Giáo án và PPT Ngữ văn 11 cánh diều Bài 2: Nguyễn Du – Cuộc đời và sự nghiệp

BÀI 2: THƠ VĂN NGUYỄN DU

ĐỌC HIỂU VĂN BẢN: NGUYỄN DU – CUỘC ĐỜI VÀ SỰ NGHIỆP

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Em hãy chia sẻ những hiểu biết của mình về tác giả Nguyễn Du hoặc 1 tác phẩm nào đã học của ông.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1: Tác giả

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Hãy đọc và nêu những nét nổi bật về cuộc đời – sự nghiệp của Nguyễn Du? 

• Kể tên một số tác phẩm tiêu biểu của ông?

Sản phẩm dự kiến:

- Nguyễn Du là tác giả văn học, danh nhân văn hóa lớn của dân tộc. Ông là người có đóng góp vô cùng lớn cho nền văn học trung đại Việt Nam và có ảnh hưởng sâu sắc đến văn học sau này.

- Một số tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Du mà em đã từng biết: Truyện Kiều, Độc tiểu thanh kí,….

2. TÌM HIỂU CHI TIẾT

Hoạt động 1: Tiểu sử tác giả

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Trình bày khái quát tiểu sử tác giả?

• Em có nhận xét gì về cuộc đời của Nguyễn Du?

• Những biến cố xảy ra trong cuộc đời Nguyễn Du có tác động như thế nào đến sáng tác của ông?

• Những đóng góp của ông trong nền văn chương nước nhà và quốc tế như thế nào?

Sản phẩm dự kiến:

- Tên: Nguyễn Du (1765 -1820), hiệu là Thanh Hiên, Chữ là Tố Như

- Quê quán: Tiên Điền – Nghi Xuân – Hà Tĩnh.

- Sinh ra trong gia đình có truyền thống khoa bảng và có truyền thống văn hóa.

- Cha là Nguyễn Nghiễm (1708 -1775) đỗ tiến sĩ từng giữ chức tể tướng. Mẹ là Trần Thị Tần. Anh là Nguyễn Khán đỗ tiến sĩ.

- Nguyễn Du lớn lên khi hoàn cảnh lịch sử, xã hội có những biến đổi “kinh thiên động địa”: Thời đại sụp đổ của triều đình Vua Lê – Chúa Trịnh, cuộc khởi nghĩa Tây Sơn giành thắng lợi, Triều Nguyễn được thiết lập….

- Nguyễn Du có một cuộc đời thăng trầm khi thì làm quan, lúc ở ẩn,…

=> Cuộc sống thăng trầm cùng những biến cố lịch sử kinh thiên động địa như một thứ chất xúc tác, nguyên liệu cho Nguyễn Du một trí tuệ thông thái, một tâm hồn nghệ sĩ phong phú.

- Những đóng góp của Nguyễn Du không chỉ có ý nghĩa với văn hóa, văn học mà còn mang tầm vóc quốc tế.

- Năm 1965 ông được Hội đồng hòa bình Thế giới tổ chức kỉ niệm 200 năm ngày sinh Danh nhân văn hóa – nhà thơ Nguyễn Du.

- Năm 2013 ông được tổ chức Giáo dục – Khoa học và văn hóa của Liên hợp quốc chọn là nhân vật văn hóa được thế giới vinh danh

- Năm 2015 toàn thế giới kỉ niệm 250 năm ngày sinh của đại thi hào.

Hoạt động 2: Nguyễn Du – đại thi hào dân tộc

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

* Những sáng tác tiêu biểu của Nguyễn Du: 

• Kể tên các sáng tác của ông bao gồm cả chữ Hán và chữ Nôm?

* Giá trị hiện thực trong sáng tác của Nguyễn Du

• Giá trị hiện thực trong sáng tác của Nguyễn Du trong mỗi tác phẩm là gì?

* Giá trị nhân đạo trong sáng tác của Nguyễn Du

• Nhận xét về thơ chữ Hán của Nguyễn Du ?

• Trái tim nhân đạo của ông thể hiện như thế nào trong mỗi tác phẩm?

• Tại sao xuất phát từ lòng thương người Nguyễn Du trở về với niềm tự thương? Em có nhận xét gì về niềm tự thương của Nguyễn Du?

• Giới thiệu khái quát về Truyện Kiều?

