Giáo án và PPT Ngữ văn 8 chân trời Bài 1: Trong lời mẹ hát (Trương Nam Hương)

VĂN BẢN 1: TRONG LỜI MẸ HÁT

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời câu hỏi:

Hãy chia sẻ với các bạn một bài thơ hoặc câu ca dao mà em yêu thích về người mẹ.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1: Tìm hiểu tác giả

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Nêu một số nét cơ bản về tác giả Trương Nam Hương.

• Kể tên một số tác phẩm tiêu biểu của Trương Nam Hương?

Sản phẩm dự kiến:

- Tác giả:

+ Trương Nam Hương sinh năm 1963 tại Hải Phòng, lớn lên ở Hà Nội và vào TP Hồ Chí Minh từ năm 12 tuổi.

+ Ông là nhà thơ tài hoa của nền văn học Việt Nam. Với những chùm thơ hay và giàu ý nghĩa đã giúp ông nhận được nhiều giải thưởng văn học cao quý của văn học nghệ thuật.

+ Một số giải thưởng: Giải thưởng thơ Hội Nhà văn Việt Nam 1991, Giải thưởng thơ Văn nghệ Quân đội (1989 -1990)….

- Một số tác phẩm tiêu biểu:

+ Khúc hát người xa xứ (Thơ, NXB Trẻ, 1990)

+ Cỏ, tuổi hai mươi (Thơ, NXB Văn nghệ, 1992)….

Hoạt động 2: Văn bản “Trong lời mẹ hát”

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Ý nghĩa nhan đề của bài thơ Trong lời mẹ hát?

• Nêu xuất xứ của tác phẩm trong lời mẹ hát?

• Cho biết bài thơ Trong lời mẹ hát thuộc thể thơ gì?

• Xác định bố cục của bài thơ và nêu nội dung từng phần?

• Nêu cảm hứng chủ đạo của bài thơ

Sản phẩm dự kiến:

- Nhan đề: Trong lời mẹ hát có nghĩa là lời ru của mẹ, lời ru ấy mang nhiều ý nghĩa với người con

- Xuất xứ: Trích trong tập “Ban mai xanh”, NXB Đồng Nai 1994

- Thể thơ: sáu chữ

- Cách gieo vần trong bài thơ này là Vần cách mấy khổ đầu: ngào – dao, xanh – chanh, rồi – nôi, nao – cao, ra – xa. 

Trầu – cau, con – hơn, sờn – thơm.

- Bố cục:

+ Khổ 1 – 2: Lời mẹ hát ru đưa con đến với hình ảnh quê hương, đất nước.

+ Khổ 3 – 7: Hình ảnh người mẹ từ lúc còn trẻ đến lúc tóc bạc trong tình cảm thương yêu lẫn xót xa của con

+ Khổ 8: Lời ru đã chắp cánh cho con bay xa, trưởng thành.

- Cảm hứng chủ đạo: Gợi tả sự lớn dần của người con, từ khi còn bé đến lúc trưởng thành song hành với những dấu ấn thời gian trong cuộc đời mẹ. Khi đứa con còn nằm trong võng: lời ru mở ra hình ảnh quê hương đất nước (khổ 1, 2), qua lời ru, con thấu hiểu những tảo tần, vất vả, hi sinh của người mẹ qua thời gian (các khổ 3-7); hình ảnh thơ mở rộng ra ý nghĩa của lời ru: Lời ru giúp con lớn lên trưởng thành (khổ cuối).

II. KHÁM PHÁ VĂN BẢN

Hoạt động 1: Lời mẹ hát ru đưa con đến với hình ảnh quê hương, đất nước (hai khổ đầu) 

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Con được lớn lên trong tuổi thơ như thế nào? Tác giả sử dụng biện pháp tu từ gì? Tác dụng?
• Những hình ảnh nào xuất hiện trong lời ru của mẹ? Em có nhận xét gì về hình ảnh ấy?

Sản phẩm dự kiến:

-  Biện pháp tu từ nhân hóa, ẩn dụ => khiến ta có cảm tưởng như tuổi thơ là một con thuyền hay một chiếc bè chứa những câu chuyện cổ tích lúc nhỏ. Lời ru của người mẹ ngọt ngào chan chứa mát lành như dòng sông không bao giờ vơi cạn

- Các hình ảnh xuất hiện trong lời ru của mẹ:

+Vẻ đẹp trong lời ru, những câu ca dao đầy ấm áp của mẹ, người con thấy những hình ảnh quen thuộc của làng quê trong câu hát, những rung cảm về cánh đồng xanh mướt, đàn cò trắng lấp ló đứng trên những cánh đồng. Hay những màu vàng của hoa mướp, hình ảnh thú vị con gà cục tác, lá chanh

=> Được tác giả miêu tả và khắc họa khá thú vị bởi đó là những hình ảnh độc đáo pha chút bình dị mà mộc mạc của một làng quê đầy ấm áp  Hình ảnh giản dị, gần gũi, quen thuộc với tuổi thơ của mỗi người.

