Giáo án và PPT Ngữ văn 11 chân trời Bài 3: Tú Uyên gặp Giáng Kiều (Trích Bích Câu kì ngộ – Vũ Quốc Trân)

VĂN BẢN 2: TÚ UYÊN GẶP GIÁNG KIỀU

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời: Theo bạn, thế nào là “người đẹp trong tranh” hay “người đẹp như tranh”? Hãy thử chia sẻ tưởng tượng của bạn về hình ảnh người đẹp bước ra từ một bức tranh.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu chung

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu về đặc điểm của truyện thơ Nôm

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: Trình bày đặc trưng của truyện thơ Nôm.

Sản phẩm dự kiến:

• Khái niệm: Sáng tác văn vần bằng chữ Nôm, phản ánh hiện thực xã hội và con người.

• Phân loại: Bình dân và bác học.

• Cốt truyện: Sử dụng cốt truyện dân gian, từ cuộc đời tác giả hoặc văn hóa Trung Quốc.

• Nhân vật: Chia làm nhân vật chính và phản diện, xây dựng theo khuôn mẫu.

• Ngôn ngữ: Gần với lời nói hàng ngày hoặc sử dụng tu từ, điển tích.

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu chung về văn bản Tú Uyên gặp Giáng Kiều

GV đưa ra câu hỏi:

• Trình bày những hiểu biết của bạn văn bản “Tú Uyên gặp Giáng Kiều”.
• Tìm tất cả những điển tích, điển cố trong văn bản “Tú Uyên gặp Giáng Kiều” và lí giải ý nghĩa của chúng. Cho biết hầu hết những điển tích, điển cố đó bắt nguồn từ đâu?

Sản phẩm dự kiến:

1. Văn bản “Tú Uyên gặp Giáng Kiều”

• Trích từ truyện Nôm Bích Câu kì ngộ (từ câu 305 đến câu 360).

• Tác phẩm của nhà nho Vũ Quốc Trân, sống khoảng thế kỉ XIX

2. Điển tích, điển cố trong văn bản “Tú Uyên gặp Giáng Kiều”

• Sông Tương: nỗi tương tư của nhân vật.

• Chúa Đông: biểu tượng cho mùa xuân.

• Bát trân: thức ăn ngon.

• Bếp trời: Thiên Trù, sao chăm sóc bếp nhà trời.

• Ba sinh: tương ứng với kiếp sống của con người.

• Tơ trăng: dây tơ hồng của Nguyệt Lão se duyên vợ chồng.

• Tác hợp duyên trời: duyên tự trời.

• Gieo cầu: phương pháp chọn rể.

• Gieo thoi: giữ bản dạy, giữ tiết hạnh.

• Mái Tây: sự kiện tình yêu giữa Thôi Oanh và Trương Quân Thụy.

• Túc trái: nợ kiếp trước theo Phật giáo.

• Vũ y, Nghê thường: trang phục múa.

=> Nguồn gốc của những điển tích, điển cố trong văn bản “Tú Uyên gặp Giáng Kiều”: hầu hết đều mượn những điển tích, điển cố của Trung Quốc, ngoài ra còn mượn các quan niệm từ Phật giáo và Nho giáo (Kinh Thi), sách Chu lễ…

Hoạt động 2: Tìm hiểu chi tiết văn bản

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu cốt truyện và chi tiết của văn bản Tú Uyên gặp Giáng Kiều

GV đưa ra câu hỏi: 

• Dựa vào tóm tắt cho biết cốt truyện của “Bích Câu kì ngộ” được xây dựng theo mô hình nào? Tìm những chi tiết trong văn bản “Tú Uyên gặp Giáng Kiều” ứng với từng phần của mô hình đó và cho biết chi tiết có vai trò như thế nào trong việc thể hiện nội dung văn bản.
• Phân tích đặc điểm của nhân vật Tú Uyên và Giáng Kiều được thể hiện trong đoạn trích.
• Dấu hiệu nào trong đoạn trích “Tú Uyên gặp Giáng Kiều” cho thấy đây là truyện thơ Nôm bác học? Thông điệp nào mà tác giả muốn gửi gắm tới người đọc?

Sản phẩm dự kiến:

1. Mô hình cốt truyện và vai trò của chi tiết trong việc thể hiện nội dung.

- Bích Câu kì ngộ được xây dựng theo mô hình Gặp gỡ - Tai biến (Lưu lạc) – Đoàn tụ (Đoàn viên).

