Giáo án và PPT Ngữ văn 8 chân trời Bài 4: Thực hành tiếng Việt

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: 

NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ NGHĨA HÀM ẨN CỦA CÂU

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV chia lớp thành 4 nhóm tương đương với 4 trạm

+ Trạm 1: Ở trạm 1, HS sẽ được GV phát 1 mật thư trong đó chứa hình vẽ ẩn chứa ý nghĩa của một câu thành ngữ. HS có nhiệm vụ không viết, không đọc câu tục ngữ đó, hãy dùng ngôn ngữ cơ thể để giải thích cho các thành viên ở trạm 2 hiểu

+ Trạm 2: Sau khi được trạm 1 gợi ý. Trạm 2 đưa ra câu thành ngữ tiếp tục dùng ngôn ngữ cơ thể để giải thích cho trạm 3

+ Trạm 3: Đoán thành ngữ và dùng ngôn ngữ cơ thể giải thích cho trạm 4

+ Trạm 4: Đọc đúng câu thành ngữ và giải nghĩa câu

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. LÝ THUYẾT

Hoạt động 1. Khái niệm

GV đặt câu hỏi hướng dẫn HS tìm hiểu:

• Thế nào là nghĩa tường minh?

• Thế nào là nghĩa hàm ẩn?

Sản phẩm dự kiến:

- Nghĩa tường minh là phần thông báo được thể hiện trực tiếp bằng từ ngữ trong câu, là loại nghĩa chúng ta có thể nhận ra trên bề mặt câu chữ.

- Nghĩa hàm ẩn là phần thông báo không được thể hiện trực tiếp bằng từ ngữ trong câu mà được suy ra từ câu chữ và ngữ cảnh. Đây là loại nghĩa mà người nói, người viết thật sự muốn đề cập đến.

Hoạt động 2. Ví dụ

GV đặt câu hỏi: 

• Em hãy nêu ví dụ về nghĩa tường minh và nghĩa hàm ẩn của một câu thành ngữ, tục ngữ bất kì

Sản phẩm dự kiến:

- Có công mài sắt, có ngày nên kim

Câu tục ngữ trên có nghĩa tường minh: Nếu bỏ công sức ra mài một thanh sắt thì có ngày sẽ có được một cây kim. Tuy nhiên, nghĩa hàm ẩn, ý nghĩa thật sự mà câu tục ngữ muốn đề cập đến là: Nếu kiên trì, nỗ lực vượt qua khó khăn, thử thách thì có ngày sẽ thành công. Để suy ra nghĩa hàm ẩn, chúng ta phải sử dụng tri thức nền của bản thân và chú ý đến các từ ngữ quan trọng trong câu. Chẳng hạn, trong câu tục ngữ này, chúng ta phải chú ý đến các từ ngữ “mài sắt”, “nên kim”.

- Nghĩa hàm ẩn thường được sử dụng trong sáng tác văn chương và trong đời sống hằng ngày.

…..

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học, GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1: Nghĩa tường minh là gì?

A. Là phần thông báo được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu

B. Là phần thông báo không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu

C. Cả A và B đều đúng

D. Cả A và B đều sai

Câu 2: Hàm ẩn là gì?

A. Phần nghĩa được thông báo trực tiếp bằng từ ngữ trong câu

B. Phần được thông báo tuy không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ trong câu nhưng có thể suy ra từ những từ ngữ ấy.

C. Cả đáp án A và B

 D. Không xác định được

Câu 3: Câu nào dưới đây chứa hàm ý?

A. Lão trông tẩm ngẩm thế nhưng cũng ra phết chứ chẳng vừa đâu: Lão vừa cho tôi xin một ít bả chó

B. Lão làm khổ lão chứ ai làm khổ lão

 C. Cuộc đời quả thực cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn

 D. Chẳng hiểu lão chết vì gì mà bất thình lình như vậy.

Câu 4: Đoạn hội thoại dưới đây chứa hàm ý gì?

Thầy giáo vào lớp được một lúc thì học trò xin vào. Thầy giáo nói với học sinh đó: Bây giờ là mấy giờ rồi?

A. Trách học sinh đó không mang theo đồng hồ

B. Hỏi học sinh đó xem đi muộn bao nhiêu phút

C. Phê bình học sinh đó không đi học đúng giờ

D. Hỏi học sinh đó xem bây giờ là mấy giờ

Câu 5: Khi sử dụng hàm ý cần có những điều kiện gì?

A. Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói

B. Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý

C. Cả A và B đều đúng

 D. Cả A và B đều sai

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Tìm hàm ý trong các ví dụ dưới đây:

a, Bao giờ chạch đẻ ngọn đa

Sáo đẻ dưới nước thì ta lấy mình.

b, Đêm trăng thanh anh mới hỏi nàng:

Tre non đủ lá đan sàng nên chăng?

Câu 2: Người nói và người nghe trong những câu in đậm dưới đây là ai? Xác định hàm ý của mỗi câu ấy. Theo em người nghe có hiểu hàm ý của người nói hay không? Những chi tiết nào chứng tỏ điều đó?

Thoắt trông nàng đã chào thưa:

“Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây!

Đàn bà dễ có mấy tay,

Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan!

Dễ dàng là thói hồng nhan

Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều”

Hoạn Thư hồn lạc phách xiêu

Khấu đầu dưới trướng liệu điều kêu ca.