Giáo án và PPT Ngữ văn 11 cánh diều Bài 5: Trái tim Đan-kô (Trích Bà lão I-déc-ghin – Go-rơ-ki)

BÀI 5: TRUYỆN NGẮN

ĐỌC HIỂU VĂN BẢN: TRÁI TIM ĐAN – KÔ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Đã bao giờ em giúp đỡ người khác hoặc chứng kiến người khác giúp đỡ mọi người chưa? Khi đó em cảm thấy như thế nào?

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1: Tác giả Maksim Gorky (1868- 1936)

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

Hãy đọc và nêu những nét nổi bật về cuộc đời – sự nghiệp của Maksim Gorky? Kể tên một số tác phẩm tiêu biểu của ông?

Sản phẩm dự kiến:

-Tên thật: Aleksey Maksimovich Peshko, bút danh Maksim Gorky

- Trái tim yêu thương, cảm thông sâu sắc với con người, đặc biệt là những người cùng khổ như ông.

- Go-rơ-ki bắt đầu viết văn từ rất sớm, vào những năm 1890.

- Các tác phẩm chính: bộ 3 tự truyện (thời thơ ấu, kiếm sống 1916, các trường đại học của tôi 1923), tiểu thuyết “người mẹ” , kịch “dưới đáy”

- Vị trí: Là nhà văn vĩ đại của Nga, của thế giới có nhiều đóng góp đối với nền văn học Nga

=> Được mệnh danh là: nhà văn của những người cùng khổ.

Hoạt động 2: Tác phẩm

HS thảo luận và trả lời câu hỏi:

• Xác định thể loại tác phẩm “Trái tim Đan-kô”?

• Nêu xuất xứ tác phẩm?

• Bố cục của văn bản được chia làm mấy phần? Nêu nội dung chính của từng phần trong văn bản?

Sản phẩm dự kiến:

- Thể loại: truyện ngắn

- Xuất xứ: in trong tuyển tập “Bà lão I-dec-ghin”, là phần truyện thứ ba trong tập truyện này.

- Bố cục: 3 phần

+ Phần 1: Từ đầu đến “hăng hái và tươi tình”: Hành trình Đan-kô dẫn bộ lạc vào rừng.

+ Phần 2: Tiếp theo đến “họ làm anh buồn rầu”: Sự khó khăn khi đi qua đầm lầy. 

+ Phần 3: Còn lại: Sự dũng mãnh của Đan-kô.

2. TÌM HIỂU CHI TIẾT

Hoạt động 1: Người kể chuyện

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

Văn bản Trái tim Đan-kô có mấy người kể chuyện? Đó là những ai và họ kể chuyện như thế nào?

Sản phẩm dự kiến:

- Văn bản Trái tim Đan-kô có 2 người kể chuyện.

+ Lời kể của bà I-déc-ghin: Người phụ nữ lớn tuổi, cũng là người trực tiếp kể lại truyền thuyết về nhân vật Đan-kô với hiểu biết và cảm nhận riêng.

+ Nhân vật "tôi": Người lắng nghe câu chuyện của Đan-kô, dẫn dắt và kể lại câu chuyện theo điểm nhìn của bà lão I-déc-ghin cùng với nhận xét riêng của mình về bà lão và câu chuyện.

- Ý nghĩa:

+ Sự xuất hiện của 2 người kể chuyện tạo nên kết cấu truyện lồng truyện độc đáo, đặc sắc.

+ Cho phép người kể chuyện xây dựng không gian, thời gian rộng lớn và khả năng bao quát rộng.

+ Việc dịch chuyển điểm nhìn trần thuật từ bà lão I-déc-ghin sang nhân vật “tôi” khiến câu chuyện có cái nhìn đa thanh, đa giọng điệu và đa chiều.

Hoạt động 2: Thời gian, không gian truyện

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Hãy tóm tắt câu chuyện về chàng Đan-kô. 

• Bối cảnh (không gian, thời gian) diễn ra các sự kiện trong câu chuyện có gì đáng chú ý?

