Giáo án ôn tập Ngữ văn 6 Kết nối tri thức bài 3: Gió lạnh đầu mùa

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

NV1: Tổng quan về tác giả, tác phẩm

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV chia lớp thành các nhóm, cho HS đọc thầm lại văn bản và đặt câu hỏi:

+ Tác giả của văn bản “Gió lạnh đầu mùa” là ai? Hãy nêu một số nét về tác giả.

+ Văn bản thuộc thể loại gì? Bố cục chia làm mấy phần, đó là những phần nào?

+ Nêu người kể chuyện của tác phẩm và phương thức biểu đạt.

+ Hãy tóm tắt lại văn bản “Gió lạnh đầu mùa”.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS thực hiện nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- GV mời đại diện các nhóm trình bày kết quả, yêu cầu cả lớp lắng nghe, nhận xét.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá, chốt đáp án.

NV2: Nhắc lại kiến thức trọng tâm của VB

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV chia lớp thành các nhóm, yêu cầu thảo luận:

+ Nhóm 1: Phân tích nhân vật Sơn và Lan khi đi chơi cùng đám trẻ em nghèo và cho bé Hiên chiếc áo.

+ Nhóm 2: Phân tích nhân vật Sơn và Lan lúc chiều tối trở về nhà.

+ Nhóm 3: Phân tích nhân vật bé Hiên.

+ Nhóm 4: Phân tích nhân vật những đứa trẻ nghèo.

+ Nhóm 5: Phân tích hai người mẹ.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- Các nhóm thực hiện nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- GV mời đại diện các nhóm báo cáo kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp lắng nghe, nhận xét.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

NV3: Tổng kết về nội dung và nghệ thuật

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ

- GV yêu cầu HS làm việc theo cặp, thảo luận về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS thực hiện nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả

- GV mời một số HS trả lời trước lớp.

Bước 4: Nhận xét, đánh giá

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

I. TÌM HIỂU CHUNG VỀ VB

1. Tác giả

- Tên khai sinh là Nguyễn Tường Vinh (1910 – 1942).

- Sinh ra ở Hà Nội, lúc nhỏ sống ở quê ngoại – phố huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương.

- Sáng tác ở nhiều thể loại (tiểu thuyết, truyện ngắn, tùy bút,...) song thành công nhất vẫn là truyện ngắn. Truyện ngắn của Thạch Lam giàu cảm xúc, lời văn bình dị và đậm chất thơ. Nhân vật chính thường là những con người bé nhỏ, cuộc sống nhiều vất vả, cơ cực mà tâm hồn vẫn tinh tế, đôn hậu. Tác phẩm của Thạch Lam ẩn chứa niềm yêu thương, trân trọng đối với thiên nhiên, con người, cuộc sống.

2. Tác phẩm

- Các truyện ngắn tiêu biểu của Thạch Lam: Gió đầu mùa, Nắng trong vườn, Sợi tóc,...

- Gió lạnh đầu mùa là một trong những truyện ngắn xuất sắc viết về đề tài trẻ em của Thạch Lam.

3. Truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa

- Người kể chuyện: ngôi thứ ba.

- Phương thức biểu đạt: tự sự kết hợp miêu tả.

- Thể loại: truyện ngắn.

- Bố cục:

+ Đoạn 1: Từ đầu... Sơn thấy mẹ hơi rơm rớm nước mắt: Sự thay đổi của cảnh vật và con người khi thời tiết chuyển lạnh;

+ Đoạn 2: Tiếp... trong lòng tự nhiên thấy ấm áp vui vui: Sơn và Lan ra ngoài chơi với các bạn nhỏ ngoài chợ và quyết định cho bé Hiên chiếc áo;

+ Đoạn 3: Còn lại: Thái độ và cách ứng xử của mọi người khi phát hiện hành động cho áo của Sơn.

II. KIẾN THỨC TRỌNG TÂM

1. Nhân vật Sơn và Lan

a. Gia cảnh

- Gia cảnh: sung túc

+ Có vú già.

+ Cách xưng hô:

§  Cách mẹ Sơn gọi em Duyên ngay từ đầu tác phẩm: “cô Duyên” – “cô” – trang trọng.

§  Cách gọi mẹ của Sơn: “mợ”  gia đình trung lưu.

+ Những người nghèo khổ mà Sơn quen biết vẫn vào vay mượn ở nhà Sơn.

 Gia đình sung túc, giàu tình cảm, lòng trắc ẩn.

b. Khi ra ngoài chơi với các bạn nhỏ nghèo ở chợ

- Thái độ: Sơn và chị vẫn thân mật chơi đùa với, chứ không kiêu kỳ và khinh khỉnh như các em họ của Sơn

- Khi thấy Hiên đứng nép một chỗ không ra chơi cùng:

+ Gọi ra chơi.

