Giáo án ôn tập Ngữ văn 6 Kết nối tri thức bài 6: Thực hành tiếng việt - Từ ghép, từ láy, nghĩa của từ, các biện pháp tu từ, dấu chấm phẩy

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV chia lớp thành 4 nhóm, yêu cầu các nhóm thực hiện nhiệm vụ:

+ Nhóm 1: Vẽ cấu tạo của từ.

+ Nhóm 2+3: Hệ thống lại các biện pháp tu từ, nêu định nghĩa và lấy ví dụ.

+ Nhóm 4: Nêu định nghĩa và tác dụng của dấu chấm phẩy.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- Các nhóm thực hiện nhiệm vụ. GV hỗ trợ khi cần thiết.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- GV mời đại diện các nhóm báo cáo kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp lắng nghe, nhận xét.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

I. Nhắc lại kiến thức

1. Cấu tạo từ

- Từ đơn do một tiếng tạo thành, còn từ phức do hai hay nhiều tiếng tạo thành.

- Từ phức:

+ Từ ghép là những từ phức được tạo ra bằng cách ghép các tiếng có nghĩa với nhau.

ü Từ ghép chính phụ: có tiếng chính đứng trước, tiếng phụ đứng sau bổ sung nghĩa cho tiếng chính.

ü Từ ghép đẳng lập: không phân ra tiếng chính, tiếng phụ, các tiếng bình đẳng với nhau về mặt ngữ pháp.

+ Từ láy là những từ phức được tạo ra nhờ phép láy âm.

2. Các biện pháp tu từ

- Nhân hóa

- So sánh

- Ẩn dụ, hoán dụ

- Điệp ngữ

- Nói quá

3. Nghĩa của từ

- Để giải nghĩa từ, có thể dựa vào từ điển, nghĩa của từ dựa vào câu văn, đoạn văn mà từ đó xuất hiện, với từ Hán Việt, có thể giải nghĩa từng thành tố cấu tạo nên từ.

4. Dấu chấm phẩy

- Dấu chấm phẩy là dấu câu được dùng để:

+ Đánh dấu ranh giới giữa các vế của một câu ghép.

+ Đánh dấu ranh giới giữa các bộ phận trong một phép liệt kê phức tạp.

Câu 1. Tìm từ đơn, từ phức trong đoạn văn sau:

Chú bé vùng dậy, vươn vai một cái bỗng biến thành một tráng sĩ mình cao hơn trượng, oai phong lẫm liệt. Tráng sĩ bước lên vỗ vào mông ngựa. Ngựa hí dài mấy tiếng vang dội. Tráng sĩ mặc áo giáp, cầm roi, nhảy lên mình ngựa. (Thánh Gióng)

Câu 2. Tìm và ghép thành ngữ (cột A) với nghĩa của thành ngữ (cột B) trong bảng dưới đây sao cho phù hợp:

Câu 3. Đặt câu với một số thành ngữ ở câu 2.

Câu 4. Cho các từ: thành tích, thành tựu, thành quả, hiệu quả, kết quả, nguyện vọng, hi vọng vào chỗ trống trong các câu sau cho thích hợp:

a. Nhân dân ta đã đạt được nhiều... trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội.

b. Nhà trường đã khen thưởng các em học sinh có... học tập tốt.

c. Nhân dân Việt Nam cương quyết bảo vệ các... của cách mạng.

d. Chúng tôi đã dùng nhiều biện pháp kĩ thuật đối với khu đất này, nhưng đến nay vẫn chưa có...

đ. Có chăm chỉ học tập thì... học tập mới cao.

e. Bác Hồ suốt đời ôm ấp một... là nước nhà được độc lập, thống nhất, nhân dân được no ấm, tự do.

g. Con ngoan ngoãn, chăm chỉ, mẹ... nhiều ở con.

Câu 5. Giải nghĩa 2 – 3 từ trong số các từ mà em vừa điền ở câu 4.

Câu 6. Xác định và nêu tác dụng của biện pháp tu từ trong đoạn thơ sau:

Khúc II

Nghìn năm trên dải đất này

Cũ sao được cánh cò bay la đà

Cũ sao được sắc mây xa

Cũ sao được khúc dân ca quê mình!

