Giáo án và PPT Ngữ văn 8 kết nối Bài 4: Lai Tân (Hồ Chí Minh)

VĂN BẢN 2: LAI TÂN

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV yêu cầu HS thảo luận và trả lời: Hãy kể tên một số bài thơ của Chủ tịch Hồ Chí Minh mà em biết? Bác Hồ (Nguyễn Ái Quốc, Hồ Chí Minh) đã bôn ba khắp năm châu bốn biển để tìm con đường cứu nước. Kể tên một số nơi Bác đã từng đặt chân tới.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Tìm hiểu chung

GV yêu cầu trao đổi và trả lời: 

• Trình bày hiểu biết của em về tác giả Hồ Chí Minh?

• Em hãy trình bày xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác của văn bản

• Bài thơ thuộc thể thơ nào? Nêu những dấu hiệu giúp em nhận biết được điều đó

• Văn bản có mấy phần? Hãy nêu nội dung của từng phần.

Sản phẩm dự kiến:

1. Tác giả

- Hồ Chí Minh (1890-1969) là vị lãnh tụ tài ba, vĩ đại, danh nhân văn hóa thế giới. 

-  Văn thơ Hồ Chí Minh là di sản tinh thần vô giá, là một bộ phận gắn bó hữu cơ với sự nghiệp cách mạng vĩ đại của Người. Văn thơ của Người có tác dụng to lớn đối với quá trình phát triển của cách mạng Việt Nam, đồng thời có vị trí đặc biệt quan trọng trong lịch sử và đời sống tinh thần của dân tộc.

2. Tác phẩm

- Xuất xứ: Đây là bài thứ 96 nằm trong tổng số 133 bài ở tập thơ “Nhật kí trong tù”

- Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ được sáng tác trong khoảng bốn tháng đầu của thời gian Hồ Chí Minh bị giam giữ tại các nhà tù của bọn Quốc dân đảng Trung Quốc ở Quảng Tây.

- Thể thơ: Bài thơ thuộc thể thơ tứ tuyệt Đường luật. Cơ sở để nhận biết điều đó là bài thơ có bốn câu, mỗi câu bảy chữ; có luật (nguyên tác luật bằng, bài thơ dịch luật trắc); có niêm (niêm giữa câu 2 và 3); gieo vần chân ở các câu chẵn; nhịp câu thơ được ngắt chẵn trước lẻ sau (2/2/3 hoặc 4/3)

- Bố cục: 2 phần

+ Phần 1 (3 câu đầu): Thực trạng của chính quyền Lai Tân

+ Phần 2 (còn lại): Thái độ châm biếm, mỉa mai của tác giả.

Hoạt động 2. Tìm hiểu chi tiết văn bản

Nhiệm vụ 1: Thực trạng của chính quyền Lai Tân

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu: 

• Em hãy nhận xét về giọng điệu của ba câu thơ đầu? Trong ba câu đầu, bộ máy quan lại ở Lai Tân được miêu tả như thế nào? Những người được nhắc đến ở đây là ai và họ có làm đúng chức năng, phận sự của mình không? 

• Theo em, huyện trưởng “chong đèn” để làm việc gì? 

• Em hãy rút ra nhận xét về bức tranh hiện thực của chính quyền Lai Tân trong ba câu đầu

Sản phẩm dự kiến:

- Ba câu đầu là giọng điệu tự sự,  tác giả lần lượt kể về “công việc” của các nhà chức trách

- Các nhân vật được nhắc đến trong ba câu thơ đầu gồm ban trưởng nhà giam, cảnh trưởng và huyện trưởng. Họ là những công chức, viên chức thuộc bộ máy chính quyền, những người thuộc giai tầng thống trị trong xã hội. Tuy có chức vụ cao là vậy nhưng những gì họ làm hàng ngày đã cho thấy họ không làm đúng chức năng của mình:

+ Ban trưởng: Trông coi tù nhưng ngày ngày đánh bạc

+ Cảnh sát trưởng: Giải người nhưng tham lam ăn tiền của phạm nhân

+ Huyện trưởng: Lo công việc công nhưng “chong đèn” làm việc riêng

Ở đây, việc huyện trưởng phải “chong đèn” cho thấy nhân vật này đang thực hiện công việc của mình. Tuy nhiên, dù “chăm chỉ” như vậy nhưng trong địa bàn mà ông ta quản lí thì ngay cả những người làm công tác an ninh trật tự cũng vi phạm pháp luật, chỉ lo toan tính mưu lợi. Vậy việc làm huyện trưởng “chong đèn” ám chỉ công việc mà ông ta đang làm không phải là việc có ích mà là một công việc mờ ám nào đó, trên thực tế lại là đánh bạc, kiếm ăn, làm những việc bất hợp pháp để trục lợi, thoả mãn nhu cầu cá nhân

=> Chỉ bằng ba câu thơ kể, tả bình thản, bộ máy lãnh đạo của huyện Lai Tân đã hiện ra một cách rõ nét với những mặt tiêu cực, từ đó làm nổi bật lên sự thối nát của chính quyền huyện. Sự ngược đời đến từ bản chất công việc và những gì họ làm hằng ngày đã chỉ ra tính lố bịch, làm lộ rõ sự xấu xa của ban trưởng, cảnh trưởng từ đó tạo tiếng cười trào phúng trực diện nhằm vào những đối tượng này

Nhiệm vụ 2: Thái độ châm biếm, mỉa mai của tác giả

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh tìm hiểu:

• Thái độ của tác giả trước thực trạng thối nát của bọn quan lại được thể hiện như thế nào qua câu thơ cuối? 

