Giáo án ôn tập Ngữ văn 6 Kết nối tri thức bài 1: Thực hành tiếng việt - Ôn tập cấu tạo từ, nghĩa của từ, các biện pháp tu từ

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

NV1:

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm:

+ Nhóm 1: Nêu định nghĩa từ đơn, lấy ví dụ.

+ Nhóm 2: Nêu định nghĩa từ ghép. Phân biệt từ ghép chính phụ và từ ghép đẳng lập. Lấy ví dụ.

+ Nhóm 3: Nêu định nghĩa từ láy. Lấy ví dụ.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- HS báo cáo kết quả. Cả lớp thảo luận.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá, chốt đáp án.

NV2:

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV đặt câu hỏi:

+ Để giải nghĩa của từ, ta có thể làm gì?

+ So sánh là gì? Có những loại so sánh nào?

+ Điệp ngữ là gì? Có mấy loại điệp ngữ? Nêu tên.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- HS trả lời câu hỏi. Cả lớp thảo luận.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức  Ghi lên bảng.

- GV bổ sung:

+ Có hai loại so sánh là so sánh ngang bằng và so sánh hơn kém.

+ Có 3 dạng điệp ngữ: điệp ngữ nối tiếp, điệp ngữ cách quãng, điệp ngữ chuyển tiếp.

I. Nhắc lại về cấu tạo từ, nghĩa của từ và biện pháp tu từ

1. Cấu tạo từ: Từ đơn và từ phức

- Từ đơn do một tiếng tạo thành, còn từ phức do hai hay nhiều tiếng tạo thành.

- Từ phức:

+ Từ ghép là những từ phức được tạo ra bằng cách ghép các tiếng có nghĩa với nhau.

ü Từ ghép chính phụ: có tiếng chính đứng trước, tiếng phụ đứng sau bổ sung nghĩa cho tiếng chính.

ü Từ ghép đẳng lập: không phân ra tiếng chính, tiếng phụ, các tiếng bình đẳng với nhau về mặt ngữ pháp.

+ Từ láy là những từ phức được tạo ra nhờ phép láy âm.

2. Nghĩa của từ ngữ

- Để giải nghĩa từ, có thể dựa vào từ điển, nghĩa của từ dựa vào câu văn, đoạn văn mà từ đó xuất hiện, với từ Hán Việt, có thể giải nghĩa từng thành tố cấu tạo nên từ.

3. Biện pháp tu từ

- So sánh là đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác để tìm ra nét tương đồng và khác biệt giữa chúng.

- Điệp ngữ là biện pháp tu từ lặp lại một từ ngữ (đôi khi cả một câu) để làm nổi bật ý muốn nhấn mạnh.

ĐỀ LUYỆN TẬP SỐ 1

Khoanh tròn đáp án đúng trước mỗi câu hỏi sau đây:

Câu 1. Xét về cấu tạo, từ được chia thành...

Câu 2. Phát biểu nào dưới đây là đúng

A. Từ ghép là những từ phức được tạo ra bằng cách ghép các tiếng với nhau.

B. Từ ghép là những từ phức được tạo ra bằng cách ghép các tiếng có nghĩa với nhau.

C. Từ ghép là những từ phức được tạo ra bằng cách ghép các tiếng với nhau nhờ phép láy âm.

D. Từ ghép là những từ phức được tạo ra bằng cách láy âm.

Câu 3. Có mấy loại so sánh?

Câu 4. Có mấy loại điệp ngữ?

Câu 5. Khi gặp một từ khó, không hiểu nghĩa, em sẽ có cách nào để hiểu được nghĩa của từ?

1

2

3

4

5

A

B

B

C

D

ĐỀ LUYỆN TẬP SỐ 2

1. Điền các từ in đậm trong đoạn trích sau vào ô phù hợp:

Nhưng đằng cuối bãi, mẹ tôi vẫn mạnh khỏe. Hai mẹ con gặp nhau, mừng quá, cứ vừa khóc vừa cười.

