Giáo án và PPT Ngữ văn 11 chân trời Bài 1: Cõi lá (Đỗ Phấn)

VĂN BẢN 2: CÕI LÁ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV dẫn dắt, giới thiệu chung về những biến đổi của thiên nhiên khi thời tiết chuyển mùa. Sau đó, cho HS trả lời câu hỏi trước khi đọc.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1: Tìm hiểu tác giả

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

- Hãy đọc và nêu những nét nổi bật về cuộc đời – sự nghiệp của Đỗ Phấn? Kể tên một số tác phẩm tiêu biểu của ông?

Sản phẩm dự kiến:

- Đỗ Phấn là một tài năng đa năng của Việt Nam, vừa là nhà văn vừa là họa sĩ. Ông nổi tiếng với tình yêu mãnh liệt dành cho Hà Nội và viết về những hình ảnh đời sống sinh hoạt bình dị của người dân. Dưới đây là một số điểm nổi bật về cuộc đời và sự nghiệp của ông:

Tiểu sử:

Sinh năm 1956 tại Hà Nội.

Ông từng là giảng viên khoa Kiến trúc tại trường Đại học Xây dựng Hà Nội.

Ông bắt đầu viết văn từ năm học lớp 9, nhưng chính sau khi trở thành một họa sĩ có tiếng, ông mới dành thời gian cho viết lách.

Phong cách sáng tác:

Ông tập trung viết về Hà Nội, nơi ông gắn bó cả cuộc đời.

Sử dụng ngôn từ mộc mạc, giản dị và giàu hình ảnh sinh động.

Tác phẩm tiêu biểu:

Tiểu thuyết: “Vắng mặt,” “Chảy qua bóng tối,” “Rừng người.”

Truyện ngắn: “Chuyện văn trước gương.”

Tản văn: “Ông ngoại hay cười,” “Đê tiền sử,” “Kiến đi đằng kiến.”

Nhà văn Đỗ Phấn đã gắn liền tên tuổi với Hà Nội qua những tác phẩm đầy cảm xúc và thơ mộng

Hoạt động 2: Văn bản “Cõi lá”

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

- Nêu xuất xứ của văn bản “Cõi lá”?

- Bố cục của văn bản được chia làm mấy phần? Nêu nội dung chính của từng phần trong văn bản?

- Nêu nội dung chính của tác phẩm “Cõi lá”?

Sản phẩm dự kiến:

Văn bản “Cõi lá” của tác giả Đỗ Phấn là một tản văn đầy cảm xúc, tôn vinh vẻ đẹp của Hà Nội và xứ Huế. Dưới đây là phân tích chi tiết:

Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác:

Tác phẩm “Cõi lá” được sáng tác sau khi ông quay lại với viết văn vào những năm 2005.

Tản văn chuyên về chủ đề Hà Nội của ông được mọi người yêu mến.

Bố cục:

Gồm 6 đoạn:

Đoạn 1: Dấu hiệu chuyển mùa từ xuân sang hạ của Hà Nội.

Đoạn 2: Hình ảnh thiên nhiên và con người Hà Nội.

Đoạn 3: Đặc trưng về thiên nhiên cây cối Hà Nội.

Đoạn 4: Lá cây bàng đỏ và câu chuyện gắn liền với người em gái.

Đoạn 5: Sự thay đổi sau khi mùa mưa bão qua đi.

Đoạn 6: Trăn trở về Hà Nội và tâm tư của tác giả.

Nội dung chính:

Tác phẩm Cõi lá là bức tranh về Hà Nội qua những câu chuyện đời thường, hình ảnh giản dị, ẩn chứa nhiều ý nghĩa sâu sắc và giá trị nhân văn.

Hoạt động 3: Nhận biết được sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình trong tản văn

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

- Mô tả chi tiết cây lá kết hợp với cảm xúc và suy nghĩ của tác giả?

-  Tác dụng của việc sử dụng miêu tả cây cỏ trong mối quan hệ giữa thiên nhiên và con người là gì?

Sản phẩm dự kiến:

Miêu tả chi tiết cây lá:

Tả hình dạng tổng thể của lá cây: chiều dài, chiều rộng, hình dáng, cấu trúc tổng thể.

