Giáo án gộp Hoá học 11 cánh diều kì II

Bài 10: Công thức phân tử hợp chất hữu cơ

Bài 11: Cấu tạo hoá học của hợp chất hữu cơ

GIÁO ÁN WORD CHỦ ĐỀ 4. HYDROCARBON

Bài 12: Alkane

Bài 13: Hydrocarbon không no

Bài 14: Arene (Hydrocarbon thơm)

GIÁO ÁN WORD CHỦ ĐỀ 5. DẪN XUẤT HALOGEN – ALCOHOL – PHENOL

Bài 15: Dẫn xuất halogen

Bài 16: Alcohol

............................................

............................................

............................................

BÀI MẪU

Ngày soạn:…/…/…

Ngày dạy:…/…/…

BÀI 18: HỢP CHẤT CARBONYL 

I. MỤC TIÊU

1. Kiến thức

• Khái niệm hợp chất carbonyl (aldehyde và ketone)

• Tên theo danh pháp thay thế của một số hợp chất carbonyl đơn giản (C1 – C5); tên thông thường của một vài hợp chất carbonyl thường gặp

• Đặc điểm liên kết của nhóm chức carbonyl, hình dạng phân tử của methanal và ethanal 

• Tính chất vật lí (trạng thái, nhiệt độ sôi, tính tan) của hợp chất carbonyl

• Tính chất hóa học của aldehyde và ketone: phản ứng khử (với NaBH₄ hoặc LiAlH₄); phản ứng oxi hóa aldehyde (với nước bromine, thuốc thử Tollens, Cu(OH)₂/OH^-); phản ứng cộng vào nhóm carbonyl (với HCN); phản ứng tạo idoform

• Các thí nghiệm: phản ứng tráng bạc, phản ứng với Cu(OH)₂/OH^-, phản ứng tạo idoform từ acetone; hợp chất có chứa nhóm CH₃CO-

• Ứng dụng của hợp chất carbonyl, phương pháp điều chế acetaldehyde bằng cách oxi hóa ethylene, điều chế acetone từ cumene. 

2. Năng lực

Năng lực chung:

• Năng lực tự chủ và tự học: Chủ động, tích cực tìm hiểu về khái niệm, đặc điểm liên kết hợp chất carbonyl, cách gọi tên, những đặc điểm vật lí, tính chất hóa học, những ứng dụng quan trọng của hợp chất carbonyl và phương pháp điều chế acetaldehyde, acetone.

• Năng lực giao tiếp và hợp tác: Sử dụng ngôn ngữ khoa học để diễn đạt về cấu trúc, danh pháp, tính chất của hợp chất carbonyl, các ứng dụng; Hoạt động nhóm và cặp đôi một cách hiệu quả, đảm bảo các thành viên trong nhóm đều được tham gia và trình bày báo cáo. 

• Giải quyết vấn đề và sáng tạo: Liên hệ thực tiễn nhằm giải quyết các vấn đề trong bài học và cuộc sống 

Năng lực hóa học:

• Năng lực nhận thức hóa học: Nêu được khái niệm hợp chất carbonyl (aldehyde và ketone); Gọi được tên theo danh pháp thay thế một số hơp chất carbonyl đơn giản (C1 – C5); Tên thông thường một vài hợp chất carbonyl thường gặp; Mô tả được đặc điểm liên kết của nhóm chức carbonyl, hình dạng phân tử của methanl, ethanal; Nêu được đặc điểm về tính chất vật lí (trạng thái, nhiệt độ sôi, tính tan) của hợp chất carbonyl; Trình bày được tính chất hóa học của aldehyde, ketone: phản ứng khử (với NaB₄ hoặc LiAlH₄); phản ứng oxi hóa aldehyde (với nước bromine, thuốc thử Tollens, Cu(OH)₂/OH^-); phản ứng cộng vào nhóm carbonyl (với HCN); phản ứng tạo iodoform. 

