Giáo án và PPT Ngữ văn 10 cánh diều Bài 8: Gió thanh lay động cành cô trúc (Chu Văn Sơn)

VĂN BẢN 2. GIÓ THANH LAY ĐỘNG CÀNH CÔ TRÚC

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV đặt câu hỏi yêu cầu HS thảo luận và trả lời: Em đã biết đến bài thơ thu nào của Nguyễn Khuyến? Hãy đọc thuộc lòng bài thơ đó?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu chung

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu tác giả, tác phẩm

GV đặt câu hỏi hướng dẫn HS tìm hiểu: Em hãy nêu hiểu biết của em về tác giả, tác phẩm “Gió Thanh lay động cành cô trúc”.

Sản phẩm dự kiến:

1. Tác giả:

- Chu Văn Sơn (1962 – 2019), quê ở Thanh Hóa

- Là một trong những gương mặt tiêu biểu của thế hệ phê bình trưởng thành vào những năm 1990 của thế kỉ trước.

- Bên cạnh đó, Chu Văn Sơn còn là một nhà sư phạm với những trăn trở trong đổi mới dạy học theo hướng phát triển năng lực; một tác giả viết tùy bút tài hoa.

2. Tác phẩm

- Xuất xứ: Văn bản “Gió thanh lay động cành cô trúc” được rút ra từ tập sách “Thơ, điệu hồn và cấu trúc”.

“Thơ, điệu hồn và cấu trúc” của Chu Văn Sơn là cuốn sách rất hữu ích.

Nhiệm vụ 2: Đọc văn bản

GV đặt câu hỏi hướng dẫn HS tìm hiểu:

• Văn bản được viết theo thể loại nào? Chia bố cục văn bản.

• Em hiểu như thế nào về nhan đề “Gió thanh lay động cành cô trúc”?

Sản phẩm dự kiến:

3. Đọc văn bản

- Thể thơ: văn bản nghị luận văn học

- Bố cục:

+ Mở đầu: phần (1)

+Nội dung: phần (2), (3), (4), (5)

+ Kết thúc: đoạn cuối “Tất cả những điều ấy... thế kỉ nào?”

- Ý nghĩa nhan đề:

Nhan đề “Gió thanh lay động cành cô trúc”

- Gió thanh: gió nhẹ

- Cành cô trúc: cành trúc đơn lẻ

=>Nhan đề không chỉ miêu tả đặc điểm thiên nhiên, cảnh vật mà còn ngầm thể hiện nội dung của bài thơ: trăn trở, bất an, đơn côi của một nho gia khí tiết thanh cao trước những biến động của thời cuộc, những tác động không mong muốn của đời sống xã hội.

Hoạt động 2: Tìm hiểu chi tiết

GV đưa ra câu hỏi:

+ Mở đầu văn bản, tác giả đã đề cập đến vấn đề gì? Tác giả nhắc đến chùm thơ nào?

+ Hãy chỉ ra các luận điểm trong văn bản trên và trình tự sắp xếp chúng.

+ Để làm rõ đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của từng cặp câu “đề, thực, luận, kết”, tác giả đã kết hợp những thao tác nghị luận nào? Hãy chỉ ra các thao tác ấy và phân tích hiệu quả phối hợp của chúng trong một đoạn cụ thể?

+ Ở đoạn văn cuối (“Tất cả những điều ấy [...] đến thế kỉ nào?”), tác giả chủ yếu sử dụng kiểu câu nào? Theo em, kiểu câu ấy có tác dụng gì trong việc thể hiện thông điệp, giọng điệu, sắc thái cảm xúc của người viết?

Sản phẩm dự kiến:

1. Đặt vấn đề

- Tác giả đã giới thiệu được vấn đề: cái thần của mùa thu được phản ánh qua chùm thơ thu của NK.

Các luận điểm trong văn bản

2. Giải quyết vấn đề

- Luận điểm:

+ Hai câu đề đã ghi ngay được cái thần thái của trời thu.