Sản phẩm dự kiến:

- Bối cảnh không gian của câu chuyện:

+ Mặt biển với “đám mây đen nặng nề, có đường viền gân guốc nhô lên, giống như một chỏm núi”, “biển động ầm ầm”

+ Thảo nguyên:

+ “xa xa lúc này đã trở nên đen ngòm và đáng sợ”.

+ “Thở đều, cỏ sáng ngời vì những giọt mưa chói lọi như kim cương và sông lấp lánh ánh vàng.

+ Rừng rậm: có “đầm lầy và bóng tối”, “cành lá quấn quýt dày đặc đến nỗi không nhìn thấy bầu trời”, “những cây khổng lồ, cành to khỏe ôm chặt lấy nhau, rễ ngoằn ngoèo đâm sâu xuống đất bùn dính chắc của đầm lầy”, “những thân cây trơ trơ như đấ ban ngày đứng sừng sững im lìm,”…

+ Bầu trời: với “ánh sáng mặt trời, không khí trong lành được nước mưa gột sạch”.

=> Chủ yếu là những không gian bao la, rộng lớn của thiên nhiên, vũ trụ trong cái nhìn so sánh, đối chiếu với sự nhỏ bé của con người.

- Thời gian:

+ Chiều tối khi thảo nguyên sắp mưa

+ Những đêm tối mịt mùng, dài dặc khi đoàn người sống trong lay lắt, sợ hãi ở rừng

+ Trời đã về chiều, và dưới ánh hoàng hôn khi đoàn người thoát khỏi rừng rậm.

=> Thời gian có sự vận động từ bóng tối đến ánh sáng, từ những đêm tối mịt mù, tăm tối sang ánh sáng tuyệt đẹp của buổi chiều hoàng hôn.

=> Không gian, thời gian có sự đan xen giữa thực tại – điểm nhìn của người kể chuyện và kì ảo – điểm nhìn của các nhân vật trong câu chuyện được kể

Hoạt động 3: Nhân vật 

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

* Đoàn người

• Tình cảnh của đoàn người như thế nào?

• Điền bảng diễn biến tâm trạng và hành động:

• Nhận xét tình thế, diễn biến tâm trạng và hành động của đoàn người khi di chuyển trong rừng rậm?

* Nhân vật Đan-kô

• Phân tích hình tượng nhân vật Đan-kô (Gợi ý: thể hiện qua các chi tiết miêu tả hành động, tâm trạng, lời nói của Đan-kô; xác định đặc điểm tính cách của nhân vật; nêu điểm đặc sắc của nghệ thuật khắc hoạ nhân vật)?

• Có ý kiến cho rằng: văn bản Trái tim Đan-kô chứa đựng thông điệp có ý nghĩa triết lí nhân sinh về mối quan hệ giữa cá nhân và cộng đồng. Em tán thành hay phản đối quan điểm đó? Vì sao?

• Em có cảm nghĩ gì về hình ảnh “trái tim cháy hùng vĩ của Đan-kô"?

Sản phẩm dự kiến:

* Đoàn người

- Tình cảnh của đoàn người: bị xua đuổi vào tít rừng sâu, trước mắt có hai lựa chọn: hoặc vượt qua đầm lầy hôi thối để đến vùng thảo nguyên tự do hoặc quay lại đất cũ, nộp mình cho kẻ thù, chấp nhận thân phận nô lệ.

=> Tình thế khó khăn, nan giải, đòi hỏi phải có sự lựa chọn dứt khoát, rõ ràng.

- Diễn biến tâm trạng và hành động

=> Đoàn người rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan, vừa sợ hãi trước cái chết, vừa hoang mang trước kẻ thù. Khi bị dồn đến bước đường cùng, con người ta không còn nghĩ đến tự do nữa. Họ chỉ nghĩ đơn giản làm thế nào được sống.

=> Tâm trạng của đoàn người trong khu rừng thẳm cũng là tâm trạng của con người trong cuộc đời khi bị dồn vào bước đường cùng họ phải tự đấu tranh với chính họ và tìm ra lối thoát, dù đó là lối thoát tăm tối với cuộc đời.