Tôi kể lại từ đầu chí cuối những ngày qua trong may rủi và thử thách mà bấy lâu tôi trải qua. Bắt đầu từ chuyện anh Dế Choắt khốn khổ bên hàng xóm.

2. Giải thích nghĩa của các từ in đậm trong những câu sau:

a. Tôi nhìn ra cửa hang, nơi mới ngày nào còn trứng nước ở đây và cũng cảm thấy nay mình khôn lớn.

b. Rồi mai đây con lên đường, con sẽ hết sức tu tỉnh được như mẹ mong ước cho con của mẹ.

TỪ ĐƠN

TỪ PHỨC

TỪ GHÉP

TỪ LÁY

mẹ, mừng, khóc, cười, chuyện

mạnh khỏe, may rủi, hàng xóm

thử thách, khốn khổ

ĐỀ LUYỆN TẬP SỐ 3

Đọc đoạn trích sau và thực hiện các yêu cầu:

Cái chàng Dế Choắt, người gầy gò và dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện. Đã thanh niên rồi mà cánh chỉ ngắn củn đến giữa lưng, hở cả mạng sườn như người cởi trần mặc áo gi-lê. Đôi càng bè bè, nặng nề, trông đến xấu. Râu ria gì mà cụt có một mẩu, và mặt mũi thì lúc nào cũng ngẩn ngẩn ngơ ngơ. Đã vậy, tính nết lại ăn xổi ở thì (thật chỉ vì ốm đau luôn, không làm được), có một cái hang ở cũng chỉ bới nông sát mặt đất, không biết đào sâu rồi khoét ra nhiều ngách như hang tôi.

(Sách Ngữ văn 6, Tập một, Kết nối tri thức với cuộc sống, NXB Giáo dục, tr.14, 2021).

1. Tìm các từ láy xuất hiện trong đoạn văn trên.

2. Tìm biện pháp so sánh xuất hiện trong đoạn văn trên và nêu tác dụng của nó.

Biện pháp so sánh

Tác dụng

Cái chàng Dế Choắt, người gầy gò và dài lêu nghêu như một gã nghiện thuốc phiện.

- Đối tượng so sánh: Cái chàng Dế Choắt, một gã nghiện thuốc phiện.

- Phương diện so sánh: người gầy gò và dài lêu nghêu.

- Từ so sánh: như.

- Tăng sức biểu cảm cho sự diễn đạt, giúp hình dung ra dáng vẻ gầy gò, ốm yếu của Dế Choắt.

[...] Có một cái hang ở cũng chỉ bới nông sát mặt đất, không biết đào sâu rồi khoét ra nhiều ngách như hang tôi.

- Đối tượng so sánh: cái hang ở (của Dế Choắt), hang tôi (Dế Mèn).

- Phương diện so sánh: cách đào hang (bới nông sát mặt đất, đào sâu rồi khoét ra nhiều ngách)

- Từ so sánh: không... như...

- Thấy được sự khác biệt giữa hang của Dế Choắt và hang của Dế Mèn  Xét trong chỉnh thể đoạn văn, biện pháp so sánh này có tác dụng khắc họa sự ốm yếu của Dế Choắt, và thái độ của Dế Mèn đối với Dế Choắt.

ĐỀ LUYỆN TẬP SỐ 4

Hãy chỉ ra điệp từ/điệp ngữ và phân tích phép điệp trong các câu sau:

1.

Hoa giãi nguyệt, nguyệt in một tấm,

Nguyệt lồng hoa, hoa thắm từng bông.

Nguyệt hoa, hoa nguyệt trùng trùng,

Trước hoa dưới nguyệt trong lòng xiết đâu.

(Chinh phụ ngâm – Đặng Trần Côn)

2

Khi chén rượu, khi cuộc cờ

Khi xem hoa nở, khi chờ trăng lên

(Truyện Kiều – Nguyễn Du)

3.

Trời xanh đây là của chúng ta

Núi rừng đây là của chúng ta

Những cánh đồng thơm mát

Những ngả đường bát ngát

Những dòng sông đỏ nặng phù sa

(Đất nước – Nguyễn Đình Thi)