• Năng lực tìm hiểu tự nhiên dưới góc độ hóa học: Thực hiện được (hoặc quan sát qua video hoặc qua mô tả) các thí nghiệm: phản ứng tráng bạc, phản ứng với Cu(OH)₂/OH^-, phản ứng tạo iodoform từ acetaldehyde/acetone; Mô tả được hiện tượng thí nghiệm, giải thích được tính chất hóa học của hợp chất carbonyl và xác định được tính chất hóa học của hợp chất carbonyl và xác định được hợp chất có chứa nhóm CH₃CO-

• Năng lực vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học: Trình bày được ứng dụng của hợp chất carbonyl và phương pháp điều chế acetaldehyde bằng cách oxi hóa ethylene, điều chế acetone từ cumene; Vận dụng kiến thức đã học để giải thích một số vấn đề trong thực tiễn cuộc sống như: tăng độ bền đồ dùng bằng tre, nứa, giang bằng cách gác lên bếp trước khi sử dụng hay ứng dụng của formaldehyde trong bảo quản mẫu vật sinh học, sử dụng acetone được dùng làm dung môi, để lau sơn móng tay,…

3. Phẩm chất

• Cẩn thận, trung thực, trách nhiệm và thao tác an toàn trong quá trình làm thực nghiệm 
• Có niềm say mê, hứng thú với việc khám phá và học tập hóa học 

II. THIẾT BỊ DẠY HỌC 

1. Đối với giáo viên

• SGK, SGV, SBT. 

• Tranh ảnh, video thí nghiệm liên quan đến bài học.

2. Đối với học sinh

• SGK, SBT.

• Tranh ảnh, tư liệu sưu tầm liên quan đến bài học và dụng cụ học tập (nếu cần) theo yêu cầu của GV.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

A. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

a. Mục tiêu: HS xác định được nhiệm vụ cụ thể cần thực hiện trong các hoạt động tiếp theo của bài học.

b. Nội dung: GV trình bày vấn đề, HS suy nghĩ và trả lời câu hỏi mở đầu

c. Sản phẩm học tập: Câu trả lời của HS theo ý kiến cá nhân.

d. Tổ chức thực hiện: 

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

- GV đặt vấn đề:

 Cinnamaldehyde là hợp chất carbonyl có trong tinh dầu quế, được sử dụng làm hương liệu, dược liệu,… Vậy hợp chất carbonyl là gì?

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS lắng nghe câu hỏi, suy nghĩ, thảo luận trả lời câu hỏi phần khởi động. 

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- HS đưa ra những nhận định ban đầu.

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV đánh giá câu trả lời của HS, trên cơ sở đó dẫn dắt HS vào bài học: Hợp chất carbonyl đơn giản nhất là aldehyde và ketone đơn chức. Chúng có nhiều ứng dụng trong ngành công nghiệp hóa chất cũng như trong thiên nhiên. Vậy hợp chất carbonyl là gì? Aldehyde và ketone có đặc điểm gì về tính chất vật lí và hóa học? Vai trò của chúng trong đời sống như thế nào? Sau khi học xong bài học ngày hôm nay chúng ta sẽ trả lời được câu hỏi trên. Chúng ta cùng vào bài học ngày hôm nay – Bài 18: Hợp chất carbonyl

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1: Tìm hiểu về khái niệm và danh pháp hợp chất carbonyl

a. Mục tiêu: Thông qua hoạt động, HS nêu được khái niệm aldehyde và ketone; gọi được tên theo danh pháp thay thế của một số hợp chất carbonyl đơn giản (C1 – C5); tên thông thường của một vài hợp chất carbonyl thường gặp; mô tả được đặc điểm liên kết của nhóm chức carbonyl, hình dạng phân tử của methanal và ethanal

b. Nội dung: GV trình bày vấn đề; HS lắng nghe, đọc hiểu mục I; thực hiện các nhiệm vụ được giao; trả lời Câu hỏi 1 SGK trang 123. 

c. Sản phẩm học tập: Câu trả lời của HS cho các nhiệm vụ được giao; Câu trả lời cho Câu hỏi 1 SGK trang 123. 

d. Tổ chức hoạt động:

Hoạt động 2: Tìm hiểu tính chất vật lí của hợp chất carbonyl

a. Mục tiêu: Thông qua hoạt động, HS nêu được các đặc điểm về tính chất vật lí (trạng thái, nhiệt độ sôi, tính tan) của hợp chất carbonyl. 

b. Nội dung: GV trình bày vấn đề; HS lắng nghe, đọc hiểu mục II SGK trang 125 – 126; thực hiện các nhiệm vụ được giao; trả lời Câu hỏi 2, 3 SGK trang 126.

c. Sản phẩm học tập: Kiến thức về tính chất vật lí của hợp chất carbonyl; Câu trả lời cho Câu hỏi 2, 3 SGK trang 126.

d. Tổ chức hoạt động:

Hoạt động 3: Tìm hiểu tính chất hóa học của hợp chất carbonyl

a. Mục tiêu: Thông qua hoạt động, HS trình bày được tính chất hóa học của aldehyde và ketone; quan sát qua video các thí nghiệm: phản ứng tráng bạc, phản ứng với Cu(OH)₂/OH^-, phản ứng tạo iodoform từ acetone; mô tả được các hiện tượng thí nghiệm, giải thích được tính chất hóa học của hợp chất carbonyl và xác định được hợp chất có chứa nhóm CH₃CO^-

b. Nội dung: GV trình bày vấn đề; HS lắng nghe, đọc mục III SGK trang 126 - 129, quan sát video, mô tả hiện tượng thí nghiệm 1, 2, 3; trả lời Câu hỏi 4, 5, 6 SGK trang 126 – 128 

c. Sản phẩm học tập: Kiến thức về tính chất hóa học của hợp chất carbonyl; Hiện tượng thí nghiệm 1, 2, 3; Kết quả hoàn thành Câu hỏi 4, 5, 6 SGK trang 126 – 128. 

d. Tổ chức hoạt động:

............................................

............................................

............................................

C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

a. Mục tiêu: Củng cố lại kiến thức đã học thông qua trả lời câu hỏi dưới dạng trắc nghiệm.

b. Nội dung: HS sử dụng SGK, kiến thức đã học, GV hướng dẫn (nếu cần thiết) để trả lời câu hỏi.

c. Sản phẩm học tập: Đáp án bài tập trắc nghiệm

d. Tổ chức thực hiện:

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

- GV giao nhiệm vụ cho HS: Khoanh tròn vào câu đặt trước câu trả lời đúng

Câu 1: Phát biểu nào sau đây về tính chất của hợp chất carbonyl là không đúng?

A. Aldehyde tác dụng với dung dịch AgNO₃/NH₃ tạo ra bạc

B. Trong các hợp chất carbonyl, chỉ aldehyde bị khử bởi NaBH₄

C. Ketone không phản ứng được với Cu(OH)₂/OH^-

D. Aldehyde phản ứng được với nước bromine

Câu 2. Số đồng phân aldehyde có cùng công thức C₅H₁₀O, mạch hydrocarbon phân nhánh là

A. 4

B. 5

C. 3

D. 2

Câu 3. Hợp chất chứa nhóm C = O liên kết với nguyên tử carbon hoặc nguyên tử hydrogen được gọi là

A. hợp chất carbonyl

B. các hợp chất phenol

C. hợp chất alcohol

D. dẫn xuất halogen

Câu 4. Trong các hợp chất cho dưới đây, hợp chất nào có nhiệt độ sôi cao nhất?

A. Propan-2-one

B. Pentan-2-one

C. Butan-2-one

D. Hexan-2-one

Câu 5. Trong các hợp chất dưới đây, hợp chất nào phản ứng được với HCN cho sản phẩm là cyanohydrin?

A. C₄H₉OH

B. CH₃CHO

C. CH₃CH₃

D. C₂H₅OH

Câu 6: Công thức nào dưới đây không thể là aldehyde?

A. CH₂O

B. C₄H₈O

C. C₂H₆O

D. C₃H₄O₂

Câu 7. Trong các hợp chất HCHO, CH₃CHO, CH₃COCH₃ và CH₃CH₂CH₂CHO, hợp chất có độ tan trong nước kém nhất là

A. CH₃CH₂CH₂CHO

B. CH₃CHO

C. CH₃COCH₃

D. HCHO

Câu 8. Nhận xét nào dưới đây là đúng?

A. Acetone tan tốt trong nước là do acetone phản ứng được với nước

B. Methyl chloride tan trong nước tốt hơn formaldehyde

C. Formaldehyde tan tốt trong nước là do tạo được liên kết hydrogen với nước 

D. Acetaldehyde tan trong nước tốt hơn ethanol

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS tiếp nhận, thực hiện làm bài tập trắc nghiệm theo yêu cầu.

- GV quan sát và hỗ trợ, hướng dẫn. 

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận:

- Mỗi một câu GV mời HS trình bày. Các HS khác chú ý chữa bài, theo dõi nhận xét bài trên bảng. 

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV chữa bài, chốt đáp án, tuyên dương các hoạt động tốt, nhanh và chính xác.

