Giáo án điện tử chuyên đề Lịch sử 12 cánh diều CĐ 2 Phần I: Nhật Bản sau Chiến tranh thế giới thứ hai (1945 – 1973)

CHÀO MỪNG CÁC EM ĐẾN VỚI BÀI HỌC MỚI!

KHỞI ĐỘNG

Quan sát một số hình ảnh về đất nước Nhật Bản.

Một góc Tô-ky-ô (1964)

Lễ khai mạc Thế vận hội (lần thứ 18) tại Tô-ky-ô (1964)

Tàu cao tốc thế hệ mới – Sin-can-sen N700S (năm 2020) chạy qua núi Phú Sĩ

Qua các hình ảnh vừa theo dõi, em có cảm nhận gì về những biểu tượng, dấu ấn và sự phát triển nổi bật của đất nước Nhật Bản?

• Tàu siêu tốc Sin-can-sen (bullet train) từ lâu đã trở thành một biểu tượng văn hoá nổi tiếng của Nhật Bản.
• Kể từ khi ra mắt vào năm 1964, đoàn tàu này đã tận tuỵ phục vụ người dân của xứ sở hoa anh đào, kết nối mọi miền đất nước.
• Là cầu nối giữa 2 thành phố lớn Tô-ky-ô và Ô-xa-ca.

• Khi Nhật Bản đăng cai Ô-lim-píc Tô-ky-ô (1964), bạn bè quốc tế đã được chứng kiến diện mạo mới hiện đại của đất nước Mặt Trời mọc. Nhật Bản hồi sinh mạnh mẽ để trở thành quốc gia đầu tiên tại châu Á đăng cai Ô-lim-píc.
• Nhật Bản đã dành 5 năm cật lực để thay đổi diện mạo Tô-ky-ô, được gọi là “sự chuyển đổi đô thị vĩ đại nhất trong lịch sử”:

• 10 000 toà nhà mới và các địa điểm thể thao mới được xây dựng.
• 2 tuyến tàu điện ngầm, 8 tuyến đường sắt trên cao, 1 tuyến tàu điện nối sân bay Ha-nê-đa với trung tâm thành phố.
• Chất lượng nước và hệ thống nhà vệ sinh được cải thiện theo kiểu phương Tây.

NHẬT BẢN

CHUYÊN ĐỀ 2: NHẬT BẢN – HÀNH TRÌNH LỊCH SỬ

TỪ NĂM 1945 ĐẾN NAY

NỘI DUNG BÀI HỌC

Nhật Bản sau chiến tranh thế giới thứ hai (1945 – 1973).

I

Nhật Bản từ năm 1973 đến nay.

II

Bài học thành công từ lịch sử Nhật Bản.

III

I

NHẬT BẢN SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI (1945 – 1973).

1. Thời kì Nhật Bản bị quân Đồng minh chiếm đóng (1945 – 1952)

Khai thác Tư liệu bên, tìm hiểu về Bối cảnh Nhật Bản sau chiến tranh.

Tuyên cáo Pốt-xđam ngày 26/7/1945:

Đây là văn bản quan trọng, đặt cơ sở pháp lí cho quân Đồng minh (trên thực tế chỉ là các lực lượng quân đội Mỹ), tiến vào chiếm đóng Nhật Bản trong bối cảnh nền kinh tế Nhật Bản hầu như hoàn toàn bị đình đốn do sự tàn phá trong chiến tranh với nạn thiếu lương thực gay gắt, lạm phát không thể kìm hãm, nạn thất nghiệp và buôn bán chợ đen lan tràn.

Tuyên bố Pốt-xđam bao gồm các điều kiện định rõ cho sự đầu hàng của Nhật Bản

a

Quá trình dân chủ hoá

Từ năm 1945 đến năm 1952, Chính phủ Nhật Bản vẫn được phép tồn tại và hoạt động

Quá trình dân chủ hóa ở Nhật Bản được tiến hành trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, giáo dục.

Quyền điều hành đất nước thuộc về Bộ Chỉ huy

tối cao lực lượng Đồng minh (SCAP)

TƯ LIỆU MỞ RỘNG: “Theo điều tra của cơ quan ổn định kinh tế sau chiến tranh thì 80% tàu bè, 34 % máy móc trong công nghiệp bị phá huỷ, 21% nhà cửa và tài sản riêng của gia đình bị thiệt hại, tài sản của nhà nước bị tôn thất 25 % so với thời kì trước chiến tranh (1934 - 1936). Tổng thiệt hại về vật chất lên tới 64,3 tỉ yên, bằng 2 lần tổng thu nhập quốc dân năm tài chính 1948 - 1949. Như vậy là toàn bộ của cải tích lũy được trong 10 năm (1935 - 1945) đã bị tiêu huỷ hoàn toàn. Sản lượng công nghiệp năm 1946 giảm sút đến mức chưa bằng 1/3 tổng sản lượng năm 1930 và chỉ bằng 1/7 mức sản lượng năm 1941”.

