Giáo án gộp Hoá học 11 chân trời sáng tạo kì II

Bài 11: Cấu tạo hoá học hợp chất hữu cơ

Ôn tập Chương 3

GIÁO ÁN WORD CHƯƠNG 4. HYDROCARBON

Bài 12: Alkane

Bài 13: Hydrocarbon không no

Bài 14: Arene (Hydrocarbon thơm)

Ôn tập Chương 4

GIÁO ÁN WORD CHƯƠNG 5. DẪN XUẤT HALOGEN – ALCOHOL – PHENOL

Bài 15: Dẫn xuất halogen

Bài 16: Alcohol

............................................

............................................

............................................

BÀI MẪU

Ngày soạn:…/…/…

Ngày dạy:…/…/…

BÀI 17:  PHENOL

I. MỤC TIÊU

1. Kiến thức

Sau bài học này, HS sẽ:

• Trình bày được khái niệm về phenol, tên gọi, công thức cấu tạo một số phenol đơn giản, đặc điểm cấu tạo và hình dạng phân tử của phenol.

• Nêu được tính chất vật lí (trạng thái, nhiệt độ nóng chảy, độ tan trong nước) của phenol.

• Trình bày được tính chất hoá học cơ bản của phenol: phản ứng thế H ở nhóm OH (tính acid:thông qua phản ứng với sodium hydroxide, sodium carbonate), phản ứng thế ở vòng thơm (tác dụng với nước bromine, với HNO₃, đặc trong H₂SO₄ đặc).

• Thực hiện được (hoặc quan sát video, qua mô tả) thí nghiệm của phenol với sodium hydroxide, sodium carbonate, với nước bromine, với HNO₃ đặc trong H₂SO₄ đặc; mô tả hiện tượng thí nghiệm, giải thích được tính chất hoá học của phenol.

• Trình bày được ứng dụng của phenol và điều chế phenol (từ cumene và từ nhựa than đá).

2. Năng lực

Năng lực chung:

• Tự chủ và tự học: Chủ động, tích cực tìm hiểu về khái niệm phenol, tìm hiểu tính chất và ứng dụng của phenol trong đời sống và sản xuất.

• Giao tiếp và hợp tác: Sử dụng ngôn ngữ khoa học để diễn đạt về đặc điểm cấu tạo, tính chất vật lí, tính chất hóa học của phenol; Hoạt động nhóm và cặp đôi một cách hiệu quả theo đúng yêu cầu của GV, đảm bảo các thành viên trong nhóm đều được tham gia và trình bày báo cáo; tham gia tích cực hoạt động nhóm phù hợp với khả năng của bản thân.

• Giải quyết vấn đề và sáng tạo: Thảo luận với các thành viên trong nhóm, liên hệ thực tiễn nhằm giải quyết các vấn đề trong bài học và cuộc sống.

Năng lực hóa học:

• Nhận thức hoá học: 

  • Nêu được khái niệm về phenol, tên gọi, công thức cấu tạo một số phenol đơn giản, đặc điểm cấu tạo và hình dạng phân tử của phenol.

  • Nêu được tính chất vật lí và tính chất hoá học cơ bản của phenol.

• Tìm hiểu thế giới tự nhiên dưới góc độ Hoá học: 

  • Thực hiện được (hoặc quan sát video, qua mô tả) thí nghiệm của phenol với sodium hydroxide, sodium carbonate, với nước bromine, với HNO₃ đặc trong H₂SO₄ đặc;

  • Quan sát và mô tả các hiện tượng thí nghiệm và giải thích được tính chất hoá học của phenol.

• Vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học: Vận dụng được những kiến thức trong bài học để trình bày được ứng dụng của phenol và điều chế phenol (từ cumene và từ nhựa than đá.

3. Phẩm chất

• Tham gia tích cực hoạt động nhóm phù hợp với khả năng của bản thân.

• Cần thận, trung thực và thực hiện an toàn trong quá trình làm thực nghiệm.

• Có niềm say mê, hứng thú với việc khám phá và học tập hoá học

II. THIẾT BỊ DẠY HỌC 

1. Đối với giáo viên

• SGK, SGV, SBT. 

• Tranh ảnh, video thí nghiệm liên quan đến bài học (nếu cần).

• Dụng cụ hóa chất để thực hiện các thí nghiệm trong SGK. 

2. Đối với học sinh

• SGK, SBT.

