Giáo án dạy thêm Ngữ văn 9 Cánh diều bài 2: Cảnh ngày xuân (Trích Truyện Kiều – Nguyễn Du)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ: Nhắc lại kiến thức

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập.

- GV yêu cầu HS trả lời:

+ Nhắc lại một số hiểu biết về nhà thơ Nguyễn Du và bài thơ Cảnh ngày xuân?

+ Vị trí của đoạn trích Cảnh ngày xuân trong tác phẩm Truyện Kiều?

+ Thiên nhiên và không khí ngày xuân được nhà thơ miêu tả thế nào qua bài thơ Cảnh ngày xuân?

+ Tổng kết giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ Cảnh ngày xuân? 

- HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập.

- HS làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận.

- GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập.

- GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức.

Nhắc lại kiến thức 

1. Tác giả - tác phẩm

a. Tác giả

- Nguyễn Du (1809 – 1868).

- Quê quán: Tiền Điền, Nghi Xuân, Hà Tĩnh.

- Sinh trưởng trong 1 gia đình đại quý tộc nhiều đời làm quan và truyền thống văn chương.

- Sống trong 1 giai đoạn lịch sử đầy biến động.

- Cuộc đời đầy những bước thăng trầm.

- Có kiến thức sâu rộng, am hiểu văn hoá dân tộc và văn hoá Trung Quốc.

- Một thiên tài văn học, nhà nhân đạo, chủ nghĩa, danh nhân văn hoá. Có những đóng góp to lớn vào sự phát triển của văn học Việt Nam

b. Tác phẩm

- Đoạn trích Cảnh ngày xuân nằm ở phần thứ nhất: Gặp gỡ và đính ước (từ dòng 39 – 56) của tác phẩm Truyện Kiều.

- Đoạn trích tả Kiều cùng hai em đi du xuân, trước khi gặp Kim Trọng. 

2. Phân tích bài thơ

a. Bức tranh thiên nhiên mùa xuân.

- Dùng hình ảnh thiên nhiên để nói về thời gian.

+ én đưa thoi → gợi thời gian, không gian. 

+ Thiều quang: ánh sáng

à 4 câu thơ đầu miêu tả mùa xuân đẹp nhưng thấm thoát trôi mau tiết trời đã sang tháng 3 tháng cuối của mùa xuân.

- Cỏ non xanh, cành lê trắng → Bức hoạ đẹp về mùa xuân: cỏ non là gam màu nền cho bức tranh xuân trên nền ấy điểm xuyết bông lê trắng → màu sắc hài hoà tôn lên vẻ đẹp của mùa xuân.

à Bức tranh mùa xuân có không gian khoáng đạt; cảnh mùa xuân trong trẻo tinh khôi đầy sức sống sinh động, có hồn, không tĩnh tại.

b. Cảnh lễ hội trong tiết thanh minh. 

- Lễ tảo mộ: Dọn dẹp, sửa sang phần mộ của người thân, thắp hương...

- Hội đạp thanh: chơi xuân ở chốn đồng quê.

- Nghệ thuật: sử dụng các từ ghép, từ láy:

+ Gần xa, nô nức (tính từ) → tâm trạng náo nức.

+ Yến anh, tài tử, giai nhân (danh từ): gợi sự đông vui náo nhiệt.

+ Sắm sửa, dập dìu (động từ): không khí nhộn nhịp, rộn ràng.

+ Cách nói ẩn dụ từng đoàn người chơi xuân như chim yến, chim oanh, làm nổi bật không khí ngày hội và tâm trạng của ng đi hội.

à 8 câu thơ tiếp theo đã khắc họa được không khí lễ hội: tưng bừng, đông vui, tấp nập, nhộn nhịp.

à Qua cuộc du xuân của chị em Thúy Kiều, Nguyễn Du đã gợi lên một tập tục, một nét đẹp truyền thống của văn hóa lễ hội xa xưa. Các trang tài tử giai nhân vui xuân mở hộ nhưng không quên những người đã mất.

c. Cảnh chị em Kiều du xuân trở về.

