Giáo án ôn tập Ngữ văn 6 Chân trời sáng tạo bài 5: Thực hành tiếng việt

THỰC HÀNH TIẾNG VIỆT

I. MỤC TIÊU

1. Mức độ/ yêu cầu cần đạt:

- Nhận biết tu từ ẩn dụ, hoán dụ và tác dụng của chúng, vận dụng được biện pháp tu từ khi viết và khi nói.

2. Năng lực

Năng lực chung

- Năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tự quản bản thân, năng lực giao tiếp, năng lực hợp tác...

Năng lực riêng biệt:

- Năng lực nhận diện cụm từ và chỉ ra tác dụng của phép tu từ ẩn dụ, hoán dụ.

3. Phẩm chất:

Có ý thức vận dụng kiến thức vào giao tiếp và tạo lập văn bản.

HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

1. Mục tiêu: Tạo hứng thú cho HS, thu hút HS sẵn sàng thực hiện nhiệm vụ học tập của mình.
2. Nội dung: HS lắng nghe, trả lời câu hỏi của GV
3. Sản phẩm: Suy nghĩ của HS
4. Tổ chức thực hiện:

- GV yêu cầu HS xác định biện pháp tu từ được sử dụng trong 2 câu ca dao:

+ Thuyền về có nhớ bến chăng

Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền

+ Áo nâu cùng với áo xanh

Nông thôn cùng với thị thành đứng lên

1. HỆ THỐNG LẠI KIẾN THỨC
2. Mục tiêu: Hệ thống lại và nắm vững kiến thức về ẩn dụ, hoán dụ
3. Nội dung: HS thảo luận, trả lời câu hỏi được phân công.
4. Sản phẩm: Câu trả lời của HS.
5. Tổ chức thực hiện:

1. HOẠT ĐỘNG LUYỆN TẬP
2. Mục tiêu: HS khái quát lại nội dung bài học thông qua hệ thống câu hỏi và bài tập.
3. Nội dung: HS thảo luận, hoàn thành phiếu học tập.
4. Sản phẩm: Câu trả lời của các câu hỏi, bài tập.
5. Tổ chức thực hiện:

NV1: - GV chia lớp thành các nhóm, thảo luận, tìm ra câu trả lời cho phiếu BT:

- GV gọi HS trình bày bài làm, sau đó chữa bài, chốt đáp án.

Gợi ý đáp án:

Câu 1. Chỉ ra biện pháp tu từ và nêu tác dụng:

- Biện pháp tu từ nhân hóa được sử dụng trong dòng thơ: “Theo cánh buồm đi đến những nơi xa”: Cánh buồm là vật vô tri, vô giác nhưng lại có thể dẫn lối cho người con đi theo để “đến những nơi xa”.

- Biện pháp tu từ ẩn dụ: “cánh buồm” còn thể hiện ước mơ, khát vọng vươn ra, khám phá thế giới bên ngoài.

- Tác dụng của biện pháp tu từ nhân hóa và ẩn dụ: Làm cho hình ảnh “cánh buồm” trở nên sinh động, gần gũi như con người, trở thành một vật mang ý nghĩa đại diện cho khát vọng, làm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.

Câu 2. Xác định nghĩa của từ “lửa” trong các câu thơ:

1. Chiến tranh, vì chiến tranh thường ác liệt, tàn phá như đám lửa cháy.
2. Hoa lựu, vì hoa lựu có màu đỏ như lửa.
3. Nỗi buồn phiền trong lòng người vì nỗi buồn phiền cũng có thể nung nấu lòng người.
4. Tình cảm con người nói chung, vì tình cảm có lúc nóng ấm, có lúc lạnh lẽo.

Câu 3. Chỉ ra các biện pháp tu từ được sử dụng trong những câu sau và nêu tác dụng của chúng:

Câu 4. Chỉ ra biện pháp tu từ được sử dụng trong đoạn thơ sau:

- Biện pháp tu từ hoán dụ: áo nâu nhuộm bùn, đất nghèo, máu lửa

- Tác dụng: cụ thể hóa những điều tưởng như trừu tượng: áo nâu nhuộm bùn để chỉ công việc nhà nông, người nông dân; đất nghèo để chỉ những con người ở mảnh đất quê hương Việt Nam, máu lửa để chỉ cho chiến tranh.

NV2: - GV phát đề cho HS, yêu cầu HS làm việc cá nhân:

- GV gọi một số HS trình bày bài làm trước lớp, sau đó GV nhận xét, chữa bài.

Gợi ý đáp án:

2. a. Nạc: chỉ quả đu đủ, xương: chỉ ngọn và thân cây đu đủ.
3. Biện pháp tu từ: ẩn dụ.

NV3: - GV phát đề, yêu cầu mỗi HS tự hoàn thành bài tập.

- GV gọi một số HS trình bày bài làm trước lớp, sau đó chữa bài.

Gợi ý đáp án:

1. + Hình ảnh ẩn dụ: mận, đào, vườn hồng. Mận để chỉ người con trai, đào để chỉ người con gái, vườn hồng để chỉ chuyện tình cảm.

+ Tác dụng: làm cho lời nói trở nên kín đáo, tế nhị trong tình yêu, tăng sức biểu cảm cho sự diễn đạt.

2. - Hình ảnh giếng sâu tượng trưng cho tình cảm chân thật, sâu sắc.

- Hình ảnh giếng cạn – thể hiện tình cảm hời hợt.

- Hình ảnh sợi gàu dài, sợi dây – thể hiện sự vụ đắp tình cảm.

 Bài ca dao mang hàm ý thở than, tiếc nuối tình cảm và có chút oán trách người yêu.

 Biện pháp tu từ ẩn dụ.

3. - Miền Nam trong câu a. để chỉ về một vùng miền của đất nước.

- Miền Nam trong câu b. là hình ảnh hoán dụ để chỉ những con người sống ở miền Nam. Đây là hình ảnh hoán dụ lấy vật chứa đựng để chỉ vật bị chứa đựng.

4. a. Khăn thương nhớ: người con gái  miêu tả tâm trạng của cô gái một cách kín đáo  Biện pháp tu từ: ẩn dụ.
5. Gồm cả ẩn dụ và hoán dụ:

+ Bàn tay để chỉ con người lao động: lấy bộ phận con người để chỉ toàn thể con người  biện pháp tu từ: hoán dụ

+ Sỏi đá để chỉ đất xấu, bạc màu, đất đồi núi  khắc họa thiên nhiên khắc nghiệt  hoán dụ.

+ Cơm để chỉ lương thực, cái ăn, cái phục vụ con người, thành quả lao động- Ca ngợi lao động, sức sáng tạo kì diệu của con người trước thiên nhiên khắc nghiệt  ẩn dụ.

1. Câu thơ có hai hình ảnh ẩn dụ:

Thác – chỉ những khó khăn vất vả, những thử thách. Chiếc thuyền – hành trình cuộc đời của mỗi người, con đường cách mạng, ý chí của dân tộc Việt Nam.

 Ẩn dụ.

1. Câu (1):

+ Thôn Đoài  người thôn Đoài

+ Thôn Đông  người thôn Đông

 Hoán dụ.

Câu (2):

+ Cau thôn Đoài  chàng trai thôn Đoài

+ giầu không thôn nào  cô gái mà chàng trai mong nhớ, mang cách nói bâng quơ.