Giáo án và PPT Ngữ văn 8 kết nối Bài 2: Thực hành tiếng Việt (1)

TIẾT   : THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT TỪ TƯỢNG HÌNH VÀ TỪ TƯỢNG THANH

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV đặt câu hỏi gợi mở dẫn dắt học sinh tìm hiểu: 

Em hãy tìm một câu văn hoặc câu thơ có sử dụng từ tượng hình và một câu sử dụng từ tượng thanh.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. KHÁI NIỆM VÀ TÁC DỤNG CỦA TỪ TƯỢNG THANH VÀ TỪ TƯỢNG HÌNH. 

Hoạt động 1. Tìm hiểu khái niệm

GV hỏi một số học sinh trả lời: 

• Từ tượng hình là gì?

• Từ tượng thanh là gì?

Sản phẩm dự kiến:

+ Từ tượng hình: Từ tượng hình là từ gợi tả hình ảnh, dáng vẻ, trạng thái của sự vật. Trên thực tế, phần lớn từ tượng hình là từ láy. Tuy nhiên, vẫn có một số từ tượng hình không phải từ láy, ví dụ: chỏng quèo

+ Từ tượng thanh: Từ tượng thanh là từ mô phỏng âm thanh của tự nhiên, của con người. Trong đó, "tượng" tức là mô phỏng và "thanh" là âm thanh. Phần lớn từ tượng thanh là từ láy

Hoạt động 2. Tác dụng

GV yêu cầu HS trao đổi và trả lời:

• Nêu tác dụng của từ tượng hình và từ tượng thanh trong văn bản?

• Khi được sử dụng trong văn miêu tả và văn tự sự, từ tượng hình và từ tượng thanh có tác dụng ra sao?

• Trong giá trị nghệ thuật của tác phẩm văn chương từ từ tượng hình và từ tượng thanh có tác dụng như thế nào?

Sản phẩm dự kiến:

+ Từ tượng hình và từ tượng thanh có khả năng gợi được hình ảnh, âm thanh rất cụ thể, sinh động, đa dạng, nhiều màu sắc. Do đó, chúng có giá trị miêu tả và giá trị biểu cảm rất cao.

 + Khi được sử dụng trong văn miêu tả và văn tự sự, từ tượng hình và từ tượng thanh có thể góp phần làm cho cảnh vật, con người hiện ra tự nhiên, sống động với nhiều cử, chỉ, dáng vẻ và âm thanh khác nhau. 

+ Từ tượng hình và từ tượng thanh là lớp từ có vai trò quan trọng trong việc góp phần tạo nên giá trị nghệ thuật của tác phẩm văn chương. Tuy nhiên, khi sử dụng từ tượng hình và từ tượng thanh thì cũng cần lưu ý rằng không nên quá lạm dụng 2 loại từ này, phải sử dụng đúng hoàn cảnh, đúng mục đích thì từ tượng hình và từ tượng thanh mới phát huy được đúng công dụng của chúng. Nếu lạm dụng từ tượng hình và từ tượng thanh thì sẽ gây nên tình trạng phản tác dụng.

II. GỢI Ý ĐÁP ÁN PHẦN LUYỆN TẬP

Bài tập 1. 

Sản phẩm dự kiến:

a. Từ tượng hình: tẻo teo, lơ lửng, quanh co….

b. Từ tượng thanh: líu lo, từ tượng hình: vắt vẻo

c. Từ tượng thanh: lích chích; từ tượng hình: phập phồng

Bài tập 2.

Sản phẩm dự kiến:

a. Đoạn thơ có sử dụng từ tượng hình: le te, lập lòe, phất phơ, lóng lánh

+ Từ lập lòe gợi ánh sáng chợt lóe lên, chợt tắt đi của đom đóm, làm nổi bật thêm cái tối của những ngõ nhỏ và sự im ắng, tĩnh lặng của đêm khuya.

+ Từ phất phơ miêu tả sự lay động khẽ khàng của làn khói mỏng trong buổi chiều thu khi tiết trời se lạnh, gợi được cả làn gió nhẹ.

+ Từ lóng lánh  gợi hình ảnh ánh trăng được phản chiếu từ mặt ao thu, khi làn nước trong trẻo xao động

b.Đoạn thơ có các từ tượng hình như: lơ lửng, lững thững; từ tượng thanh: véo von, ồn ào

+ Từ lơ lửng tả hình ảnh những đám mây như treo lên lưng chừng trời, gợi vẻ đẹp bình yên.

+ Từ lững thững gợi tả dáng đi thong thả của những người nông dân bước ra khỏi cổng làng, bắt đầu một ngày lao động mà như “đi vào nắng mai”

+ Từ véo von gợi tiếng chim trong trẻo, tươi vui như tiếng trẻ thơ; từ ồn ào gợi không khí sôi động nơi cổng làng vào buổi sớm mai.

Bài tập 3. 

Sản phẩm dự kiến:

a. Các từ tượng hình: li ti

Từ tượng thanh: lao xao, vù vù, líu ríu

b.Tác dụng

+ Từ tượng hình li ti nhằm diễn tả bộ lông độc đáo của loài chim manh manh mỏ đỏ,

+ Từ tượng thanh lao xao diễn tả khung cảnh một vùng đất yên bình, có nắng và có gió nhè nhẹ.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Các từ tượng hình và tượng thanh thường được dùng trong các kiểu bài văn nào?

A. Miêu tả và nghị luận.

B. Tự sự và miêu tả.

C. Nghị luận và biểu cảm.

D. Tự sự và nghị luận.

Câu 2: Từ nào dưới đây không phải là từ tượng hình?

A. Xồng xộc.

B. Xôn xao.

C. Rũ rượi.

D. Xộc xệch.

Câu 3: Theo em, từ tượng thanh, từ tượng hình thường thuộc từ loại nào?

A. Danh từ

B. Tính từ

C. Đại từ

D. Động từ

Câu 4: Từ nào sau đây không phải từ tượng thanh:

A. ồ ồ

B. phều phào

C. sặc sụa

D. thất thểu

Câu 5: Từ "bô bô" là từ tượng thanh mô phỏng:

A. Tiếng người nói

B. Tiếng người cười

C. Tiếng gió thổi

D. Tiếng nước chảy

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: B

Câu 2: B

Câu 3: B

Câu 4: D

Câu 5: A

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Em hãy tìm các từ tượng hình trong đoạn thơ sau. Chỉ ra tác dụng của việc sử dụng các từ đó.

Chú bé loắt choắt,

Cái xắc xinh xinh,

Cái chân thoăn thoắt,

Cái đầu nghênh nghênh,

Ca-lô đội lệch,

Mồm huýt sáo vang,

Như con chim chích,

Nhảy trên đường vàng...

Câu 2: Cho các câu văn sau:

Thằng Dần vục đầu vừa thổi vừa húp soàn soạt. Chị Dậu rón rén bưng một cái bát lớn đến chỗ chồng nằm.

Vừa nói hắn vừa bịch luôn vào ngực chị Dậu mấy bịch rồi lại sấn đến để trói anh Dậu.

Cai lệ tát vào mặt chị một cái đánh bốp, rối hắn cứ nhảy vào cạnh anh Dậu.

Rồi chị túm lấy cổ hắn, ẩn dúi ra cửa. Sức lẻo khoẻo của anh chàng nghiện không kịp với sức xô đẩy của người đàn bà lực điền, hắn ngã chỏng quèo trên mặt đất, miệng vẫn nham nhảm thét trói vợ chồng kẻ thiếu sưu.

Tìm từ tượng thanh trong các câu văn trên.