HS trả lời câu hỏi mở rộng: 

Nguyên nhân dẫn đến thắng lợi của chiến dịch Việt Bắc thu – đông năm 1947: sức mạnh của khối đoàn kết toàn dân; sự lãnh đạo của Đảng, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh với đường lối đúng đắn, nghệ thuật quân sự linh hoạt, sáng tạo.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá và kết luận: 

+ Quân ta phục kích, chặn đánh  địch ở cả hướng đông và hướng tây. Sau hơn hai tháng, đại bộ phận quân Pháp phải rút chạy khỏi Việt Bắc, cơ quan đầu não của cuộc kháng chiến được bảo vệ an toàn.

+ Là chiến dịch phản công lớn đầu tiên trong cuộc kháng chiến chống Pháp, giúp bộ đội chủ lực trưởng thành và  thu được nhiều vũ khí. Chiến  thắng này cũng làm thất bại hoàn toàn chiến lược “đánh nhanh, thắng nhanh” của   thực dân Pháp.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

2. Chiến dịch Việt Bắc thu – đông năm 1947

- Diễn biến chính:

+ Tháng 10/1947: Pháp huy động 12 000 quân tiến công lên Việt Bắc.

→ Tiêu diệt cơ quan đầu não kháng chiến, bộ đội chủ lực, kết thúc chiến tranh. 

+ Ban Thường vụ Trung ương Đảng chỉ thị “Phải phá tan cuộc tấn công mùa đông của giặc Pháp”.

→ Quân dân ta đẩy lùi các cuộc tấn công của địch, giành thắng lợi ở Chợ Mới, Chợ Đồn, Chợ Rã, Đèo Bông Lau, Đoan Hùng, Khe Lau,…

+ Ngày 19/12/1947: quân Pháp rút khỏi Việt Bắc. 

- Kết quả, ý nghĩa:

+ Làm thất bại hoàn toàn kế hoạch “đánh nhanh, thắng nhanh” của Pháp, buộc Pháp phải chuyển sang kế hoạch đánh lâu dài.

+ Bảo toàn cơ quan đầu não kháng chiến.

+ Bộ đội chủ lực ngày càng trưởng thành.