Giáo án và PPT Ngữ văn 8 kết nối Bài 7: Lá đỏ (Nguyễn Đình Thi)

LÁ ĐỎ

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

GV cho học sinh nghe ca khúc Lá đỏ được nhạc sĩ Hoàng Hiệp phổ nhạc và đặt câu hỏi: 

Em hãy lắng nghe bài hát và trình bày những ấn tượng của em về ca khúc Lá đỏ.

HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

I. TÌM HIỂU CHUNG

Hoạt động 1. Tìm hiểu tác giả

GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

• Em hãy nêu một vài nét về cuộc đời - sự nghiệp của tác giả Nguyễn Đình Thi. 

• Kể tên một số tác phẩm tiêu biểu của Nguyễn Đình Thi.

Sản phẩm dự kiến:

- Nguyễn Đình Thi (1924 – 2003) quê ở Hà Nội, là nhà thơ, nhà văn, nhà phê bình văn học, nhạc sĩ

- Thơ ông tự do, phóng khoáng, đồng thời cũng hàm súc, giàu chất suy tư, dạt dào cảm hứng yêu nước. Hình tượng xuyên suốt trong thơ Nguyễn Đình Thi là đất nước Việt Nam đau thương và quật khởi, con người gian lao và anh dũng

- Một số tác phẩm tiêu biểu: Diệt phát xít (1945), Người Hà Nội (1947), Đất nước (1955), ...

Hoạt động 2. Tác phẩm

GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Tìm hiểu hoàn cảnh sáng tác bài thơ Lá đỏ của Nguyễn Đình Thi.

Sản phẩm dự kiến:

Lá đỏ được sáng tác vào 12/1974- thời điểm cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ bước vào giai đoạn cuối, toàn quân và dân ta đang dồn sức cho tiền tuyến

II. ĐẶC ĐIỂM VỀ THỂ THƠ, MẠCH CẢM XÚC VÀ CẢM HỨNG CHỦ ĐẠO CỦA BÀI THƠ

Hoạt động 1. Tìm hiểu đặc điểm về thể thơ

GV giao nhiệm vụ tìm hiểu cho các nhóm:

• Bài thơ được viết theo thể thơ nào? 

• Nêu một số đặc điểm về thể thơ. Nhận xét về hình thức thể loại bài thơ.

• Bài thơ được chia làm mấy phần? Nêu nội dung chính của từng phần.

Sản phẩm dự kiến:

- Số tiếng trong một dòng: tự do, linh hoạt, dòng sáu tiếng, dòng bảy tiếng. Bốn khổ, số dòng linh hoạt trong mỗi khổ

- Vần thơ: hai khổ đầu gieo vần chân (gió – đỏ, hương – trường), hai khổ cuối không gieo vần

- Về nhịp thơ:

Gặp em/ trên cao/ lộng gió

Rừng lạ/ ào ào/ lá đỏ

Em đứng bên đường/

như quê hương

Vai áo bạc/ quàng súng trường

Đoàn quân/ vẫn đi/ vội vã

Bụi Trường Sơn/ nhòa trời lửa

Chào em/ em gái tiền phương

Hẹn gặp nhé/ giữa Sài Gòn..

+ Nhịp thơ không tuân theo một quy tắc nhất định, dòng ngắt nhịp 2/2/2, dòng ngắt nhịp 4/3, dòng ngắt nhịp 3/3,... Nhịp thơ linh hoạt, phù hợp với cảm xúc của nhà thơ cũng như đối tượng miêu tả.

=> Hình thức bài thơ tự do, không bị gò bó vào các quy định về số tiếng trong một dòng, vần, nhịp,... do đó đã miêu tả (dù chỉ vài nét chấm phá) hết sức sinh động hình ảnh Trường Sơn những năm khói lửa, hình ảnh đoàn quân ra trận, hình ảnh người “em gái tiền phương” cũng như niềm xúc động sâu xa, niềm tin và hi vọng của nhà thơ vào thắng lợi cuối cùng của cuộc kháng chiến.

Hoạt động 2. Mạch cảm xúc

GV đưa ra câu hỏi: Mạch cảm xúc xuyên suốt bài thơ được thể hiện như thế nào?

Sản phẩm dự kiến:

Bài thơ có thể chia làm 2 phần: phần 1 (4 dòng thơ đầu): Cuộc gặp gỡ trên đỉnh Trường Sơn và phần 2 (còn lại): Cuộc chia tay trên đỉnh Trường Sơn

- Mạch cảm xúc xuyên suốt bài thơ là tình yêu quê hương, đất nước. Cảm xúc ấy vận động qua các cung bậc:

+ Mến thương người em gái nhỏ – hình bóng quê hương - mà người lính tình cờ gặp gỡ trên tuyến đường Trường Sơn.

+ Yêu mến, tự hào về những người anh hùng chưa biết tên làm nên chiến thắng vĩ đại; biết ơn những cống hiến, hi sinh lớn lao, thầm lặng của hàng triệu người con cho Tổ quốc,...

