Giáo án PPT dạy thêm Ngữ văn 12 chân trời Bài 5: Ôn tập thực hành tiếng Việt

NHIỆT LIỆT CHÀO MỪNG CÁC EM ĐẾN VỚI BUỔI HỌC HÔM NAY

KHỞI ĐỘNG

Hãy tìm thấy sự đặc biệt trong nhan đề: “Hạnh phúc của một tang gia”?

KHỞI ĐỘNG

Sự đặc biệt của nhan đề:

• Sử dụng cặp từ đối lập về sắc thái biểu cảm: “Tang gia” – “hạnh phúc”.
• Đám tang đáng nhẽ phải buồn đau lại chuyển thành sự hạnh phúc, vui mừng.

ÔN TẬP THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: BIỆN PHÁP TU TỪ NGHỊCH NGỮ

LÝ THUYẾT

Hãy trình bày một số hiểu biết của em về biện pháp tu từ nghịch ngữ?

• Biện pháp tu từ nghịch ngữ
• Có sự kết hợp dường như phi lí giữa các từ mang nghĩa đối chọi ngay trong một cụm từ.
• Người tiếp nhận có thể nhận ra ngay tính chất nghịch ngữ của cụm từ đó mà không cần phải đối chiếu nó với các cụm từ khác trong cây.
• Câu có cụm từ mang tính chất của một phụ chú khác thường đối với đối tượng được đề cập trước đó.

TRÒ CHƠI LUYỆN TẬP

Câu 1: Thế nào là nghịch ngữ?

A. Là sự kết hợp giữa các cụm từ trái nghĩa trong một câu.

B. Là sự kết hợp giữa các cụm từ đồng nghĩa trong một câu.

C. Là sự kết hợp có chủ ý, viết các cụm từ đồng nghĩa hoặc có ý nghĩa tương đương nhau trong cùng 1 câu.

D. Là sự kết hợp dường như phi lí giữa các từ mang nghĩa đối chọi gay gắt trong một cụm từ.

D. Là sự kết hợp dường như phi lí giữa các từ mang nghĩa đối chọi gay gắt trong một cụm từ.

Câu 2: Dấu hiệu nhận biết của nghịch ngữ là gì?

A. Sự xuất hiện của nhiều từ mang nghĩa đối chọi nhau.

B. Có cụm từ mang tính chất của một phụ chú khác thường đối với đối tượng được đề cập trước đó.

C. Có sự kết hợp dường như phi lí giữa các từ mang nghĩa đối chọi ngay trong một cụm từ và sự xuất hiện của một phụ chú khác thường đối với đối tượng được đề cập trước đó.

D. Sự xuất hiện của các từ ngữ có tính chất mỉa mai cao.

C. Có sự kết hợp dường như phi lí giữa các từ mang nghĩa đối chọi ngay trong một cụm từ và sự xuất hiện của một phụ chú khác thường đối với đối tượng được đề cập trước đó.

Câu 3: Ở các tác phẩm văn nghịch ngữ có thể xuất hiện ở:

A. Nhan đề

B. Tên một số chương mục

C. Bất kì đâu trong tác phẩm

D. Chỉ có ở nhan đề và chương mục

C. Bất kì đâu trong tác phẩm

Câu 4: Xác định nghịch ngữ trong câu sau: Như một bậc vĩ nhân nhũn nhặn, nó giơ quả đấm chào loài người, nhẩy xuống đấy, lên xe hơi.

A. Như một bậc vĩ nhân nhũn nhặn

B. Nó giơ quả đấm chào loài người

C. Nhẩy xuống đấy

D. Lên xe hơi

B. Nó giơ quả đấm chào loài người

Câu 5: Xác định dấu hiệu nhận biết nghịch ngữ trong câu sau: Những việc trắc trở như thế đã làm cho ông già hơn tám mươi tuổi phải chết một cách bình tĩnh.

A. Có cụm từ mang tính chất của một phụ chú khác thường đối với đối tượng được đề cập trước đó.

B. Có sự kết hợp phi lí giữa các từ mang nghĩa đối chọi ngay trong một cụm từ : chết một cách bình tĩnh.

C. Có sự xuất hiện của yếu tố giễu nhại.

D. Sự pha trộn giữa kiểu nói lịch sự và nói quá. Ngôn ngữ giao tiếp hàng ngày vì rất suồng sã.

B. Có sự kết hợp phi lí giữa các từ mang nghĩa đối chọi ngay trong một cụm từ : chết một cách bình tĩnh.

Luyện tập theo văn bản

Câu 1: Xác định nghịch ngữ trong câu sau có hàm ý mỉa mai sau và cho biết căn cứ để thực hiện điều này:

a. Như một bậc vĩ nhân nhũn nhặn, nó giơ quả đấm chào loài người, nhẩy xuống đấy, lên xe hơi.

(Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)

b. Bước đường công danh của ông cũng bắt đầu từ chức lí trưởng vượt qua những bậc phó tổng, chánh tổng, rồi cơm rượu, bò lợn và quan phủ, quan tỉnh hiệp sức với nhau đưa ông lên ghế nghị viện.

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

a. Như một bậc vĩ nhân nhũn nhặn, nó giơ quả đấm chào loài người, nhẩy xuống đấy, lên xe hơi.

(Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)

Nghịch ngữ “nó giơ quả đấm chào loài người”.

Cách căn cứ: xét về ý nghĩa, từ “đấm” và “chào” không thể dùng trong một trường hợp, tạo ra sự phi lí. 

• “Đấm”: Hành động đại diện cho bạo lực.
• “Chào”: Hành động thể hiện sự lễ phép, lịch sự.

b. Bước đường công danh của ông cũng bắt đầu từ chức lí trưởng vượt qua những bậc phó tổng, chánh tổng, rồi cơm rượu, bò lợn và quan phủ, quan tỉnh hiệp sức với nhau đưa ông lên ghế nghị viện.

(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)

Nghịch ngữ “rồi cơm rượu, bò lợn”.

Cách căn cứ: Tác giả đang đưa ra một loạt chức vụ ông đã trải qua như phó tổng, chánh tổng nhưng lại xuất hiện từ “cơm rượu” và “bò lợn”.

 Không cùng về trường nghĩa, tạo ra sự đối nghịch về nội dung.

 Để người đọc thấy bước đường công danh của ông không chỉ trải qua những chức vụ ấy mà còn là sự vơ vét của cải của dân.

Câu 2: Phân tích hiệu quả nghệ thuật của việc sử dụng nghịch ngữ trong các trường hợp sau:

a. Đá ở đây từ ngàn năm vẫn mai phục hết trong lòng sông, hình như mỗi lần có chiếc thuyền nào xuất hiện ở quãng ầm ầm mà quạnh hiu này, mỗi lần có chiếc nào nhô vào đường ngoặt sông là một số hòn bèn nhổm dậy để vồ lấy thuyền.

(Nguyễn Tuân, Người lái đò sông Đà)

b. Trong lúc ấy ông nhà báo cấp tiến với xã hội và bảo thủ với gia đình vội vàng lấy bút máy và sổ tay ra ghi chép, coi những lời lẽ quý hóa ấy tựa hồ bật ở miệng một vĩ nhân mà ra…

(Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)

a. Đá ở đây từ ngàn năm vẫn mai phục hết trong lòng sông, hình như mỗi lần có chiếc thuyền nào xuất hiện ở quãng ầm ầm mà quạnh hiu này, mỗi lần có chiếc nào nhô vào đường ngoặt sông là một số hòn bèn nhổm dậy để vồ lấy thuyền.

(Nguyễn Tuân, Người lái đò sông Đà)

Hiệu quả nghệ thuật: 

• “ầm ầm” tượng trưng cho sự sôi động, náo nhiệt, “quạnh hiu” tượng trưng cho sự trống trải.
• Tác giả tạo ra một hình ảnh đối lập khi miêu tả sự hung bạo của con sông Đà. Sự nguy hiểm của nó không chỉ cao mà còn bí hiểm, làm tăng sự chết chóc của dòng sông này.

b. Trong lúc ấy ông nhà báo cấp tiến với xã hội và bảo thủ với gia đình vội vàng lấy bút máy và sổ tay ra ghi chép, coi những lời lẽ quý hóa ấy tựa hồ bật ở miệng một vĩ nhân mà ra…

(Vũ Trọng Phụng, Số đỏ)

Hiệu quả nghệ thuật:

• Tạo ra sự đối nghịch trong con người.
• Tô đậm bản chất sĩ trọng diện hão huyền của nhân vật.

VẬN DỤNG

Viết một đoạn hội thoại khoảng 7-8 lượt lời về chủ đề “Tiếng cười trên sân khấu và cuộc sống”, trong đó có sử dụng biện pháp tu từ nghịch ngữ. Chỉ ra và nêu tác dụng của biện pháp này?

HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ

• Ôn lại kiến thức đã học: Thực hành tiếng Việt – biện pháp tu từ nghịch ngữ.
• Hoàn chỉnh bài tập phần Luyện tập, Vận dụng.
• Ôn tập bài viết: Viết thư trao đổi công việc.

CẢM ƠN CÁC EM ĐÃ CHÚ Ý LẮNG NGHE!