+ Hình ảnh quen thuộc của làng quê: cánh đồng xanh, đàn cò trắng, màu vàng của hoa mướp, con gà cục tác

 Hình ảnh giản dị gần gũi quen thuộc

+ Từ ‘gặp” ở đây là tưởng tượng ra, tưởng như đã thấy những cảnh vật trong lời ru. (Bài thơ Gặp lá cơm nếp – Thanh Thảo – Ngữ văn 7 KNTT)

Hoạt động 2: Hình ảnh người mẹ từ lúc còn trẻ đến lúc tóc bạc trong tình cảm thương yêu lẫn xót xa của con (khổ 3 - 7)

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Em hình dung như thế nào về hình ảnh người mẹ được miêu tả từ khổ thứ ba đến khổ thứ bảy?
• Cách khắc họa hình ảnh người mẹ có gì độc đáo?

Sản phẩm dự kiến:

- Đó là hình ảnh người mẹ tảo tần, chịu thương chịu khó trong lao động:

+ Ru con trong những buổi trưa hè oi ả, kẽo kẹt chiếc võng ru hời cũng những khóm trúc, lùm tre thổi mát vào tâm hồn của con.

+ Vừa giã gạo vừa ru con: đảm đang vất vả, mong ước trời đừng giông bão để mẹ có cối gạo thơm ngon trắng muốt,…

+ Vừa ru con vừa lao động trên cánh đồng đầy nắng gió. Những cánh đồng lúa trải dài dập dờn trong gió cũng đầy ắp lời ru của mẹ, mong ước một mùa màng bội thu…

+ Tấm áo bạc phơ bạc phếch  người mẹ hi sinh cả cuộc đời cho con

+ Màu trắng đến nôn nao trên mái tóc mẹ, lưng mẹ còng vì thời gian.

+ Biện pháp tu từ nhân hóa  Khiến chúng ta có cảm tưởng như thời gian trôi qua lấy đi tuổi thanh xuân, để lại một màu trắng đọng trên tóc mẹ.

+ Biện pháp đảo ngữ  Nhịp võng chòng chành, gợi tả hình ảnh mẹ đưa võng ru con, đồng thời, gợi tả âm điệu trầm bổng của những câu ca dao mẹ ru con

+ “Vầng trăng mẹ thời con gái/ Vẫn còn thơm ngát hương cau” biện pháp tu từ ẩn dụ gợi tả vẻ đẹp rạng rỡ của mẹ thời trẻ được ví như vầng trăng, như hoa cau mới nở tràn ngập hương thơm và sức sống.

+ Nghệ thuật tương phản, lưng mẹ còng dần còn con thì cao lên. Nét nghệ thuật ở đây rất độc đáo, khiến người đọc nhận ra sự già đi của người mẹ.

- Nét độc đáo trong cách khắc họa hình ảnh người mẹ là: hình ảnh mẹ được khắc họa hòa lẫn vào lời ru, hình ảnh mẹ trong từng khổ thơ hiện lên song hành với tình cảm của con dành cho mẹ

=> Biện pháp tu từ nhân hóa, ẩn dụ, đối lập thể hiện theo thời gian mẹ ngày càng già đi nhưng tình cảm, tình yêu thương và sự hi sinh của mẹ dành cho con cứ lớn dần theo năm tháng.

Hoạt động 3: Lời ru đã chắp cánh cho con bay xa, trưởng thành

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Các từ “con nghe”, “thương mẹ” được lặp đi lặp lại nhiều lần có tác dụng gì?
• Nhờ có tiếng hát của mẹ, người con đã hiểu ra những gì?
• Qua bài thơ tác giả gửi đến bạn độc bức thông điệp gì?

Sản phẩm dự kiến:

-  “Con nghe”, “thương mẹ” được lặp đi lặp lại nhiều lần kết hợp với từ láy “nôn nao” thể hiện tình cảm, xúc động, lòng biết ơn của người con đối với mẹ.