• Tranh ảnh, tư liệu sưu tầm liên quan đến bài học và dụng cụ học tập (nếu cần) theo yêu cầu của GV.

III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC

A. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

a. Mục tiêu: Tạo tâm thế hứng thú cho học sinh và từng bước làm quen bài học.

b. Nội dung: GV đưa ra vấn đề khởi động, HS quan sát video, suy nghĩ và trả lời câu hỏi.

c. Sản phẩm học tập: HS trả lời được câu hỏi theo ý kiến cá nhân.

d. Tổ chức thực hiện: 

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

GV cung cấp video tư liệu về “Những lợi ích của chè xanh đối với sức khỏe (https://youtu.be/mxwTdhHgYCs 8:14 - 9:32). Yêu cầu HS đọc nhanh và thực hiện trò chơi “Trí nhớ siêu phàm”

Luật chơi: Lớp chia làm 4 nhóm, các nhóm quan sát video. Sau đó có 60 giây để liệt kê ra những lợi ích của chè xanh. Nhóm nào liệt kê được nhiều lợi ích nhất, chính xác nhất sẽ được cộng 01 điểm vào kết quả thi đua của nhóm.

GV dẫn dắt vào bài mới.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS lắng nghe, quan sát video, nhóm thảo luận để đưa ra được nhiều đáp án nhất. 

- Ghi đáp án vào bảng phụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- Đại diện nhóm HS đưa ra các câu trả lời.

Bước 4: Kết luận, nhận định

Đáp án: Lợi ích của chè xanh

- GV ghi nhận câu trả lời của HS, khen thưởng nhóm có nhiều đáp án đúng nhất, dẫn dắt HS vào bài học: “Trong lá chè xanh có thành phần EGCG là tên viết tắt từ của EpiGalloCatechin Gallate hay còn gọi với tên khác là Polyphenol, có khả năng chống oxy hóa mạnh và là vi chất cần thiết cho cơ thể giúp ngăn ngừa được nhiều bệnh nguy hiểm cho cơ thể. Phenol là gì? Phenol có cấu tạo, tính chất và ứng dụng trong những lĩnh vực nào? Để có câu trả lời cho các câu hỏi trên chúng ta cùng tìm hiểu bài học - Bài 17: Phenol.”

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

1. KHÁI NIỆM VÀ CẤU TRÚC

Hoạt động 1: Tìm hiểu khái niệm phenol

a. Mục tiêu: Nêu được khái niệm phenol

b. Nội dung: GV hướng dẫn HS, HS lắng nghe, đọc SGK, trả lời CH thảo luận 1 trang 108.

c. Sản phẩm học tập: 

• Khái niệm phenol

• Câu trả lời cho CH thảo luận 1 trang 108.

d. Tổ chức hoạt động:

Hoạt động 2: Tìm hiểu đặc điểm cấu tạo và hình dạng phân tử phenol 

a. Mục tiêu: Nêu được đặc điểm cấu tạo và hình dạng phân tử phenol 

b. Nội dung: GV hướng dẫn HS, HS lắng nghe, đọc SGK, trả lời CH thảo luận 2

trang 108.

c. Sản phẩm học tập: 

• Đặc điểm cấu tạo và hình dạng phân tử phenol 

• Câu trả lời cho CH thảo luận 2 trang 108.

d. Tổ chức hoạt động:

2. TÍNH CHẤT VẬT LÍ

Hoạt động 3: Tìm hiểu tính chất vật lí Phenol

a. Mục tiêu: Nêu được tính chất vật lí (trạng thái, nhiệt độ nóng chảy, độ tan trong nước) của phenol.

b. Nội dung: GV trình bày vấn đề; HS lắng nghe, đọc SGK, quan sát bảng 17.1 và hình 17.2, thảo luận nhóm, trả lời CH thảo luận 3 SGK trang 110

c. Sản phẩm học tập: 

• Tính chất vật lí của Phenol

• Câu trả lời cho CH thảo luận 3 SGK trang 110.

d. Tổ chức hoạt động:

3. TÍNH CHẤT HOÁ HỌC

3.1. Phản ứng thế nguyên tử hydrogen của nhóm - OH: Tính acid

Hoạt động 4: Tìm hiểu tính acid của phenol 

a. Mục tiêu: 

• Trình bày được phản ứng thế H ở nhóm OH (tính acid:thông qua phản ứng với sodium hydroxide, sodium carbonate).