(Khúc dân ca, Nguyễn Duy)

Câu 7. Hãy chỉ ra biện pháp tu từ trong các dòng thơ dưới đây và cho biết những dấu hiệu nào giúp em nhận ra biện pháp nghệ thuật ấy:

Đã ngủ rồi hả trầu?

Tao đã đi ngủ đâu

Mà trầu mày đã ngủ

(Trần Đăng Khoa, Đánh thức trầu)

Câu 8. Xác định biện pháp tu từ và tác dụng của các biện pháp tu từ được sử dụng qua các câu văn sau (chú ý các từ ngữ in đậm):

a. Tết miền Tây không ồn ã, không xe cộ đông nghẹt đến khó chịu như Tết Sài Gòn.

b. Vụ lúa vừa xong, cây rơm nằm phơi mình trên bãi cỏ, gốc rạ lô nhô gió đưa hương lúa ngạt ngào.

c. Thời gian đâu chờ đợi một ai, chỉ âm thầm hiện hình qua từng sợi tóc bạc màu hay những vết chân chim vĩnh viễn hằn in trên làn da rám nắng.

d. Chắc bà chạnh lòng khi ông nhắc lại nỗi khó nhọc năm nào mà ông bà đã từng gắng gượng trải qua, bình an là khi hai mái đầu đã bạc.

Câu 9. Đọc đoạn văn sau và thực hiện yêu cầu:

Cái chàng Dế Choắt, người gầy gò và dài lê nghêu như một gã nghiện thuốc phiện. Đã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn ngủn đến giữa lưng, hở cả hai mạng sườn như người cởi trần mặc áo gi-lê. Đôi càng bè bè, nặng nề trông đến xấu. Râu ria gì mà cụt có một mẩu, mà mặt lúc nào cũng ngẩn ngẩn ngơ ngơ.

(Tô Hoài, Bài học đường đời đầu tiên)

a. Tìm các từ đơn có trong câu “Đã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn ngủn đến giữa lưng, hở cả mạng sờn như người cởi trần mặc áo gi-lê”.

b. Tìm các từ ghép và các từ láy có trong đọa văn. Phân tích tác dụng của việc sử dụng từ láy trong đoạn văn trên.

c. Những trường hợp như râu ria, mặt mũi có phải từ láy không? Vì sao?

Câu 10. Kẻ bảng nêu điểm giống và khác nhau giữa ẩn dụ và hoán dụ.

Câu 11. Xác định ẩn dụ và hoán dụ trong những ví dụ sau:

a. Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi

Mặt trời của mẹ em nằm trên lưng

(Nguyễn Khoa Điềm)

b. Dưới trăng quyên đã gọi hè

Đầu tường lửa lựu lập lòe đơm bông.

(Nguyễn Du)

c. Nhớ đôi dép cũ nặng công ơn

Yêu Bác lòng ta trong sáng hơn.

(Tố Hữu)

Từ đơn

vùng, dậy, vươn, vai, một, cái, bỗng, biến, thành, một, mình, cao, hơn, trượng, bước, lên, vỗ, vào, mông, ngựa, hí, dài, mấy, tiếng, mặc, cầm, roi, nhảy, lên, mình.

Từ phức

chú bé, tráng sĩ, oai phong, lẫm liệt, vang dội, áo giáp.

a. thành tựu

c. thành quả

đ. kết quả

g. hy vọng

b. thành tích

d. hiệu quả

e. nguyện vọng

Đối tượng so sánh

Tết miền Tây, Tết Sài Gòn

Phương diện so sánh

mức độ ồn ã, hay độ đông nghẹt đến khó chịu của xe cộ

Từ so sánh

không... như...

Ẩn dụ

Hoán dụ

Giống nhau

Đều gọi tên sự vật, hiện tượng, khái niệm này bằng tên sự vật, hiện tượng, khái niệm khác.

Khác nhau

- Quan hệ tương đồng

- Quan hệ tương cận