- Mô hình: GV có thể gợi mở theo PHỤ LỤC 14 trang 173.

* Vai trò của chi tiết trong việc thể hiện nội dung

- Chi tiết có vai trò vô cùng quan trọng trong việc thể hiện nội dung.

Ví dụ:

+ Chi tiết thể hiện nỗi nhớ nhung, si tình của Tú Uyên: Sớm khuya của bức họa đồ làm đôi; Từ phen giáp mặt đến giờ/ Những là ngày tưởng đêm mơ đã chồn; Để ai ruột héo, gan mòn vì ai?;...

+ Chi tiết gặp gỡ của Tú Uyên và người trong tranh, đồng thời cũng là người trong mộng: Khách tiên chưa dễ qua vòng ái ân; Sáng mai cứ buổi ra đi / Liệu chừng thoắt trở lại về thử coi / Bỗng đâu thấy sự lạ đời / Trong tranh sao có bóng người vào ra?...

+ Chi tiết về phép thần tiên: Nói thôi rút chiếc trâm đầu / Biến hình liền thấy đôi hầu theo ra; Bóng mây bỗng kéo quanh nhà / Thảo am thoắt đã đổi ra lâu đài;…

+ Chi tiết về mối duyên giữa Giáng Kiều và Tú Uyên: Nhân duyên đã định từ xưa/ Tơ trăng xe đến bây giờ mới thân; Nàng rằng: “Xin quyết gieo cầu/ Tấm son thề với trên đầu xanh xanh…

Nhiệm vụ 2: Nhân vật trong văn bản Tú Uyên gặp Giáng Kiều

HS cùng thảo luận và trả lời câu hỏi:

• Phân tích đặc điểm của nhân vật Tú Uyên và Giáng Kiều được thể hiện trong đoạn trích.

Sản phẩm dự kiến:

- Tú Uyên:

• Nho sĩ nghèo, đại diện cho tầng lớp trí thức.
• Cuồng nhiệt, si tình, uyên bác, chủ động trong tình cảm.

- Giáng Kiều:

• Tiên nữ từ trên trời xuống, kì ảo, thủy chung.
• Xinh đẹp, tài hoa, tình tế.

….

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1. Văn bản Tú Uyên gặp Giáng Kiều của tác giả nào?

A. Vũ Quốc Trân

B. Đoàn Thị Điểm

C. Nguyễn Du

D. Nguyễn Dữ

Câu 2. Tú Uyên gặp Giáng Kiều trích từ tác phẩm nào?

A. Bích Câu kì ngộ

B. Đoạn trường tân thanh

C. Quốc âm thi tập

D. Tất cả các đáp án trên đều sai

Câu 3. Nội dung của đoạn trích là gì?

A. Kể về chàng Tú Uyên lúc nào cũng ôm tranh bên mình, lòng mơ tưởng đến người đẹp. Cho tới một ngày kia chàng bắt gặp người đẹp ra từ trong tranh

B. Kể về cuộc sống hạnh phúc của Tú Uyên và Giáng Kiều ở trần gian

C. Kể về sự hối hận, sầu não, đau ốm của Tú Uyên sau khi Giáng Kiều bỏ về tiên giới

D. Kể về cuộc sống hạnh phúc của Tú Uyên và Giáng Kiều hạnh phúc ở trên cõi tiên

Câu 4. Đoạn trích được viết theo thể thơ nào?

A. Thất ngôn bát cú

B. Thất ngôn tứ tuyệt

C. Lục bát

D. Thơ ngũ ngôn

Câu 5. Hình ảnh sông Tương được nhắc đến trong bài có ý nghĩa gì?

A. Một địa danh của Trung Quốc

B. Thể hiện nỗi tương tư của Tú Uyên

C. Sự chờ mong của Tú Uyên với người con gái đẹp

D. Tình yêu son sắc của Tú Uyên dành cho người con gái đẹp

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Theo em, thông điệp mà tác giả muốn gửi đến người đọc là gì?

Câu 2: Hãy diễn xuôi đoạn từ “Trước sân mừng tỉnh … thiết tha”. So sánh sự khác biệt giữa đoạn trích và đoạn diễn xuôi.