Giáo án dạy thêm Ngữ văn 9 Cánh diều bài 1: Khóc Dương Khuê (Nguyễn Khuyến)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ: Nhắc lại kiến thức

Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS trả lời:

+ Nhắc lại một số hiểu biết về nhà thơ Nguyễn Khuyến và bài thơ Khóc Dương Khuê?

+ Ý nghĩa nhan đề bài thơ Khóc Dương Khuê?

+ Tình cảm của nhà thơ dành cho người bạn Dương Khuê được thể hiện qua những khía cạnh nào?

+ Tổng kết giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của bài thơ Khóc Dương Khuê?

• HS tiếp nhận nhiệm vụ.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

• HS làm việc theo cặp đôi hoặc đọc lại văn bản theo yêu cầu suy nghĩ để hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

• GV mời 2-3 HS trình bày trước lớp yêu cầu cả lớp nhận xét, bổ sung.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

• GV nhận xét đánh giá chốt kiến thức.

Nhắc lại kiến thức 

1. Tác giả - tác phẩm

a. Tác giả

- Nguyễn Khuyến (1835 – 1909) hiệu là Quế Sơn. 

- Quê ở xã Yên Đổ, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam. 

- Sáng tác của ông bao gồm cả chữ Hán và chữ Nôm với hơn 800 bài gồm nhiều thể loại: thơ, văn, câu đối nhưng chủ yếu là thơ.

- Thơ ông thường viết về đề tài tình yêu quê hương đất nước, bạn bè, gia đình; phản ánh cuộc sống của những con người thuần hậu, chất phác; châm biếm đả kích bọn thực dân xâm lược…

- Một số tác phẩm tiêu biểu: Quế Sơn thi tập, Yên Đổ thi tập, Bách liêu thi văn tập, Cẩm Ngữ, cùng nhiều bài ca, hát ả đào, văn tế, câu đối truyền miệng…

b. Tác phẩm

- Thể thơ: Song thất lục bát

- Dương Khuê (1839 – 1902) người làng Vân Đình, tổng Phương Đình, tỉnh Hà Đông (nay là Ứng Hòa, Hà Nội). Ông đỗ tiến sĩ năm 1868, làm quan đến chức Tổng đốc Nam Định, Ninh Bình. Ông là bạn của Nguyễn Khuyến.

- Năm 1902, khi nghe tin bạn mất, Nguyễn Khuyến đã làm bài thơ khóc bạn.

- Bài Khóc Dương Khuê lúc đầu viết bằng chữ Hán (Văn đồng niên Vân Đình tiến sĩ Dương Thượng thư), sau đó được chính Nguyễn Khuyến dịch ra chữ Nôm và bản chữ Nôm lại có phần phổ biến hơn bản chữ Hán.

2. Ý nghĩa nhan đề

- Dương Khuê là bạn đồng khoa với Nguyễn Khuyến tại khoa thi Hương năm 1864. Năm 1902, khi nghe tin bạn mất, Nguyễn Khuyến đã làm bài thơ khóc bạn.

- Bài thơ có nhan đề Khóc Dương Khuê thể hiện sự thương tiếc, buồn rầu của nhà thơ Nguyễn Khuyến dành cho người bạn của mình.

- Bài thơ cũng chính là lời tiễn biệt của nhà thơ dành cho người bạn Dương Khuê.

3. Phân tích bài thơ

a. Nỗi đau mất bạn của nhà thơ

- Hai câu thơ đầu thể hiện sự buồn thương, bàng hoàng khi người bạn tri kỷ của ông bỗng nhiên bệnh mất.

- Cách gọi “bác Dương” nghe vừa thân thiết vừa kính trọng.

- Nỗi đau xót của tác giả không chỉ khu trú riêng tâm hồn tác giả mà còn vượt ra phủ khắp mây trời, biển nước.

b. Hồi tưởng kỉ niệm đẹp đẽ về tình bạn

- 14 câu thơ tiếp là những hồi tưởng của Nguyễn Khuyến về những kỷ niệm với Dương Khuê thời trai trẻ:

+ Là kỷ niệm cùng đỗ khoa cử, cùng làm quan chốn quan trường, cống hiến cho đất nước, là tình cảm kính yêu trước sau không đổi, là cuộc gặp gỡ “duyên trời”.

+ Là những ngày cùng nhau vui vầy thú tao nhã, ngắm cảnh núi sông, làm thơ, uống rượu, nghe đàn, nghe hát, …

- 6 câu thơ tiếp theo là những khó khăn về sức khỏe đã không cho phép hai người tri kỷ không có nhiều cơ hội gặp nhau.