• Đề tài, chủ đề của Truyện Kiều nói về điều gì?

* Truyện Kiều – đặc sắc nghệ thuật của Nguyễn Du

• Nêu cảm hứng chủ đạo của Truyện Kiều?

• Trình bày những nét vận dụng giữa tự sự và trữ tình có trong Truyện Kiều?

• Nhận xét nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tác phẩm?

Sản phẩm dự kiến:

* Những sáng tác tiêu biểu của Nguyễn Du

- Các sáng tác của ông đa dạng bao gồm cả chữ Hán và chữ Nôm:

+ Về chữ Hán: 3 tập thơ với 250 bài:

• Thanh Hiên thi tập ( Tập thơ của Thanh Hiên)

• Nam trung tạp ngâm ( Ngâm vịnh tản mạn ki ở Phương Nam)

• Bắc hành tạp lục ( Ghi chép tản mạn chuyến đi phương Bắc)

+ Về chữ Nôm có:

• Truyện Kiều

• Văn tế thập loại chúng sinh ( Văn chiêu hồn)

* Giá trị hiện thực trong sáng tác của Nguyễn Du: Giá trị hiện thực trong sáng tác của  Nguyễn Du phản ánh chân thực xã hội đương thời:

- Trong thơ chữ Hán:

+ Ông phản ánh chân thực những cảnh tượng đi qua nhiều miền quê Việt Nam hay trong hành trình đi sứ trên đất Trung Quốc.

+ Đối tượng ông hướng đến là những số phận cơ cực, hẩm hiu ( ông già mù hát rong, người mẹ dắt con đi ăn xin...), những con người sắc tài mà bi kịch ( người phụ nữ gảy đàn đất Long Thành, nàng Tiểu Thanh)

“Ngót trống canh mồm khô cổ rảo

Được quăng cho năm sáu đồng tiền”

+ Đó là sự bất công khi “vây cá hầm gân hươu/ lợn dê mâm đầy ngút/ Quan lớn không gắp qua”  để rồi đổ đi còn người dân thì chết đói.

=> Bức tranh về cảnh đời bất công mà Nguyễn Du muốn “dâng lên nhà Vua” như mang theo cả lời lên án, tố cáo một xã hội vô nhân đạo

- Trong sáng tác chữ Nôm

+ Truyện Kiều chính là bức tranh hiện thực về một xã hội bất công nơi những thế lực bạo tàn chà đạp lên quyền sống của con người, lên số phận bị áp bức, đau khổ

+ Đó là tầng lớp quan lại , những kẻ lưu manh, vô lại, sự khuynh đảo của đồng tiền....

+ Từ tầng lớp quan lại đến sai nha quan tổng đốc Hồ Tôn Hiến, phường lưu manh buôn người họ Mã; trùm nhà chứa Tú Bà....

+ Giá trị con người rẻ mạt như một món đồ. Xã hội mà đồng tiền lên ngôi “Tiền lưng đã có, việc gì chẳng xong” đồng tiền có thể “đổi trắng thay đen”.

=> Nguyễn Du đã có các khai thác mới đồng tiền không chỉ làm băng hoại giá trị đạo đức mà nó còn chà đạp lên cuộc sống, nhân phẩm của con người. Điều này cho thấy giữa cái nhìn hiện thực và trái tim nhân đạo của Nguyễn Du có mối quan hệ sâu sắc.

* Giá trị nhân đạo trong sáng tác của Nguyễn Du

- Thơ chữ Hán của Nguyễn Du như nhật kí cuộc đời tác giả, là bức chân dung tự họa về một con người có tấm lòng nhân đạo bao la sâu sắc.

- Trái tim nhân đạo của ông thể hiện ở lòng thương người và niềm tự thương.

+ Ông hướng về những số phận đau khổ, bất hạnh

+ Đó là những con người có tài năng có khí tiết thanh cao ông thể hiện niềm cảm thương và trân trọng ngưỡng mộ

+ Ông cảm nhận mình cùng hội cùng thuyền với những số phận tài hoa mà bi kịch ( Cái án phong lưu khách tự mang)

=> Xuất phát từ lòng thương người Nguyễn Du trở về với niềm tự thương. Ông tự thương mình khi “dựng nghiệp mưu sinh luống lỡ làng); khi thì cô đơn không tri âm tri kỉ giữa cuộc đời, giữa thời gian vô định.

