Giáo án và PPT Ngữ văn 8 kết nối Bài 4: Một số giọng điệu của tiếng cười trong thơ trào phúng (Trần Thị Hoa Lê)

VĂN BẢN 3: MỘT SỐ GIỌNG ĐIỆU CỦA TIẾNG CƯỜI TRONG THƠ TRÀO PHÚNG

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV đặt câu hỏi gợi mở: Hãy nêu một số hiểu biết của em về tiếng cười trong thơ trào phúng trong các văn bản văn học. (Gợi ý: Em hiểu thế nào là tiếng cười trong thơ trào phúng? Theo em, tiếng cười trong thơ trào phúng có đặc điểm như thế nào?...)

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Tìm hiểu chung

GV yêu cầu trao đổi và trả lời: 

• Hãy trình bày hiểu biết của em về tác giả Trần Thị Hoa Lê?

• Trình bày hiểu biết của em về tác phẩm?

Sản phẩm dự kiến:

1. Tác giả

- Trần Thị Hoa Lê sinh năm 1968 tại Ninh Bình, là giảng viên đại học, nhà nghiên cứu văn học

- Các công trình nghiên cứu chính: Giáo trình văn học trung đại Việt nam tập 2 (2015, viết chung), Văn học trào phúng Việt Nam thời trung đại (2017), …

2. Tác phẩm

- Tác phẩm được trích trong Một số giọng điệu của tiếng cười trong thơ trào phúng, tạp chí Văn học và Tuổi trẻ, số tháng 9/2022

Hoạt động 2. Tìm hiểu chi tiết văn bản

Nhiệm vụ 1: Đối tượng mà tiếng cười trào phúng nhắm tới

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: 

• Văn bản đã nêu những đối tượng cụ thể nào mà tiếng cười trào phúng thường nhằm tới?

Sản phẩm dự kiến:

- Đối tượng miêu tả, thể hiện của văn học trào phúng là những thứ không trọn vẹn, không hoàn hảo của con người, của cuộc sống.

- Văn bản đã nêu những đối tượng giọng điệu của tiếng cười trong thơ trào phúng là hài hước, mỉa mai – châm biếm, đả kích…

Nhiệm vụ 2: Giọng điệu của tiếng cười và dấu hiệu nhận biết

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu:

• Văn bản đề cập đến những giọng điệu nào của tiếng cười trong thơ trào phúng? Hãy chỉ rõ dấu hiệu để nhận biết từng giọng điệu

Sản phẩm dự kiến:

- Một số giọng điệu ở thơ trào phúng được đề cập trong văn bản là: hài hước, mỉa mai– châm biếm, đả kích.

- Dấu hiệu nhận biết từng giọng điệu:

+ Hài hước là cách đùa cợt nhẹ nhàng cùng những yếu tố khác lạ phóng túng, phá vỡ các khuôn khổ quen thuộc.

+ Mỉa mai – châm biếm là những yếu tố vô lí hoặc thiếu lô- gíc, đảo lộn trật tự thông thường, tạo nên tiếng cười phê phán, thanh lọc những thói xấu như thói tự mãn, kiêu căng, đạo đức giả, keo kiệt….

+ Đả kích mang giọng điệu phủ nhận gay gắt đối tượng, thể hiện quan niệm nhân sinh, đạo đức của tác giả.

Nhiệm vụ 3: Phân tích nhận định “Tiếng cười trong văn chương nói chung, thơ trào phúng nói riêng thật phong phú và đa sắc màu như chính cuộc sống. Tiếng cười ấy thật cần thiết để đẩy lùi cái xấu, hướng mỗi con người đến những giá trị cao đẹp hơn”.

GV đặt câu hỏi:

• Trình bày cách hiểu của em về nhận định: “Tiếng cười trong văn chương nói chung, thơ trào phúng nói riêng thật phong phú và đa sắc màu như chính cuộc sống. Tiếng cười ấy thật cần thiết để đẩy lùi cái xấu, hướng mỗi con người đến những giá trị cao đẹp hơn”.