- Nhờ tiếng hát của mẹ mà con hiểu cuộc đời, đặc biệt là hiểu được sự vất vả, hiểu được tấm lòng tình yêu thương và sự hi sinh của mẹ dành cho. Chính lời ru của mẹ đã chắp con đôi cánh, đã cho con ước mơ, niềm tin, và nghị lực để con bay cao bay xa. Lời hứa hẹn đã trở thành phương châm sống của tác giả luôn hướng tới tương lai với niềm hưng phấn ngọt ngào.

- Thông điệp: Tình mẫu tử chính là tình cảm cao quý nhất trên thế gian, thiêng liêng và ấm áp đến lạ, không gì so sánh được. 

III. TỔNG KẾT

Hoạt động 1: Nội dung

Sản phẩm dự kiến:

- Bài thơ chính là sự khẳng định ,niềm tin về tương lai của người con khi phải lớn lên và tự mình đối diện với cuộc đời dài rộng. 

- Sắc thái chủ đạo của bài thơ là tình cảm gắn bó, yêu kính dành cho mẹ, sự yêu mến với quê hương mộc mạc, nghĩa tình.

Hoạt động 2: Nghệ thuật

Sản phẩm dự kiến:

- Tác giả đã sử dụng biện pháp nhân hoá để nhấn mạnh sự khổ cực của mẹ qua thời gian

- Sử dụng thể thơ sáu chữ, lời thơ mộc mạc, gần gũi, giản dị

- Phương pháp tương phản: Lưng mẹ còng xuống  con thêm cao

Hoạt động 3: Kết luận theo đặc trưng thể loại

Sản phẩm dự kiến:

Rút ra đặc trưng thể loại qua những yếu tố sau:

- Vần cách, cách ngắt nhịp chủ yếu 2/4 đều đặn, gợi cảm giác nhịp võng, nhịp nôi đưa con.

- Cách sử dụng những hình ảnh giàu tính tạo hình: “Vầng trăng mẹ thời con gái/ Áo mẹ bạc phơ bạc phếch/ Vải nâu bục mối chỉ sờn”,…từ tượng thanh (thập thình), tượng hình (chòng chành, vấn vít, dập dờn) và những từ ngữ thể hiện trực tiếp tình cảm của tác giả đối với mẹ.

- Cảm hứng chủ đạo: Gợi tả sự lớn dần của người con, từ khi còn bé đến lúc trưởng thành song hành với những dấu ấn thời gian trong cuộc đời mẹ. Khi đứa con còn nằm trong võng: lời ru mở ra hình ảnh quê hương đất nước (khổ 1, 2), qua lời ru, con thấu hiểu những tảo tần, vất vả, hi sinh của người mẹ qua thời gian (các khổ 3-7); hình ảnh thơ mở rộng ra ý nghĩa của lời ru: Lời ru giúp con lớn lên trưởng thành (khổ cuối)

- Chủ đề bài thơ: Qua hình ảnh lời ru con của mẹ, tác giả thể hiện tình thương sâu sắc, lòng biết ơn đối với mẹ và tình yêu quê hương, đất nước mà mẹ đã truyền dạy cho con.

- Nhan đề Trong lời mẹ hát đã thể hiện được chủ đề của bài thơ.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1. Văn bản trên thuộc phong cách ngôn ngữ gì?

A. Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt.

B. Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật.

C. Phong cách ngôn ngữ chính luận.

D. Phong cách ngôn ngữ báo chí.

Câu 2. Phương thức biểu đạt chính của văn bản là:

A. Nghị luận.

B. Tự sự.

C. Biểu cảm.

D. Miêu tả.

Câu 3. Dòng nào dười đây đúng nhất, trong văn bản Trong lời mẹ hát người con đã gặp trong lời mẹ hát những hình ảnh quen thuộc nào? 

A. Cánh cò trắng, dải đồng xanh.

B. Màu vàng hoa mướp, con gà cục tác lá chanh.

C. Có cả cuộc đời hiện ra.

D. Cánh cò trắng, dải đồng xanh, màu vàng hoa mướp, con gà cục tác lá chanh, có cả cuộc đời hiện ra.

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: B

Câu 2: C

Câu 3: D

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Theo em, lời ru của mẹ có ý nghĩa như thế nào đối với sự phát triển tâm hồn của người con?

Câu 2: 

Thời gian chạy qua tóc mẹ

Một màu trắng đến nôn nao

Lưng mẹ cứ còng dần xuống

Cho con ngày một thêm cao.

(Trích Trong lời mẹ hát – Trương Nam Hương)

Từ đoạn thơ trên, anh/chị hãy viết đoạn văn (khoảng 5 đến 7 dòng) nêu cảm nhận về sự hi sinh thầm lặng của người mẹ trong cuộc sống ngày nay