Giáo án và PPT Ngữ văn 11 cánh diều Bài 3: Chữ người tử tù (Nguyễn Tuân)

ĐỌC: CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Hãy kể tên một số tác phẩm của nhà văn Nguyễn Tuân? 

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Đọc văn bản

Nhiệm vụ 1. Tìm hiểu về tác giả và tác phẩm

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu:

1 .Tác giả

Hãy đọc và nêu những nét nổi bật về cuộc đời – sự nghiệp của Nguyễn Tuân? Kể tên một số tác phẩm tiêu biểu của ông?

2. Tác phẩm “Chí Phèo”

• Nêu hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm?

• Tóm tắt ngắn gọn tác phẩm?

• Bố cục của văn bản được chia làm mấy phần? Nêu nội dung chính của từng phần trong văn bản?

Sản phẩm dự kiến:

1. Tác giả: Nguyễn Tuân (1910 – 1987) Người Hà nội. 

- Sinh ra trong một gia đình nhà nho.

- Ông là một nghệ sĩ tài hoa, uyên bác, phong cách nghệ thuật độc đáo: Luôn tiếp cận cuộc sống từ góc độ tài hoa uyên bác ở phương diện văn hoá, nghệ thuật.

2. Truyện ngắn: Chữ người tử tù.

- Lúc đầu có tên là: Dòng chữ cuối cùng, in 1938 trên tạp chí Tao đàn, sau đó đổi tên thành: Chữ người tử tù và được in trong tập truyện :Vang bóng một thời.

- Là ‘‘một văn phẩm đạt tới sự toàn thiện, toàn mĩ’’(Vũ Ngọc Phan)

Hoạt động 2. Khám phá văn bản

Nhiệm vụ 1. Tình huống truyện

GV đưa ra câu hỏi: 

• Nêu tình huống đặc biệt diễn ra cuộc gặp gỡ?

• Hai nhân vật có sự khác biệt ra sao?

• Nêu nghĩa của tình huống truyện?

Sản phẩm dự kiến:

- Cuộc gặp gỡ khác thường của hai con người khác thường :

 + Viên quản ngục - kẻ đại diện cho quyền lực tăm tối nhưng lại khao khát ánh sáng và chữ nghĩa.

 + Huấn Cao – người tử tù có tài viết chữ đẹp, chống lại triều đình phong kiến.

- Ý nghĩa của tình huống truyện: Cuộc hội ngộ diễn ra giữa chốn ngục tù căng thẳng, kịch tính, có ý nghĩa đối đầu giữ cái đẹp cái thiên lương>< quyền lực tội ác.

→ cái đẹp, cái thiên lương đã thắng thế.

Nhiệm vụ 2. Nhân vật

HS cùng thảo luận và trả lời câu hỏi:

a. Nhân vật Huấn Cao

• Tài năng của nhân vật Huấn Cao được miêu tả như thế nào?

• Ca ngợi tài của Huấn Cao, nhà văn thể hiện quan niệm và tư tưởng nghệ thuật của mình như thế nào?

• -Em hiểu gì về câu nói của Huấn Cao: “Thiếu chút nữa ta phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ”?

• Qua nhân vật Huấn Cao, Nguyễn Tuân có quan điểm gì về cái đẹp?

b. Nhân vật Quản ngục

• Nhân vật quản ngục được miêu tả như thế nào?

• Ước mơ suốt đời của quản ngục là gì?

• Sở thích của ông có điểm gì lạ?

• Hành động, thái độ với Huấn Cao đối với viên quản ngục ra sao?

• Em có nhận xét gì về nhân vật viên quản ngục?

Sản phẩm dự kiến:

a. Nhân vật Huấn Cao

* Một người nghệ sĩ tài hoa trong nghệ thuật thư pháp:

- Người khắp vùng tỉnh Sơn khen Huấn Cao là người có tài viết chữ “rất nhanh và rất đẹp”. 

+ Tài viết chữ Hán - nghệ thuật thư pháp

- “Chữ ông Huấn Cao đẹp lắm, vuông lắm … có được chữ ông Huấn mà treo là có một báu vật ở trên đời”.

- Ca ngợi tài của Huấn Cao, nhà văn thể hiện quan niệm và tư tưởng nghệ thuật của mình:

* Một con người có khí phách hiên ngang bất khuất:

- Là thủ lĩnh của phong trào khởi nghĩa chống lại triều đình.

- Ngay khi đặt chân vào nhà ngục:

+ Trước câu nói của tên lính áp giải: không thèm để ý, không thèm chấp.

+ Thản nhiên rũ rệp trên thang gông: “Huấn Cao lạnh lùng … nâu đen”

=> Đó là khí phách, tiết tháo của nhà Nho uy vũ bất năng khuất.

- Khi được viên quản ngục biệt đãi: “Thản nhiên nhận rượu thịt” như “việc vẫn làm trong cái hứng bình sinh” 

=> phong thái tự do, ung dung, xem nhẹ cái chết.

- Trả lời quản ngục bằng thái độ khinh miệt đến điều “Ngươi hỏi ta muốn gì ...vào đây”.

=> Không quỵ lụy trước cường quyền.

=> Đó là khí phách của một người anh hùng.

* Một nhân cách, một thiên lương cao cả:

- Tâm hồn trong sáng, cao đẹp: “Không vì vàng ngọc hay quyền thê mà ép mình viết câu đối bao giờ”, và chỉ mới cho chữ “ba người bạn thân”

=> Trọng nghĩa, khinh lợi, chỉ cho chữ những người tri kỉ.