• Thực hiện được (hoặc quan sát video, qua mô tả) thí nghiệm của phenol với sodium hydroxide, sodium carbonate.

• Mô tả hiện tượng thí nghiệm, giải thích được tính acid của phenol.

b. Nội dung: GV trình bày vấn đề; HS lắng nghe, đọc SGK, làm thí nghiệm, thảo luận CH thảo luận 4 - 6 SGK trang 110, 111.

c. Sản phẩm học tập: 

• Kết quả thí nghiệm 1, 2.

• Tính acid của phenol 

• Câu trả lời cho CH thảo luận 4 - 6 SGK trang 110, 111.

d. Tổ chức hoạt động:

3.2. Phản ứng thế nguyên tử hydrogen của vòng benzene

Hoạt động 5: Tìm hiểu phản ứng thế nguyên tử hydrogen của vòng benzene

a. Mục tiêu: 

• Trình bày được phản ứng thế ở vòng thơm (tác dụng với nước bromine, với HNO₃, đặc trong H₂SO₄ đặc).

• Thực hiện được (hoặc quan sát video, qua mô tả) thí nghiệm của phenol với nước bromine, với HNO₃ đặc trong H₂SO₄ đặc;

• Mô tả hiện tượng thí nghiệm, giải thích được tính acid của phenol.

b. Nội dung: GV trình bày vấn đề; HS lắng nghe, đọc SGK, làm thí nghiệm, thảo luận CH thảo luận 7 SGK trang 111.

c. Sản phẩm học tập: 

• Kết quả thí nghiệm 3, 4.

• Phản ứng thế nguyên tử hydrogen của vòng benzene

• Câu trả lời cho CH thảo luận 7 SGK trang 111.

d. Tổ chức hoạt động:

4. ỨNG DỤNG VÀ ĐIỀU CHẾ

Hoạt động 6: Tìm hiểu ứng dụng và cách điều chế phenol

a. Mục tiêu: 

• Trình bày được ứng dụng của phenol

• Trình bày được điều chế phenol (từ cumene và từ nhựa than đá.

b. Nội dung: GV hướng dẫn HS, HS lắng nghe, đọc SGK, quan sát video, thảo luận trả lời CH thảo luận 8 SGK trang 113

c. Sản phẩm học tập: 

• Ứng dụng của phenol

• Điều chế phenol (từ cumene và từ nhựa than đá).

• Câu trả lời CH thảo luận 8 SGK trang 113

d. Tổ chức hoạt động:

Nội dung trả lời CH thảo luận 8

Một số gợi ý:

• Trong đời sống, phenol được sử dụng trong sản xuất mỹ phẩm, chất tẩy rửa và xà phòng. Ngoài ra, phenol còn được sử dụng trong sản xuất thuốc diệt côn trùng, để bảo vệ cây trồng khỏi sâu bệnh và các loài côn trùng gây hại khác. Hợp chất này cũng được sử dụng trong sản xuất thuốc lá và thuốc nhuộm. 

• Trong sản xuất, phenol được sử dụng làm chất trung gian trong sản xuất nhiều hợp chất hữu cơ, ví dụ như thuốc nhuộm, nhựa và sợi. Phenol cũng được sử dụng để sản xuất các chất kháng khuẩn, hoá chất phụ gia.

•  Trong y học, phenol được sử dụng để tiêu diệt vi khuẩn trên da và niêm mạc, được sử dụng trong các loại thuốc để điều trị các chứng bệnh da liễu. Phenol cũng được sử dụng trong điều trị nhiễm khuẩn và trong điều trị các vấn đề về răng miệng. Tuy nhiên, vì tính chất độc hại của phenol, cần phải sử dụng phenol cần thận và đúng cách để đảm bảo an toàn cho sức khoẻ của con người và môi trường.

(HS có thể tìm thêm các thông tin, sưu tầm hình ảnh về ứng dụng khác của phenol)

C. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP

a. Mục tiêu: Củng cố lại kiến thức đã học thông qua trả lời câu hỏi trắc nghiệm.

b. Nội dung: HS sử dụng SGK, kiến thức đã học, GV hướng dẫn (nếu cần thiết) để trả lời câu hỏi.

c. Sản phẩm học tập: HS hoàn thành được bài tập trắc nghiệm

d. Tổ chức thực hiện:

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:

- GV giao nhiệm vụ cho HS: Khoanh tròn vào câu đặt trước câu trả lời đúng

Câu 1: Phenol không phản ứng với chất nào sau đây?

