Giáo án và PPT Ngữ văn 7 kết nối Bài 6: Thực hành tiếng Việt (1)

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT: THÀNH NGỮ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV tổ chức cho HS chơi trò chơi “Đâu là thành ngữ?”

- GV phổ biến luật chơi và yêu cầu HS tham gia hào hứng: GV chiếu những câu văn có sử dụng một đến hai câu thành ngữ. HS quan sát và xác định câu thành ngữ dùng trong các câu. HS nào giơ tay nhanh và trả lời đúng nhất sẽ được tuyên dương. 

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Lý thuyết

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: Thành ngữ có đặc điểm cơ bản như thế nào? Chức năng của thành ngữ là gì?

Sản phẩm dự kiến:

1. Định nghĩa

- Về cầu tạo: thành ngữ là một cụm từ cố định, khác với cụm từ tự do. Cụm từ đó chỉ sự tồn tại trong một tình huống giao tiếp cụ thể, không dùng lại nguyên xi trong các tình huống khác. Ngược lại, thành ngữ luôn cố định, giống như những “cấu kiện đúng sẵn”, phải sử dụng nguyên khối. Chúng được dùng đi dùng lại nhiều lần trong những ngữ cảnh phù hợp.

- Về nghĩa: Nghĩa của thành ngữ là nghĩa của toàn khối chứ không phải nghĩa cộng gộp từ các thành tố. Chính vì điều này, thành ngữ được sử dụng như từ. Thành ngữ thường có nghĩa bóng bẩy, nghĩa biểu trưng.

2. Chức năng

- Việc dùng thành ngữ giúp cho câu trở nên súc tích, bóng bẩy, gợi nhiều liên tưởng 

Hoạt động 2: Gợi ý giải bài tập trong SGK

Nhiệm vụ 1: Bài tập 1:

- GV yêu cầu HS làm theo cặp đôi: đọc yêu cầu và làm bài tập số 1 trong SGK trang 10:

+ Với yêu cầu nhận biết, GV cho HS tìm và giải thích lí do những cụm từ đó được xem là thành ngữ.

+ Với yêu cầu thông hiểu, GV gợi ý cho HS giải thích ý nghĩa của những thành ngữ đó. 

Sản phẩm dự kiến:

a. Ba chân bốn cẳng là thành ngữ, có nghĩa: vội vã, cuống lên.

b. Chuyển núi dời sông là thành ngữ, có nghĩa: làm những việc lớn lao, phi thường. 

Nhiệm vụ 2: Bài tập 2, 3:

- GV yêu cầu HS làm việc theo nhóm: GV chia lớp làm 4 nhóm, mỗi nhóm sẽ làm một nhiệm vụ riêng:

+ Vòng 1: Các nhóm làm bài được phân công.

        - Nhóm 1: Bài 2a                                           - Nhóm 3: Bài 3a

        - Nhóm 2: Bài 2b                                           - Nhóm 4: Bài 3b

+ Vòng 2: Đảo bài cho nhau nhận xét và rút ra kết luận

       - Nhóm 1: nhận xét nhóm 2                           - Nhóm 3: nhận xét nhóm 4

      - Nhóm 2: nhận xét nhóm 1                            - Nhóm 4: nhận xét nhóm 3

Sản phẩm dự kiến:

a. Thành ngữ đi đời nhà ma có thể thay thế bằng đi tong, chẳng còn gì.

b. Thành ngữ thượng vàng hạ cám có thể thay bằng các cụm từ từ sang đến hèn, sang trọng đến tầm thường.

è So với câu dùng từ ngữ tương đương, câu dùng thành ngữ có tác dụng biểu đạt ý mạnh hơn, gây ấn tượng hơn đối với người nghe. 

……………………………………..

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Từ nội dung bài học, GV yêu cầu HS hoàn thành các bài tập trắc nghiệm sau:

Câu 1. Thành ngữ là gì?

A. là tập hợp các từ ngữ có tính tượng hình tượng trưng, thường dùng để chỉ các khái niệm, cái nhìn tổng quát, được nói thành câu cố định mà khi tách nghĩa các từ ngữ trong câu không giải thích được hàm ý của câu.

B. là một loại hình văn học dân gian. Ca dao Việt Nam rất hay và ý nghĩa, có nhiều nội dung truyền lại kinh nghiệm của cha ông ta từ xa xưa để lại, được truyền miệng từ đời này qua đời khác. 

C. là những câu nói dân gian ngắn gọn, ổn định, có nhịp điệu, hình ảnh, thể hiện những kinh nghiệm dân gian về mọi mặt (tự nhiên, lao động sản xuất, xã hội), được nhân dân vận dụng vào đời sống, suy nghĩ và lời ăn tiếng

Câu 2. Ý nào dưới đây là thành ngữ?

A. Ai ơi đừng bỏ ruộng hoang/ Bao nhiêu tấc đất tấc vàng bấy nhiêu.

B. Dù ai đi ngược về xuôi/ Nhớ ngày giỗ tổ mùng mười tháng ba.

C. Mẹ tròn con vuông

D. Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.

Câu 3: Giải nghĩa thành ngữ sau: hàng tôm hàng cá

A. vợ chồng chung thủy, sống chết bên nhau, luôn luôn cùng nhau.

B. biểu thị sự chủng chẳng không ăn khớp, không hợp nhau về ý nghĩa cũng như việc làm giữa người này và người khác.

C. chỉ những người hay cãi lộn nhau một cách nhỏ nhen.

D. đả kích những kẻ lười biếng chực ăn sẵn bằng cầu may.

Câu 4: Giải nghĩa thành ngữ sau: ông chẳng bà chuộc

A. vợ chồng chung thủy, sống chết bên nhau, luôn luôn cùng nhau.

B. biểu thị sự chủng chẳng không ăn khớp, không hợp nhau về ý nghĩa cũng như việc làm giữa người này và người khác.

C. chỉ những người hay cãi lộn nhau một cách nhỏ nhen.

D. đả kích những kẻ lười biếng chực ăn sẵn bằng cầu may.

Câu 5: Chỉ ra thành ngữ trong các câu sau: 

Tất cả những cái đó cám dỗ tôi hơn là quy tắc về phân tử; nhưng tôi cưỡng lại được, và ba chân bốn cẳng chạy đến trường.

(An-phông-xơ Đô-đê (Alphonse Daudet), Buổi học cuối cùng)

A. ba chân bốn cẳng

B. cám dỗ tôi 

C. quy tắc về phân tử

D. tôi cưỡng lại được

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS hoàn thành bài tập sau:

Câu 1. Viết đoạn văn ngắn (từ 5-7 câu) nêu cảm nhận về một truyện ngụ ngôn em yêu thích, trong đó có sử dụng một câu thành ngữ. Gạch chân dưới thành ngữ đó và nêu ý nghĩa.