- Khi chưa biết tấm lòng của quản ngục:

+ Xem y là kẻ tiểu nhân 

+ Đối xử coi thường, cao ngạo.

- Khi biết tấm lòng của quản ngục:    

+ Cảm nhận được “Tấm lòng biệt nhỡn liên tài” và hiểu ra “Sở thích cao quý” của quản ngục

+ Huấn Cao nhận lời cho chữ 

=> Chỉ cho chữ những người biết trân trọng cái tài và quý cái đẹp.   

- Câu nói của Huấn Cao: “Thiếu chút nữa ta phụ mất một tấm lòng trong thiên hạ”

=> Sự trân trọng đối với những người có sở thích thanh cao, có nhân cách cao đẹp.

=> Huấn Cao là một anh hùng - nghệ sĩ, một thiên lương trong sáng.

=> Quan điểm của Nguyễn Tuân: Cái tài phải đi đôi với cái tâm, cái đẹp và cái thiện không thể tách rời nhau.

b. Nhân vật Quản ngục

- Kẻ say mê chơi chữ đến kỳ lạ.

- Kiên trì nhẫn nại, công phu, quyết xin chữ cho bằng được. 

- Suốt đời chỉ có một ao ước: Có được chữ Huấn Cao mà treo trong nhà ...

 - Có sở thích cao quý đến coi thường cả tính mạng sống của mình:

+ Muốn chơi chữ Huấn Cao.

+ Dám nhờ Thơ lại xin chữ.

+ Đối đãi đặc biệt với tử tù.

=> Đó là cuộc chạy đua nguy hiểm, nếu lộ chuyện quản ngục chắc chắn không giữ được mạng sống.

- Hành động, thái độ với Huấn Cao:

+ Lần đầu: Bí mật sai thầy Thơ dâng rượu thịt đều đều.

+ Lần hai: Nhẹ nhàng, khiêm tốn nhưng bị Huấn Cao miệt thị, xua đuổi, mà vẫn ôn tồn, nhã nhặn => Muốn xin chữ của Huấn Cao.

- Chọn nhầm nghề. Giữa bọn người tàn nhẫn, lừa lọc, thì hắn lại có tính cách dịu dàng...biết trọng người ngay.

- Một tâm hồn nghệ sỹ tài hoa đã lạc vào chốn nhơ bẩn. Tuy làm nghề thất đức nhưng có một tâm hồn. 

=> Trong xã hội phong kiến suy tàn, chốn quan trường đầy rẫy bất lương vô đạo, Quản ngục đúng là một con người Vang bóng.

- Một tấm lòng trong thiên hạ….một âm thanh trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luận đều hỗn loạn xô bồ.

=> Biết phục khí tiết, biết quý trọng người tài và yêu quý cái đẹp - một tấm lòng Biệt nhỡn liên tài.

….

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học,GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Truyện ngắn “Chữ người tử tù” của Nguyễn Tuân trích từ tập nào sau đây?

A. Vang bóng một thời       

B. Một chuyến đi

C. Chiếc lư đồng mắt cua     

D. Hà Nội ta đánh Mĩ giỏi.

Câu 2: Trong truyện ngắn “Chữ người tử tù” có đoạn: “Trong đề lao ngày đêm cửa tù đợi phút cuối cùng, đúng như lời thơ xưa, vẫn đằng đẵng như nghìn năm ở ngoài”. “Lời thơ xưa” ở đây là câu nào dưới đây?

A. Sầu đong càng lắc càng đầy; Ba thu dồn lại một ngày dài ghê.

B. Nhất nhật bất kiến như tam thu

C. Thân thế tại ngục trung; Tinh thần tại ngục ngoại

D. Nhất nhật tại tù; Thiên thu tại ngoại.

Câu 3: Nhân vật Huấn Cao được hư cấu từ nguyên mẫu nào sau đây?

A. Phan Bá Vành       

B. Phan Huy Chú 

C. Cao Bá Quát

D. Đề Thám

Câu 4: Dòng nào sau đây không phải là nhận định về nhăn vật viên quản ngục?

A. Là người có nhân cách, có lương tâm, nhưng trong một thời đại nhiễu nhương, phải đành lòng phục vụ cho một triều đại suy thoái.

B. Tư thế, suy nghĩ, cách ứng xử, hành động của ông là vẻ đẹp của một nhân cách hiên ngang, bất khuất toả sáng giữa đêm tối của một xã hội tù ngục vô nhân đạo.

C. Tiêu biểu cho những người tuy không sáng tạo được cái đẹp nhưng biết trân trọng, thực lòng yêu cái đẹp của tài hoa.

D. “Trong hoàn cảnh đề lao, người ta sống bàng tàn nhẫn, bằng lừa lọc, tính cách dịu dàng và biết giá người, biết trọng người ngay (...) là một thanh âm trong trẻo chen vào giữa một bản đàn mà nhạc luật đều hỗn độn xô bổ”.

Câu 5: Hai nhân vật chính trong truyện  “Chữ người tử tù” là:

A. Thầy thơ lại và viên quản ngục.

B. Thầy thơ lại và Huấn Cao

C. Viên quan coi ngục và Huấn Cao.

D. Quan tống đốc và Huấn Cao

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS hoàn thành bài tập sau:

Câu 1: Phân tích đoạn văn tả cảnh Huấn Cao cho chữ viên quản ngục trong nhà lao. Vì sao tác giả lại coi đây là “một cảnh tượng xưa nay chưa từng có”?

Câu 2: Không khí cổ xưa "vang bóng một thời" trong truyện Chữ người tử tù được tác giả tạo dựng bằng những yếu tố nào?