Mô tả kích thước cụ thể của lá: lớn, nhỏ, tròn, hình trái tim, hay hình khác.

Sử dụng ngôn từ mô tả màu sắc: màu lá, sắc tố, mức độ bóng mát, biến đổi màu sắc qua mùa.

Cảm nhận khi chạm vào lá: bề mặt mịn, mềm, lược lạc, có đường nổi.

Nếu lá mang theo mùi hương đặc biệt, mô tả cảm nhận về mùi hương đó.

Tác dụng của việc sử dụng miêu tả cây cỏ:

Tạo hình ảnh sống động, gần gũi với độc giả.

Gợi cảm xúc và tạo liên kết giữa con người và thiên nhiên.

Tạo nền cho diễn biến sự việc trong cốt truyện.

Như vậy, miêu tả cây cỏ không chỉ là việc tạo hình ảnh, mà còn là cách tác giả gắn kết con người với thiên nhiên, tạo nên mối quan hệ gần gũi và tương hỗ

Hoạt động 4: Chủ đề, tư tưởng, tình cảm, cảm xúc mà tác giả gửi gắm

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

- Xác định chủ đề của văn bản?

- Nhận xét vẻ đẹp của cõi lá và đánh giá ý nghĩa thông điệp của văn bản. 

- Nêu một vài biểu hiện của nét đẹp văn hóa được thể hiện trong văn bản?

Sản phẩm dự kiến:

Chủ đề của văn bản:

Thể hiện vẻ đẹp của “Cõi lá” Hà Nội cùng những tác động của nó đến con người.

Ý nghĩa thông điệp của văn bản:

Mỗi loài cây lại mang trong mình những nét đẹp riêng.

Những cảnh vật đẹp sẽ làm cho con người ta như trẻ lại.

Vẻ đẹp của chúng khiến ta dù trẻ, dù già, dù ở gần hay ở xa đều nhớ về nó1.

Nhận xét về vẻ đẹp của “Cõi lá”:

Tác giả tạo ra hình ảnh thơ mộng, dịu dàng về mùa xuân tại Hà Nội.

Cảnh vật cây lá, sắc lá ngọt ngào như mật chảy tháng Giêng khiến người đọc xao xuyến và nhớ về Hà Nội.

Biểu hiện của nét đẹp văn hóa trong văn bản:

Con người háo hức, mong chờ được ngắm nhìn vẻ đẹp của hàng cây mùa thay lá.

Tuy không còn ở Việt Nam, nhưng trong lòng người vẫn lưu luyến, nhớ nhung không quên cảnh đẹp Hà Nội

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1. Cõi lá mùa xuân thành phố có ý nghĩa như thế nào đối với người Hà Nội

A. Ai cũng thấy khó chịu vì lá rụng rất nhiều

B. Gương mặt ai ai cũng như có phần trẻ lại

C. Ai cũng thấy cảnh vật ẩy rất bình thường, không có gì hứng thú

D. Cõi lá mùa xuân là nỗi ám ảnh đối với mọi người

Câu 2. Cây xà cừ trong cách miêu tả của tác giả có đặc điểm gì nổi bật?

A. Có rất nhiều ưu điểm nổi trội như kích thước to lớn, mạnh mẽ, kiên cường trước bão táp

B. Có sức mạnh phi thường, toàn ưu điểm không thấy bất kì một nhược điểm nào

C. Chỉ có nhược điểm không có một ưu điểm nào

D. Ngoài ưu điểm về kích thước thì cây xà cừ toàn nhược điểm

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: B

Câu 2: D

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Chi tiết "Mỗi lần gọi điện về, nó lại hỏi con đường ven Hồ Gươm mùa này đã lá rụng? Lạ thế! Mùa nào cũng hỏi như vậy" thể hiện điều gì?

Câu 2: Trong câu “ Những chiếc lá non đu đưa trong gió từng như có tiếng chuông chùa huyền hoặc vọng về từ cõi nhớ thanh cao u tịch”. Dùng biện pháp tu từ gì?