Giáo án Ngữ văn 9 Cánh diều bài 1: Khóc Dương Khuê (Nguyễn Khuyến)

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ: Tìm hiểu về thể thơ song thất lục bát

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận đôi, đọc phần Tri thức ngữ văn, thực hiện những nhiệm vụ sau:

+ Điển từ thích hợp vào chỗ trống để hoàn thành khái niệm về thể song thất lục bát trong phiếu dưới đây:

+ Hoàn thành Phiếu học tập số 1 về đặc điểm của thể song thất lục bát.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS đọc các thông tin trong phần Tri thức ngữ văn, hoàn thành nhiệm vụ.

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời 1 – 2 HS trình bày kết quả trước lớp, yêu cầu cả lớp nghe và nhận xét. 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ, chốt kiến thức.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

I. Kiến thức ngữ văn

1. Khái niệm 

Song thất lục bát là thể thơ kết hợp giữa thơ thất ngôn và thơ lục bát; mỗi khổ gồm bốn dòng thơ: bắt đầu bằng một cặp thất ngôn, tiếp theo là cặp lục bát (đôi khi cặp lục bát xếp trước), tạo thành một kết cấu trọn vẹn về ý cũng như về âm thanh, nhạc điệu.

2. Đặc điểm của thể thơ song thất lục bát

- Phiếu học tập số 1.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

ĐÁP ÁN PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

SẢN PHẨM DỰ KIẾN

Nhiệm vụ: Hướng dẫn HS tìm hiểu chung về văn bản

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

 - GV yêu cầu HS thảo luận nhóm đôi Think – Pair - Share, thực hiện yêu cầu dưới đây: 

+ GV hướng dẫn cách đọc và cho HS đọc trực tiếp văn bản, kĩ năng suy luận khi đọc văn bản thơ song thất lục bát.

+ GV hướng dẫn HS chú ý câu hỏi trong hộp chỉ dẫn.

+ Trình bày những hiểu biết chung về tác giả Nguyễn Khuyến và bài thơ Khóc Dương Khuê.

Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập

- HS thảo luận theo nhóm, vận dụng kiến thức đã học để thực hiện nhiệm vụ.

- GV quan sát, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận

- GV mời đại diện 1 - 2 HS mỗi nhóm trình bày sản phẩm.

- GV yêu cầu HS khác lắng nghe, nhận xét, đặt câu hỏi (nếu có). 

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt kiến thức.

- GV chuyển sang nội dung mới.

II. Tìm hiểu chung về văn bản

1. Đọc

- Cách đọc: giọng đọc da diết, nhiều cảm xúc để thể hiện được nỗi lòng thương xót của nhà thơ đối với người bạn quá cố của Dương Khuê.

- Câu hỏi trong hộp chỉ dẫn:

2. Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm

a. Tác giả

- Nguyễn Khuyến (1835 – 1909) hiệu là Quế Sơn, tự là Miễu Chi, thường được gọi là Tam Nguyên Yên Đổ.

- Là người có phẩm chất tốt đẹp, mặc dù ra làm quan nhưng nổi tiếng là thanh liêm, chính trực. 

- Thơ của Nguyễn Khuyến luôn giàu cảm xúc với thiên nhiên, với con người và với quê hương.