Giáo án và PPT Ngữ văn 11 cánh diều Bài 1: Nỗi niềm tương tư (Trích Bích Câu kì ngộ – Vũ Quốc Trân)

BÀI 1: THƠ VÀ TRUYỆN THƠ

THỰC HÀNH ĐỌC HIỂU

VĂN BẢN: NỖI NIỀM TƯƠNG TƯ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời:

Em hãy kể một số tác phẩm của Vũ Quốc Trân mà em biết.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1: Tác giả

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

Em hãy đọc và nêu những nét nổi bật về cuộc đời – sự nghiệp của Vũ Quốc Trân? 

Sản phẩm dự kiến:

- Vũ Quốc Trân ( không rõ năm sinh – năm mất) ông là người làng Đan Loan thuộc huyện Bình Giang, tỉnh Hải Dương.

- Ông sinh sống tại phố Hàng Đào, Hà Nội.

Hoạt động 2: Tác phẩm

Gv yêu cầu HS trao đổi theo nhóm: 

• Xác định thể loại của "Nỗi niềm tương tư"?

• Nêu vị trí của tác phẩm?

• Nêu cốt truyện của tác phẩm?

• Nêu chủ đề của tác phẩm?

• Nêu nghệ thuật được sử dụng?

Sản phẩm dự kiến:

- Thể loại: "Nỗi niềm tương tư" thuộc thể loại truyện thơ Nôm

- Vị trí: đoạn nói về nỗi niềm tương tư, thương nhớ của Tú Uyên sau khi gặp người đẹp trong một lần du xuân ở chùa Ngọc Hồ.

- Về cốt truyện: Mở đầu cuộc tình duyên của Tú Uyên và Giáng Kiều: sau ngày xuân đi chơi hội chùa Ngọc Hồ, Tú Uyên gặp một tiểu thư xinh đẹp, nhưng chưa kịp làm quen thì nàng đã đi mất, về nhà, chàng tưởng nhớ người đẹp mà mình đã gặp.

- Về chủ đề: tình yêu tuổi trẻ với nỗi niềm nhớ nhung, mong đợi được gặp mặt.

- Về nghệ thuật: miêu tả tâm trạng qua cử chỉ, hành động của Tú Uyên nhằm thể hiện nỗi tương tư, nhớ nhung Giáng Kiều một cách mòn mỏi, da diết.

2. TÌM HIỂU CHI TIẾT

Hoạt động 1: Nhan đề “Nỗi niềm tương tư”

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Nhan đề đoạn trích thể hiện điều gì của nhân vật?

• Cụm từ “nỗi niềm” cho ta hiểu nhân vật Tú Uyên đang có những tâm tư, tình cảm ra sao?

Sản phẩm dự kiến:

- Nhan đề đoạn trích thể hiện tâm trạng của nhân vật

- Cụm từ “nỗi niềm” cho ta hiểu nhân vật Tú Uyên đang có những tâm tư, tình cảm riêng sâu kín.

Hoạt động 2: Tâm trạng tương tư của Tú Uyên

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

Tâm trạng tương tư của Tú Uyên được tác giả thể hiện qua cử chỉ, hành động của chàng như thế nào?

Sản phẩm dự kiến:

Tâm trạng tương tư của Tú Uyên được tác giả thể hiện qua cử chỉ, hành động của chàng:

- Ngơ ngẩn ra về sau khi gặp người đẹp Giáng Kiều.

- Luôn buồn phiền, khổ não trong nỗi nhớ Giáng Kiều

- Mong muốn da diết được gặp lại người đẹp: “Vui xuân chung cảnh một trời”. Khi chưa được gặp nhau thì nỗi sầu buồn càng thêm khổ não: “Sầu xuân riêng nặng một người tương tư”.

Hoạt động 3: Đặc điểm của truyện thơ Nôm qua đoạn trích

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

Trình Bày sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình được thể hiện qua đoạn trích "Nỗi niềm tương tư"?