=> Tự thương minh của Nguyễn Du cũng là tự ý thức về cá nhân một cách sâu sắc.

+ Truyện Kiều là một tác phẩm tiêu biểu cho giá trị nhân đạo mà Nguyễn Du muốn thể hiện:

• Là tiếng nói đồng cảm với bi kịch của con người thể hiện qua nhân vật Thúy Kiều. Đời Kiều là tấm gương oan khổ là sự hội tụ, điển hình cho những bi kịch của con người nói chung và người phụ nữ nói riêng.

• Là tiếng nói đồng tình với khát vọng chân chính của con người thể hiện qua mối tình Kim Trọng – Thúy Kiều và qua các hình tượng nhân vật Thúy Kiều, Từ Hải.

• Đoạn Thúy Kiều trả ân báo oán thể hiện sức mạnh vùng lên của những con người bị áp bức, đau khổ. Công lý trong Truyện Kiều mang quan điểm của nhân dân từng được thể hiện quan truyện cổ tích như Tấm Cám, Thạch Sanh....

* Truyện Kiều – đặc sắc nghệ thuật của Nguyễn Du: Đây được xem là một trong những kiệt tác của Nguyễn Du.

- Cảm hứng chủ đạo của Truyện Kiều đó là nỗi đau đứt ruột từ những điều trông thấy.

- Là sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình

- Nguyễn Du đã vô cùng thành công với hình thức ngôn ngữ kể chuyện nửa trực tiếp.

- Nghệ thuật xây dựng nhân vật là một thành tựu lớn của kiệt tác Truyện Kiều. Bên cạnh các nhân vật phân theo loại cũng có nhân vật không thể phân theo loại. Các nhân vật xây dựng bằng bút pháp ước lệ và tả thực, miêu tả nội tâm nhân vật; khi miêu tả thiên nhiên tác giả thể hiện nghệ thuật “tả cảnh ngụ tình”...

3. TỔNG KẾT

Hoạt động 1: Nội dung – ý nghĩa

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

Nêu khái quát nội dung – ý nghĩa của bài “Nguyễn Du – Cuộc đời và sự nghiệp”

Sản phẩm dự kiến:

- Cuộc đời, sự nghiệp của nhà thơ Nguyễn Du và những thành tựu to lớn mà ông để lại cho văn học Việt Nam và thế giới.

- Giá trị hiện thực và nhân đạo trong sáng tác của Nguyễn Du mà tiêu biểu đó là Truyện Kiều.

- Những đặc sắc nghệ thuật trong Truyện Kiều: Cách xây dựng nhân vật, nghệ thuật tả cảnh, xây dựng nội tâm nhân vật....

Hoạt động 2: Nghệ thuật

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

Nêu khái quát nghệ thuật của bài “Nguyễn Du – Cuộc đời và sự nghiệp”

Sản phẩm dự kiến:

- Ngôn ngữ giản dị, trong sáng gần gũi dễ hiểu

- Cách xây dựng nội dung bố cục rõ ràng

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Nguồn gốc của Truyện Kiều là:

A. Từ tiểu thuyết Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm tài nhân

B. Truyện Lục Vân Tiên

C. Sở kính tân trang

D. Truyện Tống Trân – Cúc Hoa

Câu 2: Dòng nào nói đúng điểm tương đồng giữa Nguyễn Du với nhân vật Thuý Kiều của ông ?

A. Cùng là người tài hoa, bạc mệnh.

B. Cùng có quãng đời lưu lạc, chìm nổi.

C. Cùng khốn khổ vì bọn buôn người.

D. Cùng đau khổ trong chuyện tình cảm

Câu 3: Ý nghĩa xã hội sâu sắc trong thơ văn của Nguyễn Du là gì?

A. Gắn chặt tình đời và tình người

B. Tình yêu cuộc sống

C. Tình yêu con người

D. Đề cao cảm xúc

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: A

Câu 2: B

Câu 3: C

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Em hãy nêu những điểm nổi bật về thời đại, gia đình có ảnh hưởng tới sáng tác của Nguyễn Du.

Câu 2: Văn bản Nguyễn Du – Cuộc đời và sự nghiệp thuộc thể loại gì? Vì sao em cho là vậy?