(Lê Văn Sang, Lưu Ngọc Trịnh, Nhật Bản: Đường đi tới một siêu cường kinh tế, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 1991, tr.84)

Khai thác Tư liệu, Bảng 1 và trả lời câu hỏi:

Nêu quá trình dân chủ hóa ở Nhật Bản những năm 1945 – 1952.

• Hậu quả nặng nề từ chiến tranh.
• Chịu sự chiếm đóng của Đồng minh.

Khai thác Tư liệu, Bảng 1 và trả lời câu hỏi:

Nêu quá trình dân chủ hóa ở Nhật Bản những năm 1945 – 1952.

Tôn trọng, đề cao quyền con người,

giới hạn quyền lực của nhà nước

theo nguyên tắc pháp quyền

Dân chủ hoá là gì?

Vì sao Nhật Bản phải thực hiện

quá trình dân chủ hóa?

Về chính trị

Loại bỏ chủ nghĩa quân phiệt và bộ máy chiến tranh.

Soạn thảo Hiến pháp mới (1947), quy định Nhật Bản

là nước quân chủ lập hiến

Thực chất: Chế độ dân chủ đại nghị tư sản.

Không đe dọa, sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế.

Từ bỏ chiến tranh, xét xử tội phạm chiến tranh

Cam kết:

Không duy trì quân đội thường trực, chỉ có Lực lượng phòng vệ dân sự.

Về chính trị

TƯ LIỆU 1.1: Điều 12, Hiến pháp 1946 quy định: Quyền tự do và những quyền được ghi trong Hiến pháp phải được mọi người bảo vệ, không lạm dụng vì mục đích riêng và phải được duy trì vì sự thịnh vượng chung của đất nước.

(Nguồn: Cổng Thông tin điện tử Quốc hội)

Trang Lời nói đầu Hiến pháp 1946 của Nhật Bản

Hình ảnh một cuộc diễu hành ủng hộ Hiến pháp mới (năm 1947) của người dân ở Nhật Bản, 2014

TƯ LIỆU 1.2: Nhật Bản thoả thuận cho Mỹ và Mỹ chấp nhận quyền duy trì các lực lượng hải, lục, không quân của Mỹ ở Nhật Bản và các vùng phụ cận nước Nhật Bản. Những lực lượng đó có thể dùng để đóng góp vào việc duy trì hoà bình và an ninh quốc tế ở Viễn Đông, cũng như để bảo vệ nền an ninh của Nhật Bản chống lại mọi cuộc xâm lược từ bên ngoài.

(Theo Điều 1, Hiệp ước An ninh Mỹ - Nhật Bản năm 1951)

Hiệp ước An ninh Mỹ - Nhật Bản, 1951

Các bị cáo trong Tòa án tội phạm chiến tranh Tokyo

Chính phủ Nhật Bản thả các thành viên của Đảng Cộng sản Nhật Bản vào 10/10/1945

Tòa nhà Dai-Ichi Seimei từng là trụ sở của SCAP, khoảng năm 1950

Cử tri đi bỏ phiếu trong cuộc tổng tuyển cử đầu tiên sau chiến tranh cho các thành viên Hạ viện

Hiến pháp Nhật Bản được ký bởi Thiên hoàng Showa và các Bộ trưởng Nhà nước

Thiên hoàng Showa ký Hiến pháp Nhật Bản ngày 3 tháng 11 năm 1946

TƯ LIỆU MỞ RỘNG: “Nhân dân Nhật Bản thành thật mong muốn một nền hoà bình quốc tế dựa trên chính nghĩa và trật tự, cam kết vĩnh viễn không phát động chiến tranh như là một phương tiện giải quyết xung đột quốc tế bao gồm chiến tranh xâm phạm chủ quyền dân tộc và các hành vì vũ lực hoặc các hành vi đe dọa bằng vũ lực. Để thực hiện các mục tiêu của Khoản trước, lục quân, hải quân và không quân cũng như các tiềm lực chiến tranh khác sẽ không bao giờ được duy trì. Quyền tham chiến của đất nước sẽ không được công nhận”.

(Điều 9, Hiến pháp Nhật Bản, năm 1946)

Mác A-thơ – nhà lãnh đạo lâm thời của Nhật Bản từ năm 1945 đến năm 1948. Ông cùng với tổng hành dinh của mình đưa ra các chính sách tái thiết và phác họa một hướng đi để hiện đại hóa nước Nhật. Cùng với những chính sách tiến bộ, ông được người dân Nhật Bản và Chính phủ Nhật Bản tôn kính và biết ơn sâu sắc.

Hình 2. Mác A-thơ (1880 – 1964)

Hình 3. Người dân Tô-ky-ô tiễn Mác A-thơ về Mỹ (16/4/1951)

Về kinh tế

Thủ tiêu chế độ tập trung kinh tế: giải tán các tập đoàn “Đai-bát-xư”.

Cải cách ruộng đất

• Quy định mỗi chủ đất được sở hữu không quá 3 ha ruộng
• Số còn lại Chính phủ bán cho nông dân.