Sản phẩm dự kiến:

Do truyện – thuộc thể loại tự sự lại được viết bằng thơ nên đậm chất trữ tình. Sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình được thể hiện qua đoạn trích "Nỗi niềm tương tư":

– Những biểu hiện của yếu tố tự sự:

+ Kể về sự kiện Tú Uyên sau ngày xuân đi chơi hội gặp Giáng Kiều, khi trở về chàng tương tư người đẹp.

+ Miêu tả cử chỉ, hành động của Tú Uyên với “Nỗi nàng canh cánh nào khuây”.

– Những biểu hiện của yếu tố trữ tình:

+ Âm điệu, vần điệu của câu thơ lục bát khi nhẹ nhàng, đằm thắm, cân xứng nhịp nhàng, khi đối lập tương phản thể hiện những cung bậc, sự đa dạng của tâm trạng nhớ mong.

+ Truyện viết bằng thơ, nhân vật dễ bộc lộ tâm trạng với những nỗi niềm, cảm xúc, suy tư. Với hình thức thơ để kể chuyện, tác giả dễ bộc lộ thái độ, cảm xúc của chính mình đối với nhân vật sự kiện.

3. TỔNG KẾT

Hoạt động 1: Nội dung – Ý nghĩa

HS thảo luận trả lời câu hỏi: Nhận xét về nội dung và ý nghĩa của tác phẩm.

Sản phẩm dự kiến:

- Sử dụng những ẩn dụ, dùng hình ảnh thiên nhiên để thể hiện tình cảm lứa đôi, nỗi niềm tưởng nhớ: bướm – hoa.

- Sử dụng những điển cố nói về tình yêu: cầu Hoàng, Tương Như Trác Văn Quân, sông Tương (hay sóng Tương).

- Lời kể của tác giả thể hiện tâm trạng nhân vật. Có khi lời tác giả đan xen lời nhân vật với hình thức lời độc thoại nội tâm.

Hoạt động 2: Tác dụng của biện pháp nghệ thuật

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

Em hãy nhận xét về nghệ thuật và tác dụng của chúng được dùng trong bài.

Sản phẩm dự kiến:

- Thể hiện một cách tinh tế, kín đáo tình cảm lứa đôi (biện pháp nghệ thuật ẩn dụ).

- Bộc lộ nỗi niềm yêu thương, gắn kết một cách cô đọng, hàm súc theo đặc trưng của văn học trung đại “ý tại ngôn ngoại” (biện pháp nghệ thuật sử dụng điển cố).

- Nhập thân vào nhân vật để miêu tả cảm xúc âm thầm mà da diết của nhân vật (lời tác giả mang giọng điệu, cảm xúc bên trong của nhân vật).

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Thể loại của văn bản “Nỗi niềm tương tư” là:

A. Truyện thơ Nôm

B. Thất ngôn bát cú

C. Thơ tự do

D. Thơ năm chữ

Câu 2: Trong phần hai của đoạn trích, tác giả sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật nào?

A. Lặp cấu trúc

B. So sánh

C. Ẩn dụ

D. Tả cảnh ngụ tình

Câu 3: Quyết tâm đoàn tụ của hai người được thể hiện qua câu thơ nào?

A. Sao Khun Lú trên trời còn đợi/Áng mây kia vương vấn còn chờ

B. Không lấy được nhau mùa hạ, ta sẽ lấy nhau mùa đông./Không lấy được nhau thời trẻ ta sẽ lấy nhau lúc góa bụa về già.

C. Chỉ cá liền với nước/Chỉ lúa liền với ruộng

D. Anh yêu em, lẽ tiễn đưa em đến tận nhà chồng

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: A

Câu 2: A

Câu 3: B

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Em hiểu thế nào về nhan đề “Nỗi niềm tương tư”?

Câu 2: Em hãy phân tích các tác dụng của các biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong đoạn trích.