Giáo án và PPT Ngữ văn 8 chân trời Bài 9: Hoàng Lê nhất thống chí (Ngô gia văn phái)

VĂN BẢN 1: HOÀNG LÊ NHẤT THỐNG CHÍ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV đặt câu hỏi yêu cầu HS thảo luận và trả lời: Em biết gì về thời Vua Lê – Chúa Trịnh hay về những chiến công của Hoàng đế Quang Trung. Hãy chia sẻ cùng các bạn.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. TÌM HIỂU CHUNG

HS thảo luận trả lời câu hỏi: 

• Em hãy nêu thông tin về tác giả Ngô gia văn phái.
• Em hãy nêu vài nét về tác phẩm “Hoàng Lê nhất thống chí” 
• Nêu xuất xứ của văn bản.

Sản phẩm dự kiến:

a) Tác giả

Ngô gia văn phái – những tác giả họ Ngô ở làng Tả Thanh Oai, huyện Thanh Oai, trấn Sơn Nam (nay thuộc huyện Thanh Trì, Hà Nội) sáng tác.

b) Tác phẩm

- Tác phẩm viết bằng chữ Hán, kết cấu theo kiểu truyện chương hồi Trung Quốc, gồm 17 hồi. Nội dung khắc họa sinh động bức tranh rộng lớn của xã hội Việt Nam khoảng ba mươi năm cuối thế kỉ XVIII và mấy năm đầu thế kỉ XIX với nhiều câu chuyện, sự kiện, nhân vật.

- Văn bản được trích một phần Hồi thứ hai (kể lại việc kiêu binh nổi loạn, phò chúa mới Trịnh Tông lên ngôi sau khi truất quyền chúa cũ Trịnh Cán, đã trở nên kiêu căng, hành động càn quấy, gây bao tai họa, náo động chốn kinh thành) và một phần Hồi thứ mười bốn (kể lại việc Vua Quang Trung đại phá quân Thanh)

II. TÌM HIỂU CHI TIẾT

Hoạt động 1: Cốt truyện, các tuyến sự kiện

GV đặt câu hỏi: Chỉ ra mối liên hệ giữa hai đoạn trích Hồi thứ hai và hồi thứ mười bốn

Sản phẩm dự kiến:

- Hai hồi là hai tuyến truyện có tính độc lập nhất định nhưng liên quan mật thiết với nhau:

(1) Tuyến thứ nhất là chuỗi sự kiện diễn ra nơi phủ chúa – cung vua (trong đoạn trích tập trung vào chuỗi sự kiện kiêu binh nổi loạn giết Quận Huy, truất ngôi Trịnh Cán, đưa Trịnh Tông lên ngôi.

(2) Tuyến thứ hai là chuỗi sự kiện về cuộc xâm lược nước ta của nhà Thanh Vua Quang Trung đại phá quân Thanh; sự thảm bại và cuộc trốn chạy của đội quân xâm lược nhà Thanh và vua Lê Chiêu Thống (trong đoạn trích tập trung vào cuộc đại phá quân Thanh của Vua Quang Trung)

- Mối quan hệ nhân quả giữa các sự kiện trong Hồi thứ hai và Hồi thứ mười bốn:

+ Sự lục đục trong phủ chúa; xung đột quyền lợi giữa phủ chúa – cung vua và nỗi sợ hãi trước sức mạnh của Vua Quang Trung, nhà Tây Sơn (nguyên nhân) dẫn đến sự cầu viện nhà Thanh của Vua Lê Chiêu Thống (kết quả); cuộc xâm lược của đội quân nhà Thanh cùng sự bạc nhược, phản trắc của vua tôi Lê Chiêu Thống (nguyên nhân) dẫn đến việc Quang Trung lên ngôi vua tiến quân ra Bắc, đại phá quân Thanh (kết quả).

Các dòng thơ tóm lược sự kiện chính ở đầu mỗi hồi:

Lập Điện đô, bảy quan nhận di chúc/ Giết Huy quận, ba quân phò Trịnh vương

Và

Đánh Ngọc Hồi, quân Thanh bị thua trận/ Bỏ Thăng Long, Chiêu Thống trốn ra ngoài.

Hoạt động 2: Nhân vật vua Quang Trung, nghệ thuật kể chuyện, tình cảm của tác giả

GV đặt câu hỏi: Nét tính cách nổi bật của nhân vật Vua Quang Trung được thể hiện trong văn bản là gì? Phân tích một số chi tiết tiêu biểu để làm nổi bật nét tính cách ấy. 

Sản phẩm dự kiến:

- Vua Quang Trung: nhà cầm quân tài ba, mưu lược: Vừa hành quân, vừa đánh giặc mà vua Quang Trung hoạch định kế hoạch từ 25 tháng chạp đến mùng 7 tháng giêng sẽ vào ăn tết ở Thăng Long, trong thực tế đã vượt mức 2 ngày.

Hành quân xa, liên tục như vậy nhưng đội quân vẫn chỉnh tề cũng là do tài tổ chức của người cầm quân.

- Vua Quang Trung nhà chỉ huy quân sự tự tin, quyết đoán: khi vận mệnh đất nước “ngàn cân treo sợi tóc”, Nguyễn Huệ đã quyết định lên ngôi hoàng đế để chính danh vị, lấy niên hiệu là Quang Trung.