Thực hiện các đạo luật về lao động.

Em có biết?

4 Đai-bát-xư lớn ở Nhật Bản gồm:

Mít-su-bi-si

Mít-xưi

Su-mi-tô-mô

Y-a-su-đa

“Đai-bát-xư” là thuật ngữ chỉ các tập đoàn kinh doanh tài chính và công nghiệp ở đế quốc Nhật. Sức ảnh hưởng và tầm vóc của các đai-bát-xư cho phép chúng kiểm soát các phần quan trọng của nền kinh tế Nhật Bản từ thời Minh Trị cho đến khi kết thúc Chiến tranh thế giới thứ hai.

Các trụ sở ở Ma-ru-nô-chi của Dai-bát-xư Mít-su-bi-si trước 1923

Bé gái Nhật cõng em,

chụp tại Hi-ro-si-ma (1945)

Khu vực nhà ga Cô-cai-i-chi-đô, Tô-ky-ô (1945)

Sau 1945, thực phẩm được phân phối theo tiêu chuẩn. Người dân xếp hàng chờ mua thực phẩm

Lính Mỹ chơi với trẻ em Nhật

Cửa tiệm Goa-kô với tháp đồng hồ tại khu Gin-da, To-ky-o, 1950

• Cải cách, xây dựng nền giáo dục mới khoa học và tiến bộ.
• Ban hành Luật Giáo dục năm 1947.

Học sinh trung học trong chuyến tham quan của trường

Về giáo dục

Nhật Bản năm 1946, 1 năm sau khi chiến tranh kết thúc

Là nước bại trận, chịu những tổn thất nặng nề về kinh tế - xã hội, bị quân Đồng minh (Mỹ) chiếm đóng. Trong bối cảnh đó, quá trình dân chủ hóa ở Nhật Bản được tiến hành trên các lĩnh vực:

• An ninh - chính trị
• Kinh tế
• Văn hóa, giáo dục.

b

Chuyển biến về kinh tế, xã hội

Khai thác thông tin mục 1b SGK tr.28 và trả lời câu hỏi: Nêu những chuyển biến về kinh tế, xã hội Nhật Bản những năm 1945 – 1952.

Về kinh tế

Những năm 1945 – 1950:

• Kinh tế phát triển chậm chạp
• Lệ thuộc chặt vào Mỹ.

Những năm 1950 – 1951:

Kinh tế phục hồi

Về xã hội

Sau chiến tranh

Năm 1952

Nạn đói diễn ra nhiều nơi trong nước.

Tình trạng thất nghiệp phổ biến.

Xã hội chuyển sang dân chủ

Từng bước ổn định.

Câu hỏi mở rộng kiến thức: Những chuyển biến của Nhật Bản trong quá trình bị chiếm đóng (1945 – 1952) có ý nghĩa gì?

Về an ninh – chính trị: xây dựng được nền chính trị dân chủ, chủ quyền của toàn dân, tôn trọng những quyền cơ bản của con người.

Về kinh tế:

• Tạo điều kiện cạnh tranh mạnh mẽ, mở rộng sở hữu tư bản.
• Năng suất nông nghiệp tăng nhanh, tạo sự ổn định trong xã hội nông thôn.

Ý nghĩa

Về văn hóa, giáo dục: xây dựng nền giáo dục mới khoa học và tiến bộ, đáp ứng mục tiêu dân chủ hóa nước Nhật.

Tạo nền tảng quan trọng cho sự phục hồi mạnh mẽ của Nhật Bản trong giai đoạn tiếp theo.

Những chuyển biến về kinh tế - xã hội trong thời kì bị chiếm đóng tạo nền tảng quan trọng cho việc mở rộng dân chủ tự do và sự phục hồi mạnh mẽ về kinh tế của Nhật Bản trong giai đoạn tiếp theo.

2. Nhật Bản từ năm 1952 đến năm 1973

Làm việc theo cặp, khai thác Tư liệu, Bảng 2, Hình 5, SGK tr.28 – 29 và hoàn thành Phiếu học tập số 1.

a

Tình hình kinh tế

TƯ LIỆU MỞ RỘNG: “Có ba thành tựu nổi bật của nền kinh tế Nhật Bản trong thời kì này. Trước hết, trong suốt thời kì này nền kinh tế tăng trưởng với tốc độ chưa từng có trong lịch sử... Thứ hai, đã có sự tiến bộ trong quả trình công nghiệp hoá và đa dạng hoá trong công nghiệp. Lực lượng lao động giảm nhanh trong khu vực sơ chế và tăng nhanh trong các ngành chế biến và dịch vụ,... Thứ ba, trong suốt những năm 1960, xuất khẩu tăng trưởng nhanh và từ những năm 1965 - 1968 dưới chế độ tỉ giá cố định, đất nước bắt đầu có thặng dư liên tục trong cán cân vãng lai”.

(Nhiều tác giả, Chính sách công nghiệp của Nhật Bản,

NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1999, tr.85 - 89)

------------------------------

----------------- Còn tiếp ------------------