+ Hai câu thực tả cảnh mặt đất và mặt nước.

+ Hai câu luận, không gian và thời gian bỗng mở rộng ra.

+ Thu vịnh đã kết lại bằng bức họa thật nhanh mà thật đọng.

- Trình tự: lần lượt theo việc phân tích bố cục đề - thực – luận – kết của bài thơ.

- Để làm rõ đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của từng cặp câu “đề, thực, luận, kết”, tác giả đã kết hợp những thao tác nghị luận: phân tích, chứng minh, bình luận.

- Cụ thể ở đoạn 2:

+ Chứng minh: Hai câu đề đã ghi ngay được cái thần thái của trời thu.

+ Thao tác phân tích: (Đưa ra, phân tích các dẫn chứng để chứng minh cho luận điểm trên): Phân tích câu “Trời thu xanh ngắt mấy từng cao”, tác giả đã viết: Chữ “xanh ngắt” gợi được cái sắc xanh riêng của mùa thu với tất cả vẻ êm ả, mát mẻ và trong xanh của nó..., của thinh không. + Từ kết quả phân tích, cắt nghĩa, người viết đã đưa ra những bình luận, đánh giá của mình: “Đó là những gợn gió thật mỏng manh, nếu không có một mĩ cảm tinh tế thì khó mà nhận biết. Đó chính là những gợn gió thanh từng làm xao động thân cô trúc của Nguyễn Khuyến đấy chăng?”.

3. Kết thúc vấn đề

- Ở đoạn cuối (“Tất cả những điều ấy [...] đến thế kỉ nào?”), tác giả chủ yếu sử dụng kiểu câu hỏi tu từ.

- Tác dụng: khơi gợi trí tưởng tượng của người đọc, thể hiện những cảm xúc, suy nghĩ, luận giải về ý nghĩa của bài thơ, của tiêu đề bài viết; qua đó, bộc bạch sự thấu cảm của người viết với những tâm tư sâu kín (cô đơn, buồn bã, bất an) khó nói thành lời của thi hào Nguyễn Khuyến.

………………………………………

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1. Gió thanh lay động cành cô trúc thuộc kiểu văn bản gì?

A. Văn bản thuyết minh.

B. Văn bản nghị luận.

C. Văn bản khoa học.

D. Văn bản tự sự.

Câu 2. Để làm rõ đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của từng cặp câu “đề, thực, luận, kết”, tác giả Chu Văn Sơn đã kết hợp những thao tác nghị luận nào?

A. Phân tích, tổng hợp.

B. Phân tích, chứng minh.

C. Phân tích, so sánh.

D. Tổng hợp, so sánh.

Câu 3. Ở đoạn văn cuối (“Tất cả những điều ấy [...] đến thế kỉ nào?”), tác giả chủ yếu sử dụng kiểu câu nào?

A. Câu cảm thán.

B. Câu cầu khiến.

C. Câu trần thuật.

D. Câu hỏi tu từ.

Câu 4. Từ ngữ nào sau đây KHÔNG có tính gợi hình, gợi cảm trong phần 4?

A. Hư huyền.

B. Bâng khuâng.

C. Lay động.

D. Thảng thốt.

Câu 5. Chu Văn Sơn là nhà nghiên cứu văn học Việt Nam giai đoạn nào?

A. Văn học Việt Nam hiện đại

B. Văn học Việt Nam trung đại

C.Văn học dân gian Việt Nam

D.Văn học Việt Nam hậu hiện đại

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1. Viết bài văn nghị luận với chủ đề phân tích và nêu cảm nhận của em về bài thơ Thu Vịnh của thi nhân Nguyễn Khuyến ?

Câu 2. Chỉ ra những luận điểm chính mà tác giả Chu Thanh Sơn đã sử dụng trong bài nghị luận của mình ?