Đáp án bài tập trắc nghiệm

D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

a. Mục tiêu: HS vận dụng được các kiến thức, kĩ năng đã học vào thực tiễn. 

b. Nội dung: HS sử dụng SGK, kiến thức đã học, liên hệ thực tế, GV hướng dẫn (nếu cần thiết) để trả lời Luyện tập 1 – 5 SGK trang 123 – 128.

c. Sản phẩm học tập: Đáp án Luyện tập 1 – 5 SGK trang 123 – 128.

d. Tổ chức thực hiện: 

Bước 1; Chuyển giao nhiệm vụ:

- GV yêu cầu HS làm Luyện tập 1 – 5 SGK trang 123 – 128:

Luyện tập 1 – 5 SGK trang 123 – 128:

1. Cho các hợp chất có công thức sau:

CH₃CH₂-OH              (A)

HCH=O                     (B)

CH₂=CH-CH₂-OH     (C)

  (D)

Trong các hợp chất trên, hợp chất nào là hợp chất carbonyl, hợp chất nào thuộc loại aldehyde, ketone?

2. Viết công thức cấu tạo và gọi tên thay thế, tên thông thường (nếu có) của các hợp chất carbonyl có cùng công thức phân tử là C₄H₈O. 

3. Cho các chất có công thức sau: C₂H₆, C₂H₅OH, HCH = O, CH₃CH = O, CH₃CH₂CH=O và các dữ liệu nhiệt độ sôi là 78,3 ^oC, -89 ^oC, 21 ^oC, -21 ^oC, 49 ^oC (không theo thứ tự). Hãy dự đoán nhiệt độ sôi tương ứng với mỗi mẫu chất trên. Giải thích.

4. Viết phương trình hoá học (nếu có) của phản ứng giữa propanal và propanone với: 

a) Thuốc thử Tollens.

b) Cu(OH)₂/OH^-.

5. Hãy trình bày cách phân biệt acetaldehyde và acetone

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS suy nghĩ trả lời, có thể thảo luận nhóm đôi, kiểm tra chéo đáp án. 

- HS hoàn thành các bài tập GV yêu cầu. 

- GV quan sát và hỗ trợ, hướng dẫn.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- Mỗi bài tập GV mời HS trình bày, các HS khác chú ý chữa bài, theo dõi nhận xét bài trên bảng. 

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV chữa bài, chốt đáp án, tuyên dương các bạn HS trả lời nhanh và chính xác.

- GV chú ý cho HS các lỗi sai mắc phải. 

Đáp án 

Luyện tập 1 – 5 SGK trang 123 – 128: 

1. 

- Hợp chất carbonyl: (B), (D).

- Hợp chất thuộc loại aldehyde: (B).

- Hợp chất thuộc loại ketone: (D).

2. 

Các hợp chất carbonyl có cùng công thức C₄H₈O:

CH₃-CH₂-CH₂-CHO: butanal (tên thông thường: butylic aldehyde)

: 2-methylpropanal

: butanone

3. 

- Dự đoán:

- Giải thích:

+ So với các alcohol có cùng số nguyên tử carbon trong phân tử, các hợp chất carbonyl có nhiệt độ sôi thấp hơn nhiều.

+ Các hợp chất carbonyl có nhiệt độ sôi cao hơn nhiều so với các hydrocarbon có phân tử khối tương đương.

+ Các hợp chất carbonyl (HCH=O, CH₃CH=O, CH₃CH₂CH=O) có nhiệt độ sôi tăng dần theo chiều tăng của phân tử khối.

4. 

a) Propanal có phản ứng với thuốc thử Tollens còn propanone không có phản ứng này.

Phương trình hoá học:

CH₃CH₂CHO + 2[Ag(NH₃)₂OH] CH₃CH₂COONH₄ + 2Ag + 3NH₃ + H₂O.

b) Propanal có phản ứng với Cu(OH)₂/OH^- còn propanone không có phản ứng này.

CH₃CH₂CHO + 2Cu(OH)₂ + NaOH CH₃CH₂COONa + Cu₂O + 3H₂O.

5. Phân biệt acetaldehyde và acetone bằng thuốc thử Cu(OH)₂/OH^-.

- Trích mẫu thử.

- Chuẩn bị hai ống nghiệm. Cho vào mỗi ống nghiệm khoảng 1 mL dung dịch CuSO₄ 2%, rồi cho tiếp khoảng 1 mL dung dịch NaOH 10%, lắc ống nghiệm.

- Nhỏ từ từ từng mẫu thử vào từng ống nghiệm rồi đun nóng nhẹ hỗn hợp trong các ống nghiệm trên ngọn lửa đèn cồn.

+ Nếu có kết tủa đỏ gạch → mẫu thử là acetaldehyde.

+ Không có hiện tượng → mẫu thử là acetone.

* HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ 

- Ôn lại kiến thức đã học.

- Hoàn thành bài tập 1 – 6 SGK trang 131. 

- Làm bài tập trong SBT.

- Đọc và tìm hiểu trước nội dung Bài 19: Carboxylic aicd