Giáo án dạy thêm Ngữ văn 9 Cánh diều bài 7: Quê hương (Tế Hanh)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ: Nhắc lại kiến thức

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV yêu cầu HS trả lời:

+ Nhắc lại kiến thức về thể thơ 8 chữ.

+ Tổng hợp lại kiến thức về tác giả Tế Hanh và bài thơ "Quê hương".

+ Nêu lại nội dung và nghệ thuật của bài thơ.

• HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

• HS đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

• GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

• GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức.

I. Nhắc lại kiến thức 

1. Tri thức ngữ văn

- Thể thơ 8 chữ

- Thơ 8 chữ là thể thơ trong đó mỗi dòng thơ có tám chữ (tiếng), ngắt nhịp đa dạng, gieo vần theo nhiều cách khác nhau nhưng phổ biến nhất là vần chân. Bài thơ tám chữ có thể gồm nhiều đoạn dài với số dòng không hạn định hoặc có thể được chia thành các khổ.

2. Tác giả - tác phẩm

a. Tác giả

• Tên: Trần Tế Hanh

• Sinh ngày: 20-6-1921, tại thôn Đông Yên, xã Bình Dương, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi. 

• Vị trí: là một trong những nhà thơ tiêu biểu của phong trào Thơ mới.

•  Phong cách nghệ thuật: Thơ ông giàu cảm xúc, trong trẻo, tinh tế; thường viết về đề tài quê hương, đất nước.

• Cuộc đời:

+ Năm 1938, ông viết bài thơ đầu tiên: “Những ngày nghỉ học” khi đó mới 17 tuổi.

 + Năm 1996, ông được tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật đợt I.

+ Ông qua đời ngày 16/07/2009 tại Hà Nội sau nhiều năm chống chọi với bệnh tật.

- Một số tác phẩm tiêu biểu:  Lòng miền Nam (1955), Gửi miền Bắc (1958), Tiếng sóng (1960), Bài thơ tháng bảy (1962),….

b. Tác phẩm

+ Xuất xứ: Bài thơ được rút trong tập “Nghẹn ngào” (1939) và sau đó được in trong tập “Hoa niên” (1945).

+ Hoàn cảnh ra đời: "Quê hương" được viết năm 1939, khi Tế Hanh đang học tại Huế trong nỗi nhớ quê hương - một làng chài ven biển tha thiết.

+ Bố cục: 4 phần.

Phần 1: Hai câu thơ đầu: Giới thiệu về làng chài.

Phần 2: 6 câu thơ tiếp: Cảnh đoàn thuyền ra khơi đánh cá.

Phần 3: 8 câu thơ tiếp theo: Cảnh dân chài trở về.

Phần 4: 4 câu thơ cuối: Nỗi nhớ da diết về làng chài.

3.  Phân tích nội dung

* Phần 1: Hình ảnh quê hương trong nỗi nhớ của tác giả

- “Làng tôi ở vốn làm nghề chài lưới”: Cách gọi giản dị mà đầy thương yêu, giới thiệu về một miền quê ven biển với nghề chính là chài lưới.

- Vị trí của làng chài: cách biển nửa ngày sông.

=> Cách giới thiệu tự nhiên nhưng cụ thể về một làng chài ven biển.

Phần 2. Bức tranh lao động của làng chài

a. Cảnh đoàn thuyền đánh cá ra khơi

- Thời gian bắt đầu: Sớm mai hồng => gợi niềm tin, hi vọng.

- Không gian “trời xanh”, “gió nhẹ”

=> Người dân chài đi đánh cá trong buổi sáng đẹp trời, hứa hẹn một chuyến ra khơi đầy thắng lợi.

- Hình ảnh chiếc thuyền “hăng như con tuấn mã”: phép so sánh thể hiện sự dũng mãnh của con thuyền khi lướt sóng ra khơi, sự hồ hởi, tư thế tráng sĩ của trai làng biển.

- “Cánh buồm như mảnh hồn làng”: hồn quê hương cụ thể gần gũi, đó là biểu tượng của làng chài quê hương.

- Phép nhân hóa “rướn thân trắng” kết hợp với các động từ mạnh: con thuyền từ tư thế bị động thành chủ động.

=> Nghệ thuật ẩn dụ: cánh buồm chính là linh hồn của làng chài.

=> Cảnh tượng lao động hăng say, hứng khởi tràn đầy sức sống.

b. Cảnh đoàn thuyền đánh cá trở về

- Không khí trở về:

   + Trên biển ồn ào

   + Dân làng tấp nập

⇒ Thể hiện không khí tưng bừng rộn rã vì đánh được nhiều cá.

⇒ Lòng biết ơn đối với biển cả cho người dân chài nhiều cá tôm.

- Hình ảnh người dân chài:

   + “Da ngăm rám nắng”, “nồng thở vị xa xăm”: phép tả thực kết hợp với lãng mạn => vẻ đẹp khỏe khoắn vạm vỡ trong từng làn da thớ thịt của người dân chài.

- Hình ảnh “con thuyền” được nhân hóa “im bến mỏi trở về nằm” kết hợp với nghệ thuật ẩn dụ chuyển đổi cảm giác .

=> Con thuyền trở nên có hồn, có sức sống như con người cơ thể cũng nhuộm vị nắng gió xa xăm.

=> Bức tranh sinh động về một làng chài đầy ắp niềm vui, gợi tả một cuộc sống bình yên, no ấm.

Phần 3. Nỗi nhớ quê hương da diết

- Nỗi nhớ quê hương thiết tha của tác giả được bộc lộ rõ nét:

   + Màu xanh của nước

   + Màu bạc của cá

   + Màu vôi của cánh buồm

   + Hình ảnh con thuyền

   + Mùi mặn mòi của biển

⇒ Những hình ảnh, màu sắc bình dị, thân thuộc và đặc trưng.

⇒ Nỗi nhớ quê hương chân thành da diết và sự gắn bó sâu nặng với quê hương.

4. Tổng kết

* Nội dung

+ Bài thơ “Quê hương” tái hiện lại khung cảnh làng chài ven biển và cuộc sống lao động của người dân chài.

+ Bài thơ thể hiện những nét đẹp phẩm chất lao động cao quý: siêng năng, cần mẫn của người dân làng chài. Qua đó thể hiện sự trân trọng, nhớ nhung của tác giả.

* Nghệ thuật

+ Sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa các yếu tố biểu cảm và miêu tả.

+ Sử dụng các động từ mạnh, tính từ có sức gợi. Sử dụng các biện pháp tu từ giàu sức liên tưởng.

+ Giọng thơ da diết, trong trẻo. Thể thơ 8 chữ cùng cách ngắt nhịp, gieo vần đa dạng.