Giáo án và PPT Ngữ văn 11 kết nối Bài 3 Thực hành tiếng Việt: Đặc điểm cơ bản của ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết (tiếp theo)

BÀI 3: CẤU TRÚC CỦA VĂN BẢN NGHỊ LUẬN

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: ĐẶC ĐIỂM CƠ BẢN CỦA NGÔN NGỮ NÓI VÀ NGÔN NGỮ VIẾT ( TIẾP THEO)

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Theo em trong ngôn ngữ văn xuôi có hiện tượng cộng hưởng giữa ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết. Em hiểu hiện tượng đó là như thế nào?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Ôn lại khái niệm bài cũ và củng cố kiến thức bài mới

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu:

• Trình bày khái niệm, đặc điểm của ngôn ngữ nói.

• Trình bày khái niệm, đặc điểm của ngôn ngữ viết.

Sản phẩm dự kiến:

- Khái niệm

+ Ngôn ngữ nói: Trong giao tiếp bằng ngôn ngữ nói, người nói và người nghe tiếp xúc trực tiếp với nhau thay vai luân phiên. Vì vậy, người nói ít có điều kiện gọt giữa lời nói. 

+ Ngôn ngữ viết: Là ngôn ngữ được thể hiện bằng chữ viết trong văn bản và được tiếp nhận bằng thị giác.

- Đặc điểm

+ Ngôn ngữ nói:

• Có tính biểu cảm tính cụ thể và cá thể cao

• Nếu không có phương tiện hỗ trợ thì nó chỉ tồn tại nhất thời và truyền đi trong phạm vi không gian hạn chế.

• Người nói trong nhiều trường hợp có thể sử dụng cách phát âm địa phương, biệt ngữ. 

• Có thể sử dụng phát huy tác dụng của ngữ điệu, cử chỉ, điệu bộ, nét mặt để tăng hiệu quả giao tiếp.

+ Ngôn ngữ viết: Đòi hỏi người viết phải tuân thủ các quy định về chính tả, từ vựng, ngữ pháp, bố cục, trình bày, phong cách…. Đặc biệt ngôn ngữ viết có thể dùng các kiểu câu dài nhiều thành phần phức tạp.

Hoạt động 2. Lưu ý khi sử dụng ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết

GV đưa ra câu hỏi: 

• Khi sử dụng ngôn ngữ nói cần lưu ý điều gì?

• Khi sử dụng ngôn ngữ viết cần lưu ý điều gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Tùy hoàn cảnh và mục đích giao tiếp chúng ta có thể sử dụng ngôn ngữ nói hoặc ngôn ngữ viết. Nhưng nếu đã sử dụng ngôn ngữ ở dạng nào thì cần đảm bảo sự nhất quán trong cách dùng từ ngữ đặt câu phù hợp với dạng đó. 

- Tình trạng lạc phong cách là điều cần phải tránh.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Khi sử dụng ngôn ngữ nói và viết em cần lưu ý điều gì?

A. Đã sử dụng ngôn ngữ dạng nào thì cần đảm bảo sự nhất quán trong cách dùng từ ngữ, đặt câu phù hợp với dạng đó

B. Dùng nhiều kính ngữ

C. Ngắt nghỉ đúng cách

D. Không dùng nhiều tiếng “lóng”

Câu 2: Khi sử dụng ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết cần tránh điều gì?

A. Tình trạng lạc phong cách

B. Tình trạng lạm dụng tiếng lóng

C. Tình trạng lạm dụng biện pháp tu từ

D. Tình trạng ngắt nghỉ lộn xộn

Câu 3: Phân tích lỗi và chữa lại câu dưới đây cho phù hợp với ngôn ngữ viết.

“Còn như máy móc, thiết bị do nước ngoài đưa vào góp vốn thì không được kiểm soát, họ sẵn sàng khai vống lên đến mức vô tội vạ”

A. Thay từ "vống" bằng "quá mức thực tế" thành câu “Còn như máy móc, thiết bị do nước ngoài đưa vào góp vốn thì không được kiểm soát, họ sẵn sàng khai quá mức thực tế lên đến mức vô tội vạ”

B. Thay từ "đến mức vô tội vạ" bằng "một cách tùy tiện", “Còn như máy móc, thiết bị do nước ngoài đưa vào góp vốn thì không được kiểm soát, họ sẵn sàng khai quá mức thực tế lên một cách tùy tiện”

C. Thay từ "đến mức vô tội vạ" bằng từ "quá đà", “Còn như máy móc, thiết bị do nước ngoài đưa vào góp vốn thì không được kiểm soát, họ sẵn sàng khai quá mức thực tế lên quá đà”

D. Thay "vống lên" bằng "quá mức thực tế", thay đến "mức vô tội vạ" bằng "một cách tuỳ tiện" và bỏ từ như, “Còn máy móc, thiết bị do nước ngoài đưa vào góp vốn thì không được kiểm soát, họ sẵn sàng khai quá mức thực tế lên đến một cách tùy tiện”

Câu 4: Xác định những lỗi trong câu (thuộc văn bản viết) sau đây và chữa cho đúng: “Bánh tét nếp cẩm hảo hạng của tôi một lò nổi tiếng ở đường Nguyễn Văn Cừ Cần Thơ bắt đầu nhận “đơn đặt hàng” tới tấp mà theo lời chủ nhân: “Chắc số lượng tăng gần gấp đôi năm rồi”.

A. Câu văn lộn xộn không mạch lạc sửa lại “Bánh tét nếp cẩm hảo hạng của tôi được một lò ở đường Nguyễn Văn Cừ, thành phố Cần Thơ đặt hàng tới tấp. Hiện nay lò bánh đó đã đặt hàng với “số lượng chắc gần gấp đôi năm rồi”, theo lời ông chủ lò.”

B. Thêm một số từ để câu trở nên rõ nghĩa “Bánh tét nếp cẩm hảo hạng tôi được một lò ở đường Nguyễn Văn Cừ, thành phố Cần Thơ đặt hàng tới tấp. Hiện nay lò bánh đó đã đặt hàng với “số lượng chắc gần gấp đôi năm rồi”, theo lời ông chủ lò.”

C. Câu văn không có lỗi sai

D. Sửa lại thành “Bánh tét nếp cẩm hảo hạng của tôi được một lò ở đường Nguyễn Văn Cừ Cần Thơ đặt hàng tới tấp. Hiện nay lò bánh đó đã đặt hàng với “số lượng chắc gần gấp đôi năm rồi”, theo lời ông chủ lò.”

Câu 5: Điểm khác biệt rõ nhất giữa ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết về phương tiện vật chất là gì?

A. Có sự phối hợp giữa âm thanh với các phương tiện phi ngôn ngữ.

B. Có sự xuất hiện trực tiếp của người nghe.

C. Ngôn ngữ tự nhiên, ít trau chuốt.

D. Sử dụng các yếu tố dư, thừa, lặp.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS hoàn thành bài tập sau:

Câu 1: Phân tích đặc điểm của ngôn ngữ viết thể hiện trong đoạn trích sau:

Ở đây phải chú ý ba khâu:

Một là phải giữ gìn và phát triển vốn chữ của tiếng ta (tôi không muốn dùng chữ “từ vựng”).

Hai là nói và viết đúng phép tắc của tiếng ta (tôi muốn thay chữ “ngữ pháp”).

Ba là giữ gìn bản sắc, tinh hoa, phong cách của tiếng ta trong mọi thể văn (văn nghệ, chính trị, khoa học, kĩ thuật...).

Câu 2: Đoạn văn viết sau đây tái hiện ngôn ngữ nói của một cuộc hội thoại. Hãy chỉ ra những đặc điểm của ngôn ngữ nói.

Chị Chiến lại nói, giọng còn rành rọt hơn cả hồi nãy:

– Bây giờ chị Hai ở xa. Chị em mình đi thì thằng Út sang ở với chú Năm, chú nuôi. Còn cái nhà này ba má làm ra đó thì cho các anh ở xã mượn mở trường học. Chú Năm nói có con nít học ê a có gì nó quét dọn cho. Thằng Út cũng học ở đây. Mầy chịu không?

Việt chụp một con đom đóm úp trong lòng tay:

– Sao không chịu?

– Giường ván cũng cho xã mượn làm ghế học, nghen?

– Hồi đó má dặn chị làm sao, giờ chị cứ làm y vậy, tôi chịu hết.