- Niềm vui mừng, hạnh phúc khi gặp lại bạn sau thời gian dài xa cách, nỗi an tâm về sức khỏe của bạn.

c. Nỗi cô đơn hiện tại

- 10 câu thơ tiếp là nỗi bàng hoàng, xót xa vì bạn hiền ra đi đột ngột. 

- Người đã mất, đứng trước những thú vui vốn là tao nhã, là thú vị khi xưa thì hôm nay nó cũng trở nên nhạt nhòa, không còn hứng thú.

- 4 câu thơ cuối thể hiện nỗi đau, sự nhớ thương của nhà thơ, tình cảm thiết tha đối với người bạn đã mất dường như đã chôn giấu vào tim, nghẹn ngào chẳng thể miêu tả được bằng ngôn từ. 

- Đó là nỗi đau tận cùng, tột bậc không khóc thành tiếng, không thể nói thành lời được nữa.

1. Tổng kết

• Nội dung

- Bài thơ Khóc Dương Khuê mang một nỗi niềm tiếc nuối sâu sắc về một tình bạn tri kỷ, góp phần khẳng định về tình cảm giữa những con người với nhau.

- Bài thơ đã để lại cái nhìn cao đẹp về tình bạn cũng như nhân cách cao đẹp của Nguyễn Khuyến.

• Nghệ thuật

- Thể thơ song thất lục bát, đậm đà bản sắc dân tộc.

- Ngôn ngữ bình dị, dễ hiểu

- Giọng thơ 

- Sử dụng kết hợp các biện pháp nghệ thuật: nói giảm nói tránh, các câu hỏi tu từ, điệp từ, …

Trường THCS: ……………………………….

Lớp: ………………………………………………

Họ và tên: ………………………………………..

PHIẾU BÀI TẬP

VĂN BẢN: KHÓC DƯƠNG KHUÊ

Khoanh tròn vào đáp án đặt trước câu trả lời đúng:

Câu 1: “Tam Nguyên Yên Đổ” là biệt danh mà người ta dùng để nói đến nhà khoa bảng nào sau đây trong lịch sử khoa cử phong kiến Việt Nam thời Trung đại?

A. Nguyễn Hiền.

B. Nguyễn Thượng Hiền.

C. Nguyễn Khuyến.

D. Nguyễn Bỉnh Khiêm.

Câu 2: Tên hiệu của nhà thơ Nguyễn Khuyến là:

A. Quế Sơn.

B. Hải Thượng Lãn Ông.

C. Thanh Hiên.

D. Ức Trai.

Câu 3: Địa danh nào sau đây là quê của Nguyễn Khuyến?

A. Làng Phú Thị, huyện Gia Lâm, Hà Nội.

B. Làng Yên Đổ, huyện Bình Lục, Hà Nam.

C. Làng Vị Xuyên, huyện Mỹ Lộc, Nam Định.

D. Làng Uy Viễn, huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh.

Câu 4: Bài thơ Khóc Dương Khuê thuộc đề tài nào sau đây:

A. Tình cảm gia đình

B. Tình yêu quê hương, đất nước

C. Tình bằng hữu

D. Tình đồng chí

Câu 5: Đáp án không phải giá trị nghệ thuật bài thơ Khóc Dương Khuê?

A. Thể thơ song thất lục bát, đậm đà bản sắc dân tộc

B. Ngôn ngữ bình dị, dễ hiểu

C. Biện pháp nghệ thuật nói giảm nói tránh. Câu hỏi tu từ, điệp từ

D. Sử dụng sáng tạo thành ngữ dân gian

Câu 6: Dòng nào dưới đây đúng về bài thơ Khóc Dương Khuê?

A. Nguyễn Khuyến viết bài thơ bằng chữ Hán sau đó được chính nhà thơ dịch sang chữ Nôm

B. Nguyễn Khuyến viết bài thơ bằng chữ Nôm sau đó được chính nhà thơ dịch sang chữ Hán

C. Nguyễn Khuyến viết bài thơ bằng chữ Hán rồi được Nguyễn Du dịch sang chữ Nôm

D. Nguyễn Khuyến viết bài thơ bằng chữ Nôm rồi được Nguyễn Du dịch sang chữ Hán.

1. 1. C

1. 2. C

1. 3. A

1. 4. C

1. 5. D

1. 6. A