A. Na.                   B. NaOH.                        C. NaHCO₃.                     D. Br₂.

Câu 2: Hợp chất nào dưới đây không thể là hợp chất phenol?

A. C₆H₅OH           B. C₆H₅CH₂OH               C. C₆H₄(CH₃)OH   D. HO-C₆H₄-OH

Câu 3: Hợp chất hữu cơ X chứa vòng benzene, có công thức phân tử C₇H₈O, phản ứng được với dung dịch NaOH. Số chất thỏa mãn tính chất trên là

A. 3                      B. 1                                 C. 4                                 D. 2.

Câu 4: Hợp chất hữu cơ X( phân tử chứa vòng benzene) có công thức phân tử là C₇H₈O₂. Khi X tác dụng với Na dư, số mol H₂ thu được bằng số mol X tham gia phản ứng. Mặt khác, X tác dụng được với dung dịch NaOH theo tỉ lệ số mol 1 : 1. Công thức cấu tạo thu gọn của X là

A. C₆H₅CH(OH)₂   B. HOC₆H₄CH₂OH          C. CH₃C₆H₃(OH)₂.   D. CH₃OC₆H₄OH.

Câu 5: Chiều giảm dần độ linh động của nguyên tử H (trái sang phải) trong nhóm OH của 3 hợp chất: C₆H₅OH (1), ethanol (2), 2-nitrophenol (3)

A. (1) < (2) < (3)    B. (2) < (1) < (3)              C. (3) < (2) < (1)    D. (2) < (3) < (1)

Câu 6: Cho phenol (C₆H₅OH) lần lượt tác dụng với (CH₃CO)₂O và các dung dịch NaOH; HCl; Br₂; HNO₃; CH₃COOH. Số trường hợp xảy ra phản ứng là:

A. 4                      B. 2                       C. 1                       D. 3

Câu 7: Ảnh hưởng của nhóm OH đến nhân benzen được chứng minh bởi 

A. phản ứng của phenol với dung dịch NaOH 

B. phản ứng của phenol với nước Brom

C. phản ứng của phenol với Na 

D. phản ứng của phenol với aldehyde formic.

Câu 8: Khả năng thế vào vòng benzen giảm theo thứ tự là 

A. phenol > benzene > nitrobenzene    B. phenol > nitrobenzene > benzene

C. nitrobenzene > phenol > benzene     D. benzene > phenol > nitrobenzene

Câu 9: Để sơ cứu cho người bị bỏng phenol người ta sử dụng hóa chất nào sau đây?

A. Glycerol           B. NaOH đậm đặc            C. H₂SO₄               D. NaCl

Câu 10: Cho các phát biểu sau về phenol:

(a) Phenol vừa tác dụng được với dung dịch NaOH vừa tác dụng được với Na.

(b) phenol tan được trong dung dịch KOH.

(c) Nhiệt độ nóng chảy của phenol lớn hơn nhiệt độ nóng chảy của ethyl alcohol.

(d) phenol phản ứng được với dung dịch KHCO₃ tạo CO₂.

(e) Phenol là một alcohol thơm.

Trong các trường hợp trên, số phát biểu đúng là

A. 5                      B. 2                                 C. 3                                 D. 4.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS tiếp nhận, thực hiện làm bài tập trắc nghiệm theo yêu cầu.

- GV quan sát và hỗ trợ, hướng dẫn. 

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận:

- Mỗi một câu GV mời HS trình bày. Các HS khác chú ý chữa bài, theo dõi nhận xét bài trên bảng. 

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV chữa bài, chốt đáp án, tuyên dương các hoạt động tốt, nhanh và chính xác.

Đáp án bài tập trắc nghiệm

D. HOẠT ĐỘNG VẬN DỤNG

a. Mục tiêu: Củng cố lại kiến thức đã học thông qua trả lời câu hỏi.

b. Nội dung: HS sử dụng SGK, kiến thức đã học, liên hệ thực tế, GV hướng dẫn (nếu cần thiết) để trả lời các câu Luyện tập, vận dụng SGK trang 109 - 113

c. Sản phẩm học tập: HS giải được các câu Luyện tập, vận dụng SGK trang 109 - 113

d. Tổ chức thực hiện:

Bước 1; Chuyển giao nhiệm vụ:

- GV yêu cầu HS làm các câu Luyện tập, vận dụng SGK trang 109 - 113

Bài 1. Chất nào sau đây thuộc loại phenol?

a)                b)

Bài 2. Từ kết quả thí nghiệm 1, khi thêm tiếp khoảng 1 mL dung dịch HCl vào ống nghiệm (2), lắc đều và để ổn định. Quan sát thấy chất lỏng phân thành hai lớp như ống nghiệm (1). Giải thích hiện tượng theo mô tả.