+ Hỏi: “Áo lành đâu không mặc?”; “Sao không bảo u mày may cho?”  Câu hỏi có sự phát triển theo câu trả lời của Hiên  Quan tâm thật lòng.

+ Quyết định đem cho Hiên chiếc áo: chợt nhớ ra mẹ cái Hiên rất nghèo, thấy động lòng thương, một ý nghĩ tốt bỗng thoáng qua trong tâm trí.

 tình cảm trong sáng của trẻ thơ, tâm hồn nhân hậu của chị em Sơn.

c. Chiều tối khi trở về nhà

- Ngây thơ, sợ hãi, đi tìm Hiên để đòi áo

 Lúc đó mới hiểu mẹ rất quý chiếc áo bông ấy; vẫn có sự trẻ con: đã cho bạn rồi còn đòi lại.

 Lối miêu tả chân thực, tự nhiên của Thạch Lam khi khắc họa nhân vật trẻ em.

2. Nhân vật Hiên và những đứa trẻ nghèo

a. Không gian/ khung cảnh

+ Chợ vắng không, mấy cái quán chơ vơ lộng gió, rác bẩn rải rác lẫn với lá rụng của cây đề

+ Mặt đất rắn lại và nứt nẻ những đường nho nhỏ, kêu vang lên tanh tách dưới nhịp guốc của hai chị em

 Yên ả, vắng lặng  Nghèo, lại thêm mùa đông càng khắc họa sâu về tình cảnh khốn khó.

b. Dáng vẻ

+ mặc không khác ngày thường, vẫn những bộ quần áo màu nâu bạc đã vá nhiều chỗ;

+ môi tím lại, qua những chỗ áo rách, da thịt thâm đi;

+ mỗi cơn gió đến, run lên, hàm răng đập vào nhau.

c. Thái độ

+ đương đợi Sơn ở cuối chợ để chơi đánh khăng, đánh đáo

+ đều lộ vẻ vui mừng, nhưng chúng vẫn đứng xa, không dám vồ vập  như biết cái phận nghèo hèn của chúng vậy;

+ giương đôi mắt ngắm bộ quần áo mới của Sơn

§  “giương”: ngước lên và mở to  có sự chú ý đặc biệt

§  “ngắm”: nhìn một cách tập trung, có sự yêu thích, ước mong

 Một bộ quần áo mới mà được chú ý đặc biệt và ước mong  Càng khắc họa đậm hơn sự nghèo khó

d. Nhân vật Hiên

- Từ nãy vẫn đứng dựa vào cột quán, co ro đứng bên cột quán  Từ nãy: thời gian dài, co ro: lạnh phải khúm người lại  Vừa lạnh, phải chịu trong thời gian dài, lại còn có thêm mặc cảm: đứng ẩn nấp “dựa vào cột quán”;

- Gọi không lại

- Chỉ mặc có manh áo rách tả tơi, hở cả lưng và tay

- Khi được hỏi  bịu xịu trả lời: mặt xị xuống, thường đi kèm những lời có ý buồn tủi  mặc cảm, có sự tủi thân, như sắp vỡ òa.

e. So sánh Hiên với cô bé bán diêm

- Giống:

+ Đều là những bé gái ở trong hoàn cảnh đáng thương;

+ Đều thiếu thốn vật chất, và ở trong mùa đông khắc nghiệt

- Khác:

3. Hai người mẹ: mẹ của Sơn và mẹ của Hiên

a. Mẹ của Hiên

- Nghề: chỉ có nghề đi mò cua bắt ốc  không đủ tiền để may áo cho con

- Thái độ và hành động của mẹ Hiên khi biết Sơn cho Hiên chiếc áo:

+ Khép nép, nói tránh: “Tôi biết cậu ở đây đùa, nên tôi phải vội vàng đem lại đây trả mợ”  Cách xưng hô có sự tôn trọng, như người dưới với người trên: Tôi – cậu – mợ;

+ Tự trọng: Sau khi trả xong, không xin xỏ gì mà đi về luôn.

 Thái độ: khép nép, nhưng cư xử đúng đắn, tự trọng của một người mẹ nghèo khổ

b. Mẹ của Sơn

- Cách cư xử nhân hậu, tế nhị của một người mẹ có điều kiện sống khá giả hơn.

- Với các con, cách cư xử vừa nghiêm khắc, vừa yêu thương  không nên tự tiện lấy áo đem cho nhưng mẹ vui vì các con biết chia sẻ, giúp đỡ người khác...

