Giáo án và PPT Ngữ văn 8 kết nối Bài 5: Thực hành tiếng Việt (1)

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT CÂU HỎI TU TỪ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

- GV yêu cầu HS trả lời các câu hỏi sau: Em hãy chỉ ra câu hỏi trong đoạn thơ sau đây và cho biết những câu hỏi đó có thực sự dùng để hỏi không? Vì sao?

“Sao anh không về chơi thôn Vĩ.

Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên.

Vườn ai mướt quá xanh như ngọc?

Lá trúc che ngang mặt chữ điền”

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Nhận biết câu hỏi tu từ thông qua các ví dụ

GV yêu cầu trao đổi và trả lời: 

• Em hãy nêu những cách nhận biết câu hỏi tu từ? Em hãy trình bày tác dụng của câu hỏi tu từ?

Sản phẩm dự kiến:

1. Nhận biết câu hỏi tu từ thông qua các ví dụ

a. Ví dụ 1

- Có đi xem phim với tớ không?

- Cậu không thấy tớ còn nhiều bài tập đến thế à?

=> Câu thứ nhất có mục đích hỏi. Câu thứ hai có hình thức là câu hỏi nhưng biểu hiện sự từ chối, vậy nên câu thứ hai là câu hỏi tu từ

b. Ví dụ 2

Mẹ ơi trên mây có người gọi con:
"Bọn tớ chơi từ khi thức dậy đến lúc chiều tà. Bọn tớ chơi với bình minh vàng bọn tớ chơi với vầng trăng bạc”

Con hỏi: "Nhưng làm thế nào mình lên đó được?”

Họ đáp: “Hãy đến nơi tận cùng trái đất đưa tay lên trời cậu sẽ được nhấc bổng lên tận tầng mây".

"Mẹ mình đang đợi ở nhà”- Con bảo - "Làm sao có thể rời mẹ mà đến được?"

(Ta- go, Mây và sóng)

Câu "Nhưng làm thế nào mình lên đó được?” là câu có mục đích hỏi, "Làm sao có thể rời mẹ mà đến được?" dùng hình thức câu hỏi nhưng là để khẳng định (không thể lên đó được). Vậy câu  "Làm sao có thể rời mẹ mà đến được?" là câu hỏi tu từ

=> Câu hỏi tu từ là câu hỏi không dùng để hỏi mà để khẳng định, phủ định, bộc lộ cảm xúc, … 

2. Tác dụng của câu hỏi tu từ

- Trong giao tiếp, câu hỏi tu từ nhằm thu hút sự quan tâm của người đọc, người nghe, làm cho lời nói thêm uyển chuyển, giàu sắc thái biểu cảm

- Câu hỏi tu từ được dùng trong văn học nhằm tăng sắc thái gợi cảm, gợi ra nhiều ý nghĩa, tạo hiệu quả thẩm mĩ cho tác phẩm

Hoạt động 2. Gợi ý trả lời bài tập

Bài tập 1

Sản phẩm dự kiến:

- Các câu hỏi tu từ trong đoạn trích vở kịch Trưởng giả học làm sang: Đâu có là thế nào? Thế này là thế nào? Lại còn phải bảo cái đó à? Những người quý phái mặc ngược hoa à? Bác cho rằng tôi mặc thế này có vừa sát không? Thế nào?

- Những câu hỏi đó là câu hỏi tu từ bởi vì:

+ Có đầy đủ hình thức của một câu nghi vấn và luôn có dấu chấm hỏi để kết thúc một câu

+ Câu hỏi tu từ được sử dụng nhằm khẳng định, hoặc nhấn mạnh nội dung, ý nghĩa nào đó mà người nói hoặc người viết muốn biểu đạt đến người khác

+ Thông tin được truyền đạt phải dễ hiểu, dễ tiếp thu đối với người đọc, người nghe

+ Thông tin luôn mang ý nghĩa tượng trưng cho một vấn đề nào đó

+ Được dùng theo cách nói ẩn dụ, nhằm thể hiện sắc thái biểu đạt

+ Có thể mang hàm ý phủ định với nội dung được người nói, người viết nhắc đến trong câu.

