Giáo án Ngữ văn 11 cánh diều Bài 2 Đọc 1: Nguyễn Du - Cuộc đời và sự nghiệp

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu về tác giả Nguyễn Du

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

-  GV chia lớp thành 2 nhóm để trả lời các câu hỏi sau:

+ Nhóm 1: Trình bày những hiểu biết sơ lược của em về tác giả Nguyễn Du?

+ Nhóm 2: Kể tên một số tác phẩm của ông mà em biết?

-  Các nhóm tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

-   Các nhóm thảo luận vấn đề

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 nhóm lên bảng trình bày, yêu cầu các nhóm khác nhận xét, góp ý, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, chốt kiến thức

I.    Tìm hiểu chung

1.   Tác giả Nguyễn Du

+ Nguyễn Du là tác giả văn học, danh nhân văn hóa lớn của dân tộc. Ông là người có đóng góp vô cùng lớn cho nền văn học trung đại Việt Nam và có ảnh hưởng sâu sắc đến văn học sau này.

+Một số tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Du mà em đã từng biết: Truyện Kiều, Độc tiểu thanh kí,….

HOẠT ĐỘNG CỦA GV- HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Phân nhóm để tìm hiểu tiểu sử, sự nghiệp của tác gia Nguyễn Du

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

GV cho HS đọc bài thơ và trả lời các câu hỏi sau:

+ Giới thiệu về tiểu sử của tác gia Nguyễn Du?

+ Việc trải qua nhiều biến cố của lịch sử cũng như thăng trầm của cuộc đời đã có ảnh hưởng thế nào đến sáng tác của Nguyễn Du?

-   HS tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

-   Hs làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

-   GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

-   GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức

* GV bổ sung kiến thức:

Nguyễn Du không chỉ là nhân chứng của thời đại mà ông còn gắn bó sâu sắc với những biến cố lớn lao của dân tộc. Ông đã sống một cuộc đời đầy thăng trầm, khi thì cảnh “màn lan trướng huệ” của một công tử đại quý tộc lúc lại là kẻ phiêu bạt trong cảnh “mười năm gió bụi” khi cuộc khởi nghĩa Tây Sơn nổ ra. Lúc là người ẩn cư tại quê nhà, khi thì ra làm quan cho triều Nguyễn rồi đi sứ sang tận Trung Quốc.

Bước chân của ông đã qua rất nhiều miền quê từ kinh thành Thăng Long đến kinh đô Huế, hết quê cha Hà Tĩnh rồi quê mẹ Bắc Ninh lại đến quê vợ Thái Bình….

Ông thấu hiểu và đồng cảm với những kiếp người, những tầng lớp xã hội khác nhau từ những người hát rong, người ăn xin, đến người trí thức quan lại triều đình…. Chính vì thế nên Nguyễn Du đã thâu thái được tinh hoa của những vùng văn hóa lớn của đất nước và tinh hoa văn hóa nước ngoài. Nó có ý nghĩa vô cùng to lớn tác động đến tư tưởng văn hóa nghệ thuật của ông sau này.

Nhiệm vụ 2: Nguyễn Du – đại thi hào dân tộc

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

-   GV yêu cầu HS chia nhóm để chuẩn bị thảo luận. Mỗi nhóm (4-6 Hs) để giải quyết các vấn đề sau:

+ Kể trên những tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Du?

+ Vì sao lại nói “thơ chữ Hán của Nguyễn Du là bức chân dung tự họa về một con người có tấm lòng nhân đạo bao la, sâu sắc”?

+Giá trị nhân đạo trong tác phẩm của Nguyễn Du được thể hiện ra sao?

+ Truyện Kiều có thành công gì về nghệ thuật?

-        HS tiếp nhận nhiệm vụ

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

-   Hs làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

-   GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

-   GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức

II.Tìm hiểu chi tiết

1.Tiểu sử tác giả

-   Tên: Nguyễn Du (1765 -1820), hiệu là Thanh Hiên, Chữ là Tố Như

-   Quê quán: Tiên Điền – Nghi Xuân – Hà Tĩnh.

-   Sinh ra trong gia đình có truyền thống khoa bảng và có truyền thống văn hóa.

-   Cha là Nguyễn Nghiễm (1708 -1775) đỗ tiến sĩ từng giữ chức tể tướng. Mẹ là Trần Thị Tần. Anh là Nguyễn Khán đỗ tiến sĩ.

-   Nguyễn Du lớn lên khi hoàn cảnh lịch sử, xã hội có những biến đổi “kinh thiên động địa”: Thời đại sụp đổ của triều đình Vua Lê – Chúa Trịnh, cuộc khởi nghĩa Tây Sơn giành thắng lợi, Triều Nguyễn được thiết lập….

-   Nguyễn Du có một cuộc đời thăng trầm khi thì làm quan, lúc ở ẩn,…

ð Cuộc sống thăng trầm cùng những biến cố lịch sử kinh thiên động địa như một thứ chất xúc tác, nguyên liệu cho Nguyễn Du một trí tuệ thông thái, một tâm hồn nghệ sĩ phong phú.

-   Những đóng góp của Nguyễn Du không chỉ có ý nghĩa với văn hóa, văn học mà còn mang tầm vóc quốc tế.

-   Năm 1965 ông được Hội đồng hòa bình Thế giới tổ chức kỉ niệm 200 năm ngày sinh Danh nhân văn hóa – nhà thơ Nguyễn Du.

-   Năm 2013 ông được tổ chức Giáo dục – Khoa học và văn hóa của Liên hợp quốc chọn là nhân vật văn hóa được thế giới vinh danh

-   Năm 2015 toàn thế giới kỉ niệm 250 năm ngày sinh của đại thi hào.