III. Tổng kết

1. Nghệ thuật

- Nghệ thuật tự sự kết hợp miêu tả;

- Giọng văn nhẹ nhàng, giàu chất thơ;

- Miêu tả tinh tế

2. Nội dung

Truyện ngắn khắc họa hình ảnh những người ở làng quê nghèo khó, có lòng tự trọng và những người có điều kiện sống tốt hơn biết chia sẻ, yêu thương người khác. Từ đó đề cao tinh thần nhân văn, biết đồng cảm, sẻ chia, giúp đỡ những người thiệt thòi, bất hạnh.

ĐỀ LUYỆN TẬP SỐ 1

Câu 1. Một truyện ngắn hay thường đặt chúng ta trước những băn khoăn, những chờ đợi để không muốn ngừng việc đọc.Từ vị trí người đọc, theo dõi các sự việc và tâm trạng nhân vật, em thấy Gió lạnh đầu mùa đã lần lượt đặt mình trước những chờ đợi như thế nào?

A. Không đòi được áo, chị em Sơn sẽ thế nào? Có bị mẹ mắng không?

B. Buổi sáng hôm nay, mùa đông đột nhiên đến, không báo trước.

C. Sau khi mẹ Hiên trả áo và về, mẹ sẽ làm gì với hai chị em Sơn?

D. Sơn cũng thấy lạnh, vội vơ lấy cái chăn trùm lên đầu rồi cất tiếng gọi chị.

E. Khi biết Sinh sẽ mách mẹ, hai chị em đi tìm Hiên đòi áo liệu có đòi được không?

F. Chị em Sơn sẽ chơi với đám trẻ nghèo như thế nào? Họ sẽ làm gì khi thấy Hiên bị rét?

Câu 2. Tại sao Sơn lại nghĩ đến việc đem chiếc áo bông của em Duyên cho Hiên?

A. Hiên và Duyên là bạn chơi với nhau.

B. Hiên trạc tuổi Duyên nên chắc sẽ mặc vừa áo Duyên.

C. Vì Duyên đã mất không cần dùng áo nữa.

D. Vì Hiên mặc áo rách, bị rét, Sơn rất thương.

Câu 3. Khi ý nghĩ cho áo bỗng thoáng qua trong trí, Sơn đã làm gì?

A. Lập tức về nhà lấy áo cho Hiên.

B. Lưỡng lự suy nghĩ thật kĩ rồi về lấy áo.

C. Bảo chị Lan về nhà lấy áo.

D. Rủ chị Lan về lấy áo cho Hiên.

Câu 4. Khi chị Lan chạy về nhà lấy áo, Sơn có tâm trạng ra sao?

A. Sơn háo hức chờ đợi.

B. Trong lòng Sơn tự nhiên thấy ấm áp, vui vui.

C. Sơn thấy tự hào vì mình đã làm được một việc tốt.

D. Chị Lan về lấy áo, Sơn lại thấy hơi lo vì chưa xin phép mẹ.

Câu 5. Cảm nhận của em về Sơn sau khi đọc xong tác phẩm này?

A. Sơn sống trong gia đình có điều kiện nên rất hào phóng.

B. Sơn là một câu bé có tâm hồn đa cảm và giàu lòng trắc ẩn.

C. Sơn là một cậu bé con nhà giàu nhưng không kênh kiệu.

D. Sơn đem cho cái áo cũ để mẹ không còn nhớ đến em Duyên nữa.

Câu 6. Cách kết thúc truyện của Thạch Lam là…

A. Là một kết thúc bất ngờ mà trọn vẹn.

B. Là một kết thúc mở, khiến người đọc phải suy đoán nhiều.

C. Là một kết thúc trọn vẹn, hoàn hảo.

D. Là một kết thúc đột ngột khi sự việc chưa được giải quyết.

Câu 7. Sắp xếp để được nội dung đúng từng phần của văn bản Gió lạnh đầu mùa.

Câu 8. Đọc phần cuối truyện (từ “Hai chị em lo lắng dắt tay nhau lẻn về nhà”) em suy nghĩ thế nào về các bà mẹ (mẹ của Hiên, mẹ của Lan, Sơn)?

1. Vừa đi làm về thấy con có áo mới liền mang sang trả.

2. Không trách mắng hai con đã tự ý mang chiếc áo kỉ niệm đem cho.

3. Nghèo khổ nhưng không tham lam.

4. Trách mắng con âu yếm, vẫn thể hiện sự bao dung và lòng nhân hậu.

5. Sẵn lòng cho mẹ Hiên mượn tiền để mua áo ấm cho con.

6. Biết Sơn tốt bụng nên đỡ lời cho cậu không bị mẹ mắng.

Câu 9. Từ truyện ngắn Gió lạnh đầu mùa, em hãy viết một đoạn văn về lòng trắc ẩn của con người.

1

2

3

4

5

6

A, C, E, F

E

D

B

B

A

Mẹ của Hiên

Mẹ của Sơn và Lan

1, 3, 6.

2, 4, 5.