- Cuộc vui rồi cũng đến hồi kết thúc. Sáu câu thơ cuối là cảnh chị em Thúy Kiều ra về khi trời đã xế chiều và hội dần tan. Bức tranh mùa xuân trong buổi chiều tà vẫn rất đẹp, rất êm đềm: nắng nhạt, khe nước nhỏ, một dịp cầu… nhưng đã thấm đẫm tâm trạng của con người.

- “Tà tà bóng ngả về tây”: gợi khoản thời gian buổi chiều, gợi sự vắng lặng.

 - “Chị em thơ thẩn dan tay ra về”: Hội vui kết thúc, con người “thơ thẩn” quay trở về.

- Những từ láy “tà tà”, “thanh thanh”, “nao nao” … không chỉ biểu đạt sắc thái cảnh vật mà còn bộc lộ tâm trạng con người. Cảm giác bâng khuâng, xao xuyến về một ngày vui xuân đang còn mà sự linh cảm về điều sắp xảy ra đã xuất hiện. “Nao nao dòng nước uốn quanh” báo trước ngay sau lúc này, Kiều sẽ gặp nấm mồ Đạm Tiên và chàng thư sinh Kim Trọng.

à Bút pháp cổ điển, tả cảnh ngụ tình. Cảm giác bâng khuâng xen lẫn tiếc nuối bao trùm lên con người và cảnh vật, cũng là dự cảm về một nỗi buồn thương chưa thể lý giải của ngươi thiếu nữ nhạy cảm và sâu lắng.

3. Tổng kết

• Nội dung

- Đoạn thơ là bức tranh thiên nhiên lễ hội, mùa xuân tươi đẹp trong sáng, là một trong những bức tranh thiên nhiên tươi đẹp nhất trong “Truyện Kiều” của Nguyễn Du.

• Nghệ thuật

- Bút pháp chấm phá, các từ ngữ được sử dụng đa dạng, linh hoạt giàu chất tạo hình. 

- Nghệ thuật tả cảnh ngụ tình. 

- Ngôn ngữ trong sáng giàu chất thơ. 

Trường THCS: ……………………………….

Lớp: ……………………………………………

Họ và tên: ……………………………………...

PHIẾU BÀI TẬP

VĂN BẢN: CẢNH NGÀY XUÂN

Câu 1: Cảnh ngày xuân là đoạn trích nằm trong phần nào của tác phẩm Truyện Kiều?

A. Sau đoạn tả tài sắc của chị em Thúy Kiều trong phần gặp gỡ và đính ước

B. Nằm trong phần lưu lạc

C. Nằm trong phần đoàn tụ

D.  Nằm giữa phần lưu lạc và phần đoàn tụ

Câu 2: Đoạn trích được chia thành mấy phần?

A. 2 phần

B. 3 phần

C. 4 phần

D. 5 phần

Câu 3: Nhận định nào nói đúng nhất nội dung của hai câu thơ sau: “Ngày xuân con én đưa thoi/ Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi”.

A. Khung cảnh sáng mùa xuân tuyệt đẹp .

B. Vừa nói về thời gian xuân trôi mau, vừa gợi tả được không gian xuân trong sáng.

C. Ngày xuân thấm thoắt trôi mau, mới đó đã bước sang tháng ba.

D. Gợi tả những cánh én rộn ràng bay liệng như thoi đưa giữa bầu trời bầu trời trong sáng.

Câu 4: Cụm từ “nô nức yến anh” trong câu thơ “Gần xa nô nức yến anh” biểu thị phép tu từ gì?

A. Liệt kê

B. Hoán dụ

C. Nhân hóa

D. Ẩn dụ

Câu 5: Thiên nhiên trong những câu thơ cuối?

A. Đẹp nhưng đượm buồn

B. Đẹp và tươi sáng

C. Ảm đạm, hiu hắt

D. Khô cằn, héo úa