2.Nguyễn Du – đại thi hào dân tộc

 a. Những sáng tác tiêu biểu của Nguyễn Du

- Các sáng tác của ông đa dạng bao gồm cả chữ Hán và chữ Nôm:

+ Về chữ Hán: 3 tập thơ với 250 bài:

· Thanh Hiên thi tập ( Tập thơ của Thanh Hiên)

· Nam trung tạp ngâm ( Ngâm vịnh tản mạn ki ở Phương Nam)

· Bắc hành tạp lục ( Ghi chép tản mạn chuyến đi phương Bắc)

+ Về chữ Nôm có:

· Truyện Kiều

· Văn tế thập loại chúng sinh ( Văn chiêu hồn)

b.Giá trị hiện thực trong sáng tác của Nguyễn Du

- Giá trị hiện thực trong sáng tác của  Nguyễn Du phản ánh chân thực xã hội đương thời:

+ Trong thơ chữ Hán:

·  Ông phản ánh chân thực những cảnh tượng đi qua nhiều miền quê Việt Nam hay trong hành trình đi sứ trên đất Trung Quốc.

·  Đối tượng ông hướng đến là những số phận cơ cực, hẩm hiu ( ông già mù hát rong, người mẹ dắt con đi ăn xin...), những con người sắc tài mà bi kịch ( người phụ nữ gảy đàn đất Long Thành, nàng Tiểu Thanh)

“Ngót trống canh mồm khô cổ rảo

Được quăng cho năm sáu đồng tiền”

·  Đó là sự bất công khi “vây cá hầm gân hươu/ lợn dê mâm đầy ngút/ Quan lớn không gắp qua”  để rồi đổ đi còn người dân thì chết đói.

ð Bức tranh về cảnh đời bất công mà Nguyễn Du muốn “dâng lên nhà Vua” như mang theo cả lời lên án, tố cáo một xã hội vô nhân đạo

+ Trong sáng tác chữ Nôm

· Truyện Kiều chính là bức tranh hiện thực về một xã hội bất công nơi những thế lực bạo tàn chà đạp lên quyền sống của con người, lên số phận bị áp bức, đau khổ

· Đó là tầng lớp quan lại , những kẻ lưu manh, vô lại, sự khuynh đảo của đồng tiền....

· Từ tầng lớp quan lại đến sai nha quan tổng đốc Hồ Tôn Hiến, phường lưu manh buôn người họ Mã; trùm nhà chứa Tú Bà....

· Giá trị con người rẻ mạt như một món đồ. Xã hội mà đồng tiền lên ngôi “Tiền lưng đã có, việc gì chẳng xong” đồng tiền có thể “đổi trắng thay đen”.

ð Nguyễn Du đã có các khai thác mới đồng tiền không chỉ làm băng hoại giá trị đạo đức mà nó còn chà đạp lên cuộc sống, nhân phẩm của con người. Điều này cho thấy giữa cái nhìn hiện thực và trái tim nhân đạo của Nguyễn Du có mối quan hệ sâu sắc.

c.Giá trị nhân đạo trong sáng tác của Nguyễn Du

- Thơ chữ Hán của Nguyễn Du như nhật kí cuộc đời tác giả, là bức chân dung tự họa về một con người có tấm lòng nhân đạo bao la sâu sắc.

- Trái tim nhân đạo của ông thể hiện ở lòng thương người và niềm tự thương.

+ Ông hướng về những số phận đau khổ, bất hạnh: Người phụ nữ tài mà mệnh bạc như ca nữ đất La Thành, người gảy đàn đất Long Thành, nàng Tiểu Thanh đất Tây Hồ; là những người nghèo khổ mà ông bắt gặp khi trên đường đi sứ, ông già mù hát rong, bốn mẹ con người ăn xin....

+ Đó là những con người có tài năng có khí tiết thanh cao ông thể hiện niềm cảm thương và trân trọng ngưỡng mộ: Khuất Nguyên (Ba năm cố quốc đọa đầy/ Sở từ muôn thưở bậc thầy văn chương); về Đỗ Phủ ( Nghìn thưở văn chương đáng bậc thầy)

+ Ông cảm nhận mình cùng hội cùng thuyền với những số phận tài hoa mà bi kịch ( Cái án phong lưu khách tự mang)

ð Xuất phát từ lòng thương người Nguyễn Du trở về với niềm tự thương. Ông tự thương mình khi “dựng nghiệp mưu sinh luống lỡ làng); khi thì cô đơn không tri âm tri kỉ giữa cuộc đời, giữa thời gian vô định.

ð Tự thương minh của Nguyễn Du cũng là tự ý thức về cá nhân một cách sâu sắc.

+ Truyện Kiều là một tác phẩm tiêu biểu cho giá trị nhân đạo mà Nguyễn Du muốn thể hiện:

·      Là tiếng nói đồng cảm với bi kịch của con người thể hiện qua nhân vật Thúy Kiều. Đời Kiều là tấm gương oan khổ là sự hội tụ, điển hình cho những bi kịch của con người nói chung và người phụ nữ nói riêng.

·      Là tiếng nói đồng tình với khát vọng chân chính của con người thể hiện qua mối tình Kim Trong – Thúy Kiều và qua các hình tượng nhân vật Thúy Kiều, Từ Hải.

·      Đoạn Thúy Kiều trả ân báo oán thể hiện sức mạnh vùng lên của những con người bị áp bức, đau khổ. Công lý trong Truyện Kiểu mang quan điểm của nhân dân từng được thể hiện quan truyện cổ tích như Tấm Cám, Thạch Sanh....

d.Truyện Kiều – đặc sắc nghệ thuật của Nguyễn Du