Giáo án dạy thêm Ngữ văn 9 Kết nối bài 2: Một thể thơ độc đáo của người Việt (Dương Lâm An)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ 1: Nhắc lại kiến thức bài học về đặc điểm của thể thơ song thất lục bát

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm thảo luận nhóm đôi Think – Pair – Share, thực hiện nhiệm vụ: Dựa vào những kiến thức đã học, trả lời những câu hỏi sau: 

+ Nội dung chính của văn bản “Một thể thơ độc đáo của người Việt” là gì?

+ Trình bày về quá trình phát triển của thể thơ song thất lục bát trong dòng chảy văn học Việt Nam dựa vào văn bản “Một thể thơ độc đáo của người Việt”.

+ Đặc điểm nổi bật nào của thể thơ song thất lục bát được đề cập đến trong văn bản? 

- Thời gian thực hiện: 8 phút.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận theo nhóm, vận dụng kiến thức đã học để thực hiện nhiệm vụ.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS lượt trình bày kết quả thảo luận.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung (nếu có). 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

Nhiệm vụ 2: Nhắc lại kiến thức về hai thể song thất lục bát và lục bát

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận nhóm nhỏ gồm 4 HS theo kĩ thuật Khăn trải bàn với vị trí ngồi như hình vẽ dưới đây:

- GV yêu cầu HS hoàn thành Phiếu học tập số 1 với nhiệm vụ: Dựa vào kiến thức đã học và những hiểu biết của em, hãy so sánh nét tương đồng và khác biệt giữa thể thơ song thất lục bát và thơ lục bát.

- Thời gian thực hiện: 15 phút.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận theo nhóm, vận dụng kiến thức đã học để thực hiện nhiệm vụ.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 HS mỗi nhóm lượt trình bày kết quả thảo luận.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung (nếu có). 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

I. Nhắc lại kiến thức bài học về đặc điểm của thể thơ song thất lục bát

1. Nội dung chính của văn bản Một thể thơ độc đáo của người Việt

- Sự ra đời và phát triển của thể thơ song thất lục bát cùng những đặc điểm về hình thức tạo nên sự độc đáo cho thể thơ này.

- So sánh sự tương đồng và khác biệt giữa thể song thất lục bát và lục bát.

2. Quá trình phát triển của thể song thất lục bát 

- Ra đời vào khoảng thế kỉ XV – XVI, xuất hiện trước sau không lâu. 

- Những tác phẩm đầu tiên sáng tác bằng thể song thất lục bát là: Chỉ Nam ngọc âm giải nghĩa, Đại nghĩ bát giáp thưởng đào giải văn. 

- Giai đoạn phát triển cực thịnh của thể thơ song thất lục bát trong khoảng thế kỉ XVIII – XIX gắn liền với thể ngâm khúc. Thể thơ song thất lục bát đã tạo cho ngâm khúc một dấu ấn riêng.

- Ngoài thể ngâm khúc, song thất lục bát còn được dùng trong nhiều thể loại văn học khác (ca trù, văn tế, thơ…).

- Đầu thế kỉ XX, các nhà thơ danh tiếng cũng sử dụng song thất lục bát để sáng tác (Tản Đà, Trần Tuấn Khải, Nguyễn Bính, Tố Hữu…).

- Ngày nay, thể thơ cổ điển này không còn thịnh hành nhưng vẫn có sức sống trong dòng chảy văn học Việt Nam.

3. Đặc điểm nổi bật của thể song thất lục bát được nhắc đến trong văn bản

- Đặc điểm nổi bật của thể song thất lục bát là giàu nhạc tính, được coi là điểm mạnh và được phát huy ở một thể loại trữ tình trong văn học Việt Nam – ngâm khúc.

- Thể song thất lục bát tạo giúp biểu hiện những tâm trạng, cảm xúc trữ tình bi thương, kết tinh những giá trị nhân văn và hiện thực sâu sắc.

II. Thể thơ song thất lục bát và lục bát

- Đáp án Phiếu học tập số 1.

So sánh

Song thất lục bát

Lục bát

Tương đồng

- Hai thể thơ này đều được người Việt sáng tạo trong khoảng thời gian khoảng thế kỉ XV – XVI, xuất hiện trước sau không lâu.

- Đều tồn tại dạng biến thể (lục bát biến thể và song thất lục bát biến thể).

- Thỏa mãn được nhu cầu sáng tác của các nghệ sĩ cũng như nhu cầu thưởng thức của đông đảo công chúng. Sự thành công của hai thể thơ đã xác lập cho mình những vị trí nổi bật trong lịch sử phát triển thơ ca dân tộc.

- Song thất lục bát với hai câu 6 – 8 có cách ngắt nhịp giống với thể lục bát.

- Giàu nhạc tính, câu thơ đọc lên mà cứ ngỡ là câu hát hay một bản nhạc, vừa có vần vừa có điệu nghe rất thanh thoát và êm tai.

Khác biệt

- Chỉ bao gồm các cặp câu 6 – 8 đan xen nhau.

- Khi gieo vần, tiếng số 6 của câu lục phải thành vần với tiếng số 8; theo đó tiếng số 8 của câu bát phải thành vần với tiếng số 6 của cặp lục bát tiếp theo. 

- Thơ lục bát thông thường sẽ được ngắt nhịp chẵn 2/2/2 ở câu lục và nhịp 4/4 ở câu bát. Tuy nhiên, một số trường hợp sẽ được tác giả đổi qua nhịp 3/3, 3/5… để nhằm nhấn mạnh ý câu thơ hơn.

- Mang đậm bản sắc và phong vị quê hương, lời thơ giản dị, mộc mạc, có sự kết hợp giữa ngôn ngữ thơ và ngôn ngữ đời thường. 

- Có cặp câu 7 tiếng và cặp câu 6 – 8 đan xen.

- Vần lưng được gieo ở tiếng thứ sáu (hoặc thứ tư) của câu thơ 8 tiếng (hiệp vẫn với tiếng cuối của câu thơ 6 tiếng ngay trước nó) và tiếng thứ ba (hoặc thứ năm) của câu thơ 7 tiếng (hiệp vẫn với tiếng cuối của câu thơ 7 tiếng liền trước nó). 

- Vần chân được gieo ở tiếng cuối của tất cả các câu thơ.

- Câu thơ 7 tiếng thường có cách ngắt nhịp lẻ trước chẵn sau (3/2/2 hay 3/4). 

- Sâu sắc, biểu hiện được những cảm xúc, tâm trạng phức tạp, ẩn sâu, những cảm xúc trữ tình bi thương, kết tinh những giá trị nhân văn và hiện thực sâu sắc.