• Theo em, từ “thái bình” nên được hiểu theo nghĩa như thế nào?

Sản phẩm dự kiến:

- “Thái bình” khi mà trưởng ban vi phạm pháp luật (đánh bạc), cảnh trưởng chỉ tìm cách tư lợi (kiếm ăn quanh) thì chỉ có thể là thái bình giả tạo. Đó là thái bình của tham nhũng, lười biếng, sa đọa với bộ máy công quyền của những con mọt dân tham lam. 

- Tính từ thái bình có thể xem là “thần tự”, “nhãn tự” của bài thơ. Một chữ “thái bình” mà thâu tóm lại bao nhiêu việc làm vốn là chuyện muôn thuở của cái xã hội Trung Quốc còn giai cấp bóc lột thống trị. Chỉ một chữ ấy mà xé toang tất cả sự “thái bình” dối trá nhưng thực sự là đang “đại loạn” từ bên trong của xã hội. Hai chữ “thái bình” cuối văn bản vừa miêu tả vẻ yên bình, tốt đẹp giả tạo, vừa là cách nói ngược để tạo tiếng cười trào phúng, châm biếm nhẹ nhàng mà sâu cay

=> Hồ Chí Minh đã đả kích trực tiếp và khách quan chế độ Tưởng, do đó sức tố cáo, châm biếm của nó rất mạnh mẽ, quyết liệt. Bác đã giáng những đòn liên tiếp, chính xác vào xã hội ấy ở nhát đòn quyết định có tên là “thái bình”.

Hoạt động 3. Tổng kết

GV đặt câu hỏi tổng kết phần nội dung, nghệ thuật: Em hãy nêu giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm “Lai Tân”?

Sản phẩm dự kiến:

1. Ngôn ngữ

- Nhẹ nhàng nhưng hàm chứa ý trào phúng mỉa mai sâu cay

2. Đặc sắc bố cục 

- Tuân thủ theo đúng luật thơ đường luật thất ngôn tứ tuyệt

- Ba câu đầu kể tả khách quan, thái độ giấu kín. Câu cuối nêu nhận xét thâm trầm kín đáo, mỉa mai châm biếm sâu sắc.

- Lối viết tự sự, giọng điệu lạnh lùng, mỉa mai châm biếm sâu cay

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Từ “chong đèn” trong câu “Chong đèn, huyện trưởng làm công việc” có nghĩa gì?

A. Đốt bàn đền để hút thuốc phiện.

B. Đốt đèn để đọc sách vào đêm khuya.

C. Cầm ngọn đèn đứng gác.

D. Chong đèn để tránh bóng đêm

Câu 2: Bài thơ "Lai Tân" được viết bằng

A. Pháp Ngữ

B. Chữ Quốc Ngữ

C. Chữ Nam

D. Chữ Hán

Câu 3: Bộ máy quan lại ở Lai Tân được thể hiện như thế nào qua ba câu đầu của bài thơ?

A. Làm tròn trách nhiệm và phận sự của mình.

B. Làm việc một cách hình thức.

C. Chỉ quan tâm đến việc bóc lột người dân.

D. Không làm tròn chức năng của người đại diện pháp luật.

Câu 4: Bài thơ "Lai Tân" được viết theo thể thơ

A. Thất ngôn tứ tuyệt đường luật

B. Song thất lục bát

C. Ngũ ngôn bát cú đường luật

D. Thất ngôn bát cú đường luật

Câu 5: Ý nghĩa của câu thơ “Trời đất Lai Tân vẫn thái bình” là gì?

A. Khen ngợi những việc làm của quan lại Lai Tân.

B. Ca ngợi sự cần mẫn “làm công việc” của huyện trưởng.

C. Thể hiện sự phê phán, mỉa mai của tác giả.

D. Phản ánh hiện thực xã hội Lai Tân thái bình

Sản phẩm dự kiến:

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Theo em, nội dung câu kết có mâu thuẫn với nội dung của các câu thơ trước không? Vì sao?

Câu 2: Viết đoạn văn (khoảng 7 – 9 câu) làm rõ chất trào phúng nhẹ nhàng mà sâu cay của bài thơ qua lời nhận xét: “Trời đất Lai Tân vẫn thái bình”.