* Nhân vật Đan-kô

- Đan-kô không chỉ là một anh chàng trẻ và đẹp trai mà anh còn là một thanh niên mạnh mẽ, can đảm và giàu lòng nhân ái. Anh đã cố gắng hết sức tìm cách dẫn dắt mọi người ra khỏi khu rừng mặc kệ những lời kết tội cùng những lời nói khó nghe của mọi người.

=> Dù bị mọi người mình trách móc tệ bạc khi dẫn đường sai nhưng Đan-kô vẫn có những suy nghĩ đẹp và cao thương. Anh nghĩ rằng không có anh họ sẽ chết, họ mắng chửi và tức giận chỉ vì đang lo lắng cho sự sống của chính mình mà thôi.

- Hành động thể hiện tấm lòng anh hùng cao thượng của Đan-kô:

+ Đan-kô tự xé toang lồng ngực, giơ cao trái tim cháy rực để soi đường cho mọi người.

+ “luôn luôn đi ở phía trước và trái tim anh vẫn cháy bùng bùng”.

+ Rừng giãn ra nhường lối, “mặt trời rực rỡ”, “biển ánh sáng mặt trời và không khí trong lành”.

+ Đan-kô bật lên tiếng cười tự hào rồi gục xuống và chết.

→ Có thể thấy, Đan-kô là một người anh hùng cao cả với tình thương người sâu sắc, anh luôn muốn dẫn dắt và cứu sống họ, giúp họ thoát ra khỏi nguy hiểm.

=> Nghệ thuật xây dựng nhân vật độc đáo với bút pháp tương phản giữa đoàn người và Đan-kô ta thấy rõ được bản chất của con người và người anh hùng. Trong tình cảnh khốn cùng, con người thường trách móc, sợ hãi, đổ lỗi và không dám đối diện, còn Đan-kô lại vị tha, dũng cảm, cao thượng. Anh chính là đại diện cho tình thương.

3. TỔNG KẾT

Hoạt động 1: Nội dung – Ý nghĩa

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

Em hãy nêu giá trị nội dung của tác phẩm “Trái tim Đan-kô”

Sản phẩm dự kiến:

- Văn bản kể lại câu chuyện về trái tim dũng cảm của Đan-kô. Tác giả đã dựng lên hình tượng chàng Đan-kô xé toang lồng ngực lấy trái tim soi lối cho cả đoàn người.

- Bài học: Trái tim Đan-kô được hiểu là những người luôn hết lòng vì người khác, bất chấp hiểm nguy, sẵn sàng hi sinh bản thân, quyền lợi của mình cho mọi người, xuất phát duy nhất từ lòng yêu thương.

Hoạt động 2: Nghệ thuật

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

Em hãy nêu giá trị nghệ thuật của tác phẩm “Trái tim Đan-kô”

Sản phẩm dự kiến:

- Ngôi kể thay đổi linh hoạt: Từ ngôi kể thứ ba chuyển sang ngôi kể thứ nhất

- Nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, lôi cuốn

- Sử dụng ngôn ngữ giàu hợi hình, gợi cảm

- Sử dụng các yếu tố hư cấu tưởng tượng để tăng giá trị biểu đạt cho câu chuyện

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Thể loại của Trái tim Đan - kô là gi?

A. Truyện ngắn

B. Miêu tả

C. Tự sự

D. Nghị luận

Câu 2: Ngôi kể của tác phẩm?

A. Ngôi thứ 1

B. Ngôi thứ 2

C. Ngôi thứ 3

D. Ngôi kể linh hoạt 

Câu 3: Việc in nghiêng một số từ trong lời thoại của các nhân vật (trong đoạn bắt đầu từ câu "thình lình, có tiếng la..." đến cuối văn bản) có dụng ý gì?

A. nhấn mạnh ý của các lời thoại đó.

B. nhấn mạnh ý của các ý đối thoại đó.

C. nhấn mạnh ý của các nhân vật đó.

D. nhấn mạnh cảm xúc của các nhân vật đó.

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: A

Câu 2: D

Câu 3: A

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Theo em thông điệp mà tác giả muốn gửi gắn qua câu chuyện là gì?

Câu 2: Viết một đoạn văn nêu cảm nghĩ của em về hình tượng nhân vật Đan - kô trong truyện ngắn bà lão I - dec - ghin ?