Bài 3. Hai chất o - nitrophenol và p - nitrophenol được dùng trong sản xuất thuốc diệt trừ nấm mốc và sâu bọ. Viết phương trình hóa học của phản ứng điều chế o - nitrophenol và p - nitrophenol từ phenol và dung dịch HNO₃ loãng phản ứng xảy ra ở nhiệt độ thường.

Bài 4. Chất bảo quản thực phẩm được dùng phổ biến trong ngành thực phẩm chế biến sẵn. Các chất BHA, BHT thường dùng cho các sản phẩm đóng hộp, thực phẩm đóng gói, nước chấm, nước giải khát,... Bên cạnh lợi ích trong bảo quản thực phẩm, các chất này cũng gây hại cho sức khỏe con người nếu sử dụng thời gian dài. Hãy nêu quan điểm của em về vấn đề sử dụng các thực phẩm chế biến sẵn.

Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ

- HS suy nghĩ trả lời, có thể thảo luận nhóm đôi, kiểm tra chéo đáp án. 

- HS hoàn thành các bài tập GV yêu cầu. 

- GV quan sát và hỗ trợ, hướng dẫn.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- Mỗi bài tập GV mời HS trình bày, các HS khác chú ý chữa bài, theo dõi nhận xét bài trên bảng. 

Bước 4: Kết luận, nhận định

- GV chữa bài, chốt đáp án, tuyên dương các bạn HS trả lời nhanh và chính xác.

- GV chú ý cho HS các lỗi sai mắc phải. 

Đáp án bài tập vận dụng

Bài 1. Chất a) thuộc loại phenol

Bài 2.

Sodium phenolate là muối của acid yếu, khi cho dung dịch HCl vào ống nghiệm (2) xảy ra phương trình hóa học sau 

C₆H₅ONa + HCl → C₆H₅OH + NaCl

Phenol không tan trong dung dịch NaCl nên phân thành hai lớp giống như ống nghiệm (1)

Bài 3. PTHH

Bài 4. Một số gợi ý

• Công dụng giúp giữ cho thực phẩm được lâu hơn là điều mà không thể phủ nhận. Tuy nhiên, khi sử dụng thực phẩm chứa chất bảo quản sẽ đem đến những tác hại cho cơ thể.

• Nếu dùng thực phẩm chứa chất bảo quản thường xuyên trong thời gian dài sẽ làm suy yếu các mô tim hoặc gây ra các bệnh hen suyễn, viêm phế quản và càng nguy hiểm hơn đối với người già.

• Theo thông tin trên, các chất bảo quản chứa BHA, BHT, ... được dùng nhiều trong các loại thực phẩm trên toàn thế giới, chúng có tác hại gây ung thư, dị ứng hô hấp, gây ảnh hưởng tới gan và hệ thần kinh.

• Chất bảo quản chứa sodium benzoate khi kết hợp với ascorbic acid có trong thực phẩm sẽ tạo nên benzene. Đây là hợp chất có độc tính với máu và cơ quan tạo máu, tổ chức thần kinh. Chúng sẽ gây nên một số các phản ứng phụ cho cơ thể như dị ứng, làm hạ huyết áp, gây ra chứng tiêu chảy, đau bụng.

• Một số thành phần khác có trong chất bảo quản gây ra những tác hại không tốt cho cơ thể như gây co mạch, tăng huyết áp, nguy cơ tổn hại đến hệ thần kinh trung ương, gây chóng mặt và suy giảm trí nhớ.

• Việc dùng thường xuyên còn gây ra chứng béo phì ở một số người vì có chứa acid béo và gây ra những chứng tăng động ở trẻ em.

* HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ

- Ôn lại kiến thức đã học.

- Hoàn thành bài 1 – 4 SGK trang 114

- Làm bài tập trong SBT.

- Ôn lại kiến thức chương 5, thiết kế sơ đồ tư duy tổng hợp lý thuyết chương 5