- Sáng suốt trong việc nhận định tình hình địch và ta:

Qua lời dụ tướng sĩ trước lúc lên đường ở Nghệ An, Quang Trung đã chỉ rõ “đất nào sao ấy” người phương Bắc không phải nòi giống nước ta, bụng dạ ắt khác”. Ông còn vạch rõ tội ác của chúng đối với nhân dân ta: “Từ đời nhà hán đến nay, chúng đã mấy phen cướp bóc nước ta, giết hại dân ta, vơ vét của cải, người mình không thể chịu nổi, ai cũng muốn đuổi chúng đi”.

Quang Trung đã khích lệ tướng sĩ dưới quyền bằng những tấm gương chiến đấu dũng cảm chống giặc ngoại xâm từ ngàn xưa như.

Quang Trung đã dự kiến được việc Lê Chiêu Thống về nước có thể làm cho một số người Phù Lê “thay lòng đổi dạ” với mình

- Sáng suốt trong việc xét đoán bê bối:

Ông rất hiểu việc rút quân của hai vị tướng giỏi

Đối với Ngô Thì Nhậm, ông đánh giá rất cao và sử dụng như một vị quân sĩ “đa mưu túc trí” việc Sở và Lân rút chạy Quang Trung cũng đoán là do Nhậm chủ mưu, vừa là để bảo toàn lực lượng, vừa gây cho địch sự chủ quan. Ông đã tính đến việc dùng Nhậm là người biết dùng lời khéo léo để dẹp việc binh đao.

- Vua Quang Trung vị hoàng đế/ người anh hùng “trăm trận trăm thắng”:

Vua Quang Trung thân chinh cầm quân không phải chỉ trên danh nghĩa. Ông làm tổng chỉ huy chiến dịch thực sự.

Dưới sự lãnh đạo tài tình của vị tổng chỉ huy này, nghĩa quân Tây Sơn đã đánh những trận thật đẹp, thắng áp đảo kẻ thù.

Khí thế đội quân làm cho kẻ thù khiếp vía và hình ảnh người anh hùng cũng được khắc hoạ lẫm liệt

Hình ảnh người anh hùng được khắc họa khá đậm nét với tính cách mạnh mẽ, trí tuệ sáng suốt, nhạy bén, tài dùng binh như thần; là người tổ chức và là linh hồn của chiến công vĩ đại.

- Ngôi kể thứ ba được tác giả sử dụng kết hợp cùng lời kể của các nhân vật khác đã cho chúng ta thấy được câu chuyện được bao quát và chân thực hơn. Qua lời từng nhân vật ta hiểu thêm được tính cách, tâm lý, hành động và con người của họ nhiều hơn. 

…..

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1. Tên tác phẩm “Hoàng Lê nhất thống chí” có nghĩa là gì?

A. Vua Lê nhất định thống nhất đất nước.

B. Ghi chép về sự thống nhất vương triều nhà Lê

C. Ý chí trước sau như một của vua Lê.

D. Ý chí thống nhất đất nước của vua Lê.

Câu 2. Văn bản do ai sáng tác

A. Ngô gia văn phái

B. Ngô Thì Nhậm

C. Nguyễn Thiếp

D. Ngô Văn Sở

Câu 3: Đoạn trích Hoàng Lê nhất thống chí thuộc hồi thứ bao nhiêu?

A. Hồi thứ 12

B. Hồi thứ 14

C. Hồi thứ 16

D. Hồi thứ 17

Câu 4: Dòng nào nói đúng ý nghĩa của tác phẩm Hoàng Lê nhất thống chí  ?

A. Vua Lê cùng các bề tôi trung thành của mình đã thực hiện thành công công cuộc thống nhất đất nước.

B. Thể hiện rõ ý định thống nhất đất nước trong tương lai của vua Lê.

C. Ghi chép việc vua Lê thống nhất đất nước.

D. Thể hiện ý chí trước sau như một của vua tôi nhà Lê.

Câu 5: Nội dung chính của câu văn sau là gì?

Trong khoảng vũ trụ, đất nào sao ấy, đều đã phân biệt rõ ràng, phương Nam, phương Bắc chia nhau mà cai trị.

A. Thể hiện lịch sử đấu tranh giành độc lập dân tộc

B. Khẳng định chủ quyền của dân tộc ta và hành động xâm lăng phi nghĩa, trái đạo trời của giặc.

C. Thể hiện niềm tự hào về non sông đất nước của Nguyễn Huệ.

D. Thể hiện niềm tin vào ông trời của Nguyễn Huệ.

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: So sánh cốt truyện trong văn bản trên đây với cốt truyện trong một văn bản mà em đã đọc, chỉ ra điểm khác biệt và điểm tương đồng (nếu có) giữa cốt truyện đa tuyến với cốt truyện đơn tuyến.

Câu 2: Dựa vào văn bản, hãy viết đoạn văn ngắn miêu tả lại chiến công thần tốc đại phá quân Thanh của vua Quang Trung từ tối 30 đến ngày mồng 5 tháng Giêng năm Kỷ Dậu (1789).