+ Niềm tin mãnh liệt vào chiến thắng cuối cùng của cuộc kháng chiến.

c. Cảm hứng chủ đạo

GV đưa ra câu hỏi: Nêu cảm hứng chủ đạo của bài thơ Lá đỏ. Bài thơ ca ngợi điều gì?

Sản phẩm dự kiến:

Cảm hứng chủ đạo trong bài thơ Lá đỏ là tinh thần chiến đấu anh dũng và lạc quan, niềm tin vào ngày mai thắng lợi. Ngoai ra bài thơ còn ca ngợi tinh thần yêu nước, những đóng góp lớn lao của những người anh hùng chưa biết tên để tạo nên sức mạnh dân tộc, góp phần làm nên chiến thắng trong những cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm

III. TÌM HIỂU CHI TIẾT

Hoạt động 1. Cuộc gặp gỡ trên đỉnh Trường Sơn

GV đặt câu hỏi hướng dẫn học sinh trả lời:

• Cuộc gặp gỡ diễn ra ở đâu? Các hình ảnh trong bài thơ gợi cho em ấn tượng gì?

• Nêu nhận xét về không gian gặp gỡ.

• Hình ảnh “em gái tiền phương” hiện lên qua những chi tiết nào? Từ những chi tiết ấy gợi cho em cảm nhận gì?

• Hình ảnh “em gái tiền phương” còn là biểu tượng cho điều gì? 

Sản phẩm dự kiến:

- Cuộc gặp gỡ diễn ra trên đỉnh Trường Sơn “lộng gió”, “rừng lạ ào ào lá đỏ”, “bụi Trường Sơn nhoà trời lửa.

- Các hình ảnh vẽ lên khung cảnh rừng Trường Sơn khoáng đạt, gợi ấn tượng vừa lãng mạn vừa hào hùng, dữ dội với những vẻ đẹp lạ lùng của rừng lá đỏ, những trận mưa lá đổ ào ào như trút trong gió lộng trên những đỉnh núi cao giữa mùa thu của đại ngàn Trường Sơn, lửa bụi chiến tranh bay nhoà trời,... Tất cả gợi lên một khung cảnh Trường Sơn trong những năm tháng không thể nào quên. Đó là thời điểm cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ bước vào giai đoạn khốc liệt, lúc toàn quân và dân ta đang dồn sức cho tiền tuyến, quyết tâm thống nhất đất nước.

-> Nhận xét về không gian gặp gỡ: Đó là một nơi đẹp đẽ, thoáng đãng, đứng từ trên cao nguyên lộng gió ta cảm nhận được một khoảng không vô tận, bao la. Và thể hiện trước không gian đó là hình ảnh rừng lá đỏ ào ào, bay trong gió. Giữa khung cảnh bầu trời xanh mát mẻ, nổi bật lên là hình ảnh là đỏ, màu lá đỏ như tô điểm thêm cho bầu trời Trường Sơn giữa lúc khói lửa mịt mù, do bom đạn thả xuống đất Trường Sơn. Không gian này đã giúp em hiểu thêm được con đường kháng chiến vô cùng nguy hiểm và gian nan.

- Hình ảnh “em gái tiền phương” hiện lên qua những chi tiết: Em đứng bên đường như quê hương; Vai áo bạc quàng súng trường. Hình ảnh “vai áo bạc” đã gợi ra biết bao tháng ngày mưa dầm nắng lửa ở núi rừng. Thế nhưng, những người con gái mảnh mai ấy vẫn vượt qua tất cả để có mặt chính tại đây, với súng trường quàng trên vai.-> gợi cảm giác vừa thân thương, dịu dàng, gần gũi, giản dị; vừa kiên cường, dũng cảm, vững vàng khi làm nhiệm vụ.

– Hình ảnh “em gái tiền phương” được so sánh “như quê hương” trở thành biểu tượng của quê hương, đất nước.

– “Em gái tiền phương” là một cô thanh niên xung phong. Hình ảnh ấy biểu tượng cho cuộc chiến tranh nhân dân – “em gái tiền phương”, nữ chiến sĩ giao liên hay cô gái thanh niên xung phong. Sự có mặt của cô gái trên tuyến đường Trường Sơn nơi tuyến đầu Tổ quốc đã nhắc thế hệ mai sau về cuộc chiến đấu toàn dân tham gia, trong đó có sự đóng góp của những người con gái trẻ trung, xinh đẹp nhưng vô cùng dũng cảm, gan dạ

2. Cuộc chia tay trên đỉnh Trường Sơn

HS suy nghĩ trả lời câu hỏi:

• Hình ảnh đoàn quân trên đường ra tiền tuyến trong bài thơ gợi cho em điều gì? 

• Có thể coi bài thơ “Lá đỏ” như là dự cảm về một Việt Nam chiến thắng không? Vì sao? 