Sản phẩm dự kiến:

– Thơ trào phúng mang đậm màu sắc cuộc sống, phản ánh được những góc trần trụi của cuộc sống.

– Thơ trào phúng dùng tiếng cười để xây dựng tư tưởng, tình cảm cho con người, chống lại cái xấu xa, lạc hậu, thoái hóa, rởm đời, hoặc để đả kích, vạch mặt kẻ thù, đánh vào những tư tưởng, hành động mang bản chất thù địch với con người.

– Thơ trào phúng vạch mâu thuẫn của sự vật – mâu thuẫn giữa cái bên ngoài và cái thực chất bên trong – để làm cho người đọc nhận thấy sự mỉa mai, trào lộng của sự vật là cách làm chủ yếu của thơ trào phúng; cho nên thơ trào phúng thường sử dụng lối nói phóng đại, so sánh, chơi chữ dí dỏm hay lời nói mát mẻ sâu cay.

Hoạt động 3. Tổng kết

GV đặt câu hỏi tổng kết phần nội dung, nghệ thuật: Em hãy nêu giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm “Một số giọng điệu của tiếng cười trong thơ trào phúng”?

Sản phẩm dự kiến:

1. Ngôn ngữ

- Giản dị, gần gũi 

- Giọng điệu tự sự

2. Bố cục

Bố cục văn bản gồm 3 phần, nội dung của các phần đều nhấn mạnh đến chủ đề của văn bản là những giọng điệu của tiếng cười trong thơ trào phúng, qua đó thể hiện nét đắc trong nghệ thuật trào phúng trong văn học Việt Nam.

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Tiếng cười trào phúng xuất hiện vào

A. Thế kỉ XV sang thế kỉ XVI

B. Thế kỉ XIV sang thế kỉ XVI

C. Thế kỉ XVI sang thế kỉ XVII

D. Thế kỉ XVI sang thế kỉ XVIII

Câu 2: Văn bản Một số giọng điệu của tiếng cười trong thơ trào phúng được trích từ?

A. Suy nghĩ mới về Nhật kí trong tù, Nguyễn Huệ Chi, NXB Giáo dục, 1997

B. Tổng tập văn học Việt Nam, tập 14, Đặng Đức Siêu sưu tầm, biên soạn, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội, 2000

C. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 7, NXB Chính trị quốc gia Sự thật, Thành phố Hồ Chí Minh, 2011

D. Một số giọng điệu của tiếng cười trong thơ trào phúng, tạp chí Văn học và Tuổi trẻ, số tháng ̣/2022

Câu 3: Thơ trào phúng là một bộ phận sáng tác văn học đặc thù, mà đối tượng miêu tả, thể hiện của nó là?

A. Sự hoàn hảo của con người, cuộc sống

B. Sự bất toàn của con người, cuộc sống

C. Sự bất công của giai cấp

D. Sự công bằng của giai cấp

Câu 4: Phương tiện đặc sắc mà thơ trào phúng sử dụng để chống lại cái bất toàn của con người, xã hội là gì?

A. Tiếng hét

B. Tiếng hát

C. Tiếng khóc

D. Tiếng cười

Câu 5: Tiếng cười có vai trò như thế nào trong việc đầy lùi cái xấu, hướng mỗi con người đến những giá trị cao đẹp hơn?

A. Cần thiết

B. Không cần thiết

C. Quan trọng

D. Không quan trọng

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Nêu quan điểm của em về vai trò của tiếng cười trào phúng trong đời sống và văn học. Em có nghĩ rằng trào phúng là một hình thức phê phán hiệu quả không? Tại sao?

Câu 2: Thảo luận về cách sử dụng tiếng cười trong thơ trào phúng. Theo em, khi nào tiếng cười có tác dụng tích cực và khi nào có thể gây tác động tiêu cực?