Bài tập 2

Sản phẩm dự kiến:

Các câu hỏi tu từ ở bài tập 1: Đâu có là thế nào? Thế này là thế nào? Lại còn phải bảo cái đó à? Những người quý phái mặc ngược hoa à? Bác cho rằng tôi mặc thế này có vừa sát không? Thế nào?

=> Viết lại:

- Đâu có thế.

- Thế à.

- Điều này không cần phải bảo

- Những người quý phái mặc ngược hoa.

- Tôi mặc sát như này bác xem đi.

=> Khi chuyển từ câu hỏi tu từ sang câu kể làm mất đi ý nghĩa hàm ẩn của người nói và sắc thái của câu.

Bài tập 3

Sản phẩm dự kiến:

a. Tôi đã cho hai chục chú thợ bạn xúm lại chiếc áo của ngài, làm sao mà tôi đến sớm hơn được?

b. Hãy thong thả, chú mình đi đâu mà vội thế?

Bài tập 4

Sản phẩm dự kiến:

Những câu kết thúc bằng dấu chấm hỏi trong đoạn văn là câu hỏi tu từ vì mặc dù có hình thức là câu hỏi với những từ để hỏi như có phải, phải chăng và kết thúc bằng dấu hỏi nhưng các câu này đều nhằm khẳng định những ý được nêu trong câu

Bài tập 5.

Sản phẩm dự kiến:

a. Món quà này thật là quý giá, chắc mẹ mua khó lắm đúng không?

b. Phải chăng, Trần Quốc Toản bóp nát quả cam mà Vua ban là thể hiện thái độ căm thù với quân giặc chứ không phải do cố ý?

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Trong các câu thơ dưới đây, đâu không phải câu hỏi tu từ?

A. Ngày mai người ra biển lớn, liệu người còn nhớ đến em?

B. Chẳng biết mai về sau, anh có quay lại đây?

C. Thuyền đợi bến sông trăng đó/ Có chở trăng về kịp tối nay?

D. Anh đi anh nhớ quê nhà / Nhớ canh rau cá nhớ cà dầm tương

Câu 2: Đâu không phải đặc điểm của câu hỏi tu từ?

A. Luôn có dấu chấm hỏi để kết thúc câu

B. Được dùng theo cách nói trực tiếp, nhằm cung cấp thông tin

C. Có thể mang hàm ý phủ định với nội dung được nhắc đến trong câu

D. Được dùng để khẳng định, nhấn mạnh nội dung, ý nghĩa nào đó

Câu 3: Chuyển câu sau thành câu hỏi tu từ: “Hãy thong thả, chú mình”

A.Chú mình đi thong thả nhé

B. Chú mình có thể đi thong thả được không?

C. Đi thong thả trong hôm nay à

D. Chú mình đi thong thả được chưa ạ?

Câu 4: Viết lại câu kể thành câu hỏi tu từ: “Tôi mặc sát như này bác xem đi”

A. Bác mặc sát thế này à

B. Bác cho rằng tôi mặc thế này có sát không?

C.Tôi đang mặc áo sát được không.

D. Tôi mặc sát như này bác nhé!

Câu 5: Đâu là câu hỏi tu từ?

A. Đâu có là thế nào?

B. Lại còn phải bảo cái đó à?

C. Những người quý phái mặc ngược hoa à

D. Bạn đã làm bài tập này rồi à?

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Viết một đoạn văn ngắn (khoảng 5-7 câu) về một chủ đề mà bạn quan tâm (ví dụ: bảo vệ môi trường, giáo dục, sức khỏe). Trong đoạn văn, hãy sử dụng ít nhất ba câu hỏi tu từ.

Câu 2: Dưới đây là một đoạn văn có chứa các câu hỏi tu từ. Sửa đổi các câu hỏi tu từ này để chúng trở nên phù hợp hơn với nội dung và mục đích của đoạn văn.

“Liệu có phải sự chăm sóc sức khỏe là điều quan trọng nhất trong cuộc sống? Chúng ta có thể sống mà không cần đến sự chăm sóc y tế không? Có phải việc bảo vệ sức khỏe chỉ là một phần nhỏ trong việc sống khỏe mạnh?”

Câu hỏi:

Đọc đoạn văn và xác định các câu hỏi tu từ.

Đề xuất sửa đổi các câu hỏi tu từ để chúng phù hợp hơn với nội dung đoạn văn.