Sản phẩm dự kiến:

- Hình ảnh đoàn quân trên đường ra tiền tuyến trong bài thơ được miêu tả qua hai câu thơ: “Đoàn quân vẫn đi vội vã/ Bụi Trường Sơn nhoà trời lửa”. Hình ảnh “Đoàn quân vẫn đi vội vã” gợi lên không khí hành quân hào hùng, thần tốc trong khung cảnh “Bụi Trường Sơn nhoà trời lửa”. Hình ảnh đoàn quân đi vội vã cũng là biểu tượng kết tinh của tinh thần, ý chí, khát vọng chiến thắng, khát vọng độc lập, thống nhất của cả dân tộc.

- Từ láy vội vã trong câu thơ “Đoàn quân vẫn đi vội vã” đã làm nổi bật tinh thần khẩn trương, tranh thủ từng phút giây hành quân ra tiền tuyến cho kịp bước vào trận chiến cuối cùng; bất chấp gian khổ, hiểm nguy.

 - Hình ảnh “Bụi Trường Sơn nhòa trời lửa” gợi cho em về sự khắc nghiệt và gian lao của chiến tranh.

=> Hình ảnh đoàn quân đứng trước nguy hiểm nhưng những đôi chân vẫn mạnh mẽ, vững chãi bước đi trên con đường để tiến về phía trước khung cảnh không một chút buồn hay lo lắng mà vô cùng lạc quan và yêu đời.

- Có thể coi bài thơ “Lá đỏ” như là dự cảm về một Việt Nam chiến thắng vì hai câu đó đã thể hiện một lời chào hẹn gặp lại Sài Gòn - nơi mà đoàn quân ta đang tiến về để giải phóng. Niềm tin này có căn cứ, dựa trên cơ sở thực tế: đó là sự đồng lòng quyết tâm dồn sức mạnh toàn dân, toàn quân vào cuộc chiến. Đồng thời, đây cũng là sức mạnh của cả dân tộc bước tiếp trên những chặng đường cuối cùng của cuộc kháng chiến trường kì, gian khổ và đi đến thắng lợi vĩ đại, mang lại độc lập, tự do, hoà bình cho đất nước

IV. TỔNG KẾT

1. Đặc sắc bố cục thể loại

GV đặt câu hỏi tổng kết về bố cục thể loại: Nhận xét về bố cục thể loại bài thơ Lá đỏ.

Sản phẩm dự kiến:

- Tuân thủ theo đúng luật thơ tự do

2. Ngôn ngữ

GV đặt câu hỏi tổng kết nghệ thuật: Nhận xét về ngôn ngữ và giọng điệu bài thơ.

Sản phẩm dự kiến:

- Ngôn ngữ cô đọng, giản dị và giàu sức biểu cảm.

- Các chi tiết, hình ảnh được sử dụng mang tính tiêu biểu, chân thực

HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

Câu 1: Cuộc gặp gỡ được nhắc đến trong bài giữa ai với ai?

A. Giữa người lính và một cô thanh niên xung phong

B. Giữa người lính và người vợ anh ấy

C. Giữa tình báo và cô thanh niên

D. Giữa người lính hành quân và hậu phương

Câu 2: Hình ảnh "bụi Trường Sơn nhoà bụi lửa" cho em suy nghĩ gì?

A. Sự kiên cường, bất khuất của những người lính

B. Sự khắc nghiệt và gian lao của chiến tranh

C. Vẻ đẹp của núi rừng Trường Sơn

D. Niềm tin và khát vọng chiến thắng rực lửa

Câu 3: Hình ảnh "vai áo bạc súng trường" gợi lên điều gì?

A. Sự tần tảo, kiên cường và mạnh mẽ ở những cô gái tiền phương

B. Sự lạc quan, yêu đời của những người lính kháng chiến

C. Sự trẻ trung, xinh đẹp và mảnh mai của những cô gái tiền phương

D. Cả A và B đều đúng

Câu 4: Lời hẹn gặp trong dòng thơ cuối thể hiện tình cảm gì?

A. Tình yêu nước sâu sắc, mãnh liệt

B. Tình cảm nam nữ giữa người lính và em gái tiền phương

C. Niềm lạc quan, tin tưởng vào thắng lợi

D. Cả B và C đều đúng

Sản phẩm dự kiến:

Câu 1: A

Câu 2: B

Câu 3: A

Câu 4: C

HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

Vận dụng kiến thức, GV yêu cầu HS trả lời câu hỏi:

Câu 1: Bài thơ gợi cho em suy nghĩ gì về vẻ đẹp của con người Việt Nam trong những năm chiến tranh gian khổ?

Câu 2: Qua hình ảnh “em gái tiền phương” trong bài thơ Lá đỏ và những nữ thanh niên xung phong trong truyện Những ngôi sao xa xôi gợi cho em suy nghĩ gì về tuổi trẻ Việt Nam trong những năm tháng chiến tranh?