Giáo án và PPT Ngữ văn 11 cánh diều Bài 1: Lời tiễn dặn (Trích Tiễn dặn người yêu)

BÀI 1: THƠ VÀ TRUYỆN THƠ

ĐỌC HIỂU VĂN BẢN: LỜI TIỄN DẶN

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Hãy trình bày những hiểu biết của em về truyện thơ dân gian của dân tộc thiểu số.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1: Xuất xứ và nội dung của văn bản “Lời tiễn dặn”

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

Em hãy nêu xuất xứ và nội dung chính của văn bản “Lời tiễn dặn”.

Sản phẩm dự kiến:

- Xuất xứ:

+ Tiễn dặn người yêu (nguyên văn tiếng Thái là Xống chụ xon xao) là một trong những truyện thơ hay nhất trong khi tàng truyện thơ của các dân tộc thiểu số Việt Nam.

+ Văn bản Lời tiễn dặn được trích từ truyện thơ Tiễn dặn người yêu.

- Nội dung chính: Qua hai lời tiễn dặn của chàng trai dành cho cô gái, ta thấy được tâm trạng đau xót khi yêu nhau mà không thể bên nhau của chàng trai và cô gái, cùng với đó là tình yêu mãnh liệt, mãi đi cùng năm tháng, sánh ngang với “trời đất, thiên nhiên” của hai người.

Hoạt động 2: Bố cục của văn bản “Lời tiễn dặn”

Gv yêu cầu HS trao đổi theo nhóm: Bố cục của văn bản được chia làm mấy phần? Nêu nội dung chính của từng phần trong văn bản?

Sản phẩm dự kiến:

- Bố cục:

+ Phần 1 (Từ đầu đến …góa bụa về già): Tâm trạng của chàng trai trên đường tiễn dặn.

+  Phần 2 (Còn lại): Cử chỉ, hành động, tâm trạng của chàng trai lúc ở nhà chồng cô gái.

2. TÌM HIỂU CHI TIẾT

Hoạt động 1: Đặc trưng truyện thơ qua văn bản “Lời tiễn dặn”

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Em hãy nêu đề tài của tác phẩm?

• Nhận xét về cốt truyện? 

• Nêu vị trí và nội dung của đoạn trích?

Sản phẩm dự kiến:

- Đề tài: tình yêu, hôn nhân.

- Cốt truyện: đơn giản, không sử dụng yếu tố kì ảo. Truyện xoay quanh số phận của một đôi trai gái yêu nhau nhưng gặp trắc trở trong tình yêu, cuối cùng, vượt qua mọi thử thách, họ đã được đoàn tụ bên nhau, có cuộc sống hạnh phúc.

- Vị trí và nội dung của đoạn trích:

+ Vị trí: lược trích từ dòng 1121 – 1406.

+ Nội dung: Lời dặn dò của chàng trai khi anh tiễn cô về nhà chồng và lời khẳng định mối tình tha thiết, bền chặt của anh khi chứng kiến cảnh cô bị nhà chồng hắt hủi, hành hạ.

Hoạt động 2: Ngôi kể, nhân vật của truyện thơ qua văn bản “Lời tiễn dặn”

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Ngôi kể được sử dụng trong tác phẩm là ngôi thứ mấy? 

• Trình bày những chi tiết quan trọng diễn ra trong văn bản? 

• Những chi tiết này thể hiện điều gì?

Sản phẩm dự kiến:

- Ngôi kể: ngôi thứ nhất (người kể xưng “anh yêu”).

- Những chi tiết quan trọng:

+ Lời dặn dò của chàng trai khi anh tiễn cô về tận nhà chồng: xin kề vóc mảnh, ủ lấy hương người; xin ẵm con cho người yêu; lời thề nguyền (Không lấy nhau được mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông/ Không lấy được thời trẻ, ta sẽ lấy nhau khi góa bụa về già)

=> Thể hiện tình yêu tha thiết, cao thượng.

+ Lời khẳng định mối tình tha thiết, bền chặt của anh khi chứng kiến cảnh cô bị nhà chồng hắt hủi, hành hạ: các hành động chăm sóc khi thấy người yêu bị chồng hành hạ (chải tóc, nấu thuốc), lời khẳng định tình yêu bền chặt ngay cả khi chết đi (Chết thành sông…song song), cách so sánh, ẩn dụ được sử dụng để làm tăng tính khẳng định mối tình tha thiết (tình Lú - Ủa, bán trâu, thu lúa, vàng, đá, gỗ cứng đời gió).

=> Thể hiện tình yêu tha thiết, bền chặt, không có gì có thể làm thay đổi được. 

=> Việc sử dụng ngôi kể thứ nhất đã làm tăng tính thuyết phục, tính truyền cảm cho lời dặn dò và lời khẳng định mối tình chung thủy, tha thiết của chàng trai.

Hoạt động 3: Nhân vật trong truyện thơ dân gian

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Tâm trạng của cô gái qua sự cảm nhận của chàng trai như thế nào? 

• Tâm trạng của chàng trai trên đường tiễn người yêu về nhà chồng như thế nào? Qua lời tiễn dặn cho ta thấy điều gì? 

• Em hãy nhận xét về nhân vật chàng trai và cô gái trong tác phẩm?

Sản phẩm dự kiến:

* Tâm trạng của cô gái qua sự cảm nhận của chàng trai: đau khổ, tuyệt vọng

- Nhân vật được hình dung qua lời tiễn dặn của chàng trai nên không đầy đủ, chi tiết bằng các đoạn khác trong truyện thơ. Tuy nhiên, qua lời tiễn dặn cũng có thể thấy, cô là một cô gái xinh đẹp (người đẹp anh yêu) nhưng bị ép gả nên đau khổ khi phải về nhà chồng (cấu trúc trùng điệp: vừa đi vừa ngoảnh lại, vừa đi vừa ngoái trông thể hiện nỗi đau giằng xé, càng đi lòng càng đau nhớ).

- Cô còn bị nhà chồng phũ phàng, đánh đập (đầu bù, tóc rối, đau bệnh).

* Tâm trạng của chàng trai trên đường tiễn người yêu về nhà chồng: đau khổ, quyến luyến, không nỡ rời xa.

Qua lời tiễn dặn, có thể thấy:

- Chàng trai là người chung thủy, có tình yêu tha thiết sâu nặng:

+ Biết người yêu đã có chồng nhưng vẫn đi theo dặn dò.

+ Xin “kề vóc mảnh” để “mai sau lửa xác đượm hơi”.

+ Hẹn ước đợi chờ và mong ước đoàn tụ được thể hiện qua những hình ảnh so sánh đậm chất dân tộc; cấu trúc trùng điệp nhấn mạnh hơn lời hẹn ước không gì có thể lay chuyển này (không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông, không lấy được nhau khi trẻ, sẽ lấy nhau khi góa bụa về già), cả khi chết đi cũng vẫn bên nhau (bèo chung ao, muôi chung bát…).

+ Sự bền vững của tình yêu còn được so sánh với sự bền vững của thiên nhiên (vàng, đá, gỗ cứng…).

- Chàng trai còn là người có một tình yêu giàu lòng nhân ái, vị tha (chi tiết xin ẵm, bồng con của người yêu, gọi con của người yêu là con rồng, con phượng… cho thấy, vì yêu cô gái nên chàng trai yêu thương cả con của cô). Ngoài ra, chàng sẵn sàng chăm sóc khi thấy người yêu bị nhà chồng chà đạp, hắt hủi.

- Chàng trai thấu hiểu nỗi nhớ nhung, sự chờ đợi và đau khổ của cô gái.

=> Sự đồng cảm giữa hai người.

=> Chàng trai và cô gái là nhân vật chính trong truyện thơ. Họ là những người có số phận ngang trái, bất hạnh trong cuộc sống, tình yêu. Qua những lời tiễn dặn giàu chất thơ, tình cảnh ngang trái và tình cảm tha thiết của họ (đặc biệt là của chàng trai) đã được thể hiện một cách khéo léo, tinh tế.

Hoạt động 4: Thông điệp

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

Thông điệp “Lời tiễn dặn” muốn gửi gắm đến độc giả là gì?

Sản phẩm dự kiến:

Lời " tiễn dặn" nói về tâm trạng đầy đau khổ, rối bời của chàng trai và cô gái. Khắc họa tình yêu tha thiết và thủy chung và khát vọng tự do yêu đương của các chàng trai, cô gái Thái.

3. TỔNG KẾT

Hoạt động 1: Nội dung – Ý nghĩa

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Nêu nội dung và ý nghĩa của tác phẩm.

Sản phẩm dự kiến:

- Bi kịch tình yêu – hôn nhân của chàng trai và cô gái qua đoạn trích Lời tiễn dặn. Bi kịch đó phản ánh bi kịch của người Thái trong xã hội trước đây.

- Vẻ đẹp tấm lòng chung thủy và ước nguyện hạnh phúc lứa đôi của chàng trai, cô gái phản ánh vẻ đẹp tâm hồn và khát vọng giải phóng khỏi những tập tục lạc hậu của đồng bào dân tộc Thái.

Hoạt động 2: Nghệ thuật

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Nêu đặc điểm của truyện thơ dân gian được sử dụng trong bài? 

• Chất dân tộc và màu sắc miền núi của tác phẩm được thể hiện như thế nào?

Sản phẩm dự kiến:

+ Đặc điểm của truyện thơ dân gian với sự kết hợp tự sự và trữ tình.

+ Chất dân tộc và màu sắc miền núi của tác phẩm ( qua hình ảnh thiên nhiên, hình tượng nhân vật, ngôn ngữ kể chuyện của chính nhân vật trong tác phẩm)

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Đọan trích Lời tiễn dặn thể hiện tâm trạng gì?

A. Tâm trạng của cô gái khi tiễn dặn.

B. Tâm trạng của người chồng khi tiễn dặn.

C. Tâm trạng của chàng trai khi tiễn dặn.

D. Tâm trạng của con rồng, con phượng khi tiễn dặn.

Câu 2: Nguyên nhân chia li và những nỗi đau khổ của chàng trai cô gái trong truyện là do đâu?

A. Tập tục hôn nhân gả bán.

B. Cha mẹ cô gái chê chàng trai nghèo.

C. Vấn đề phân chia giai cấp.

D. Chàng trai nghèo không có lễ vật cầu hôn.

Câu 3: Nhận xét nào không đúng khi nói về truyện thơ?

A. Truyện thơ là những truyện kể dài bằng thơ.

B. Truyện thơ thường có kết thúc có hậu.

C. Cốt truyện thường chia theo ba chặng.

D. Nhân vật chính của truyện thơ thường là các chàng trai, cô gái, nạn nhân đau khổ của chế độ hôn nhân gả bán

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: C

Câu 2: A

Câu 3: B

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Trình bày những hiểu biết của em về văn bản Lời tiễn dặn (tác giả, thể loại, nội dung,…).

Câu 2: Em hãy nhận xét giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm “Lời tiễn dặn”?