Giáo án và PPT Ngữ văn 11 cánh diều Bài 1: Biện pháp lặp cấu trúc

BÀI 1: THƠ VÀ TRUYỆN THƠ

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: BIỆN PHÁP LẶP CẤU TRÚC

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

• Xác định từ ngữ được lặp lại trong câu: “Học tập là một thói quen tốt. Nếu bạn học tập chăm chỉ và thành công trong tương lai.”

• Theo em, việc sử dụng lặp lại như vậy có tác dụng gì?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. LÍ THUYẾT

Hoạt động 1: Khái niệm

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

Lặp cấu trúc là gì?

Sản phẩm dự kiến:

Khái niệm: Lặp cấu trúc là một biện pháp tu từ dùng sự trùng điệp về âm hưởng bằng cách lặp đi lặp lại những thanh điệu cùng  nhóm bằng hoặc nhóm trắc, nhằm mục đích tăng nhạc tính, tăng tính tạo hình và biểu cảm của câu thơ.

Hoạt động 2: Tác dụng

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

Tác dụng của biện pháp lặp cấu trúc là gì?

Sản phẩm dự kiến:

Tác dụng: Lặp cấu trúc nhằm nhấn mạnh nội dung và tạo sự nhịp nhàng cân đối cho văn bản.

2. HƯỚNG DẪN GIẢI BÀI TẬP SGK

Hoạt động 1: Bài tập 1

Sản phẩm dự kiến:

Cả 3 phần a, b, c đều sử dụng biện pháp tu từ lặp cấu trúc. Tác dụng cụ thể:

a.   Ở phần a điệp cấu trúc “anh quay lại, anh quay lại” nhằm truyền tải, thể hiện cảm xúc của chủ thể trữ tình. Qua đó khắc họa rõ nét tâm trạng, cảm xúc lưu luyến của nhân vật.

b.  Ở phần b điệp cấu trúc “Đừng bỏ em…” Bằng cách sử dụng biện pháp tu từ điệp cấu trúc, cảm xúc luyến tiếc, buồn rầu của người con gái khi phải tiễn người con trai ra đi được bộc lộ rõ nét và chân thực hơn.

c.   Ở phần c điệp cấu trúc “không lấy được nhau” Giúp khắc họa rõ nét hình ảnh và cảm xúc của nhân vật, họ muốn ở bên nhau, dù thời gian có trôi qua bao lâu.

Hoạt động 2: Bài tập 2

Sản phẩm dự kiến:

a. Góp phần tạo nên nhịp thơ dồn dập, giọng điệu hào hùng nhằm khẳng định ý thức chủ quyền về lãnh thổ, niềm tự hào về cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp, trù phú của đất nước.

b. Nhằm nhấn mạnh thêm tình cảm của tác giả với mùa xuân của Hà Nội, của Bắc Việt, thể hiện sự trân trọng, thương nhớ, yêu quý với mùa xuân của tác giả.

c. Tác dụng là tăng sức gợi hình, gợi cảm, tạo nhịp điệu cho câu thơ. Nhấn mạnh mong ước chân thành của con người với khát khao hiến dâng. Bộc lộ tình cảm chân thành, tha thiết, khát khao cống hiến của tác giả.

d. Tác dụng là tăng sức gợi hình, gợi cảm cho lời nói của nhân vật. tăng tính khẳng định về nguyên nhân gây nên  những điều đồi bại.

Hoạt động 3: Bài tập 3

Sản phẩm dự kiến:

Trời xanh đây là của chúng ta

Núi rừng đây là của chúng ta

Những cánh đồng thơm mát

Những ngả đường bát ngát

Những dòng sông đỏ nặng phù sa

Chỉ trong 5 câu thơ ngắn ngủi, nhà thơ Nguyễn Đình Thi đã sử dụng một loạt biện pháp tu từ điệp từ (đây, là, của, chúng ta), điệp ngữ (của chúng ta) và điệp cấu trúc (Trời xanh đây là của chúng ta/ Núi rừng đây là của chúng ta). Nhờ việc sử dụng các biện pháp tu từ đó mà tác giả đã thành công trong việc nhấn mạnh, khẳng định những hình ảnh thiên nhiên của đất nước Việt Nam là của con người Việt Nam. Biện pháp cũng góp phần tạo nên nhịp thơ dồn dập, giọng điệu hào hùng nhằm khẳng định ý thức chủ quyền về lãnh thổ, niềm tự hào về cảnh quan thiên nhiên tươi đẹp, trù phú của đất nước.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Câu thơ: "Lom khom dưới núi tiều vài chú - Lác đác bên sông chợ mấy nhà" (Bà Huyện Thanh Quan) sử dụng phép tu từ cú pháp nào?

A. Phép đối và sử dụng các từ láy gợi hình.

B. Phép lặp cú pháp và đảo trật tự cú pháp.

C. Phép lặp cú pháp và sử dụng các từ láy gợi hình.

D. Phép lặp cú pháp và phép liệt kê.

Câu 2: Trong tục ngữ, lặp cú pháp là cơ sở của:

A. Phép đối

B. Phép liên tưởng

C. Phép nối

D. Phép thế

Câu 3: Dấu hiệu nhận biết của bộ phận chêm xen trong câu thường gặp là gì?

A. Thường được tách ra bằng dấu phẩy, dấu ngoặt đơn hoặc dấu gạch ngang.

B. Thường được tách ra bằng dấu ngoặc kép.

C. Thường được tách ra bằng dấu phẩy hoặc dấu chấm.

D. Thường được tách ra bằng dấu phẩy, dấu ngoặt đơn hoặc dấu chấm câu.

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: C

Câu 2: C

Câu 3: A

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Biện pháp tu từ nào được sử dụng trong cả ba đoạn trích dưới đây (trích từ truyện thơ dân gian Tiễn dặn người yêu)? Phân tích tác dụng biểu đạt của biện pháp tu từ ấy.

a. 

Anh yêu em, lẽ tiễn đưa em đến tận nhà chồng

Nhưng chim chích trên cao lượn vòng gọi anh quay lại, anh quay lại

Chim nhạn dưới thấp bay quanh như anh quay đi, anh quay đi

b. 

Đừng bỏ em trơ trọi giữa rừng

Đừng bỏ em giữa dòng sống thác trào dâng!

c. 

Không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông

Không lấy được nhau thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi giả bụa về già.

Câu 2: Viết một đoạn văn (khoảng 10 – 12 dòng) phân tích tác dụng của biện pháp tu từ lặp cấu trúc trong một bài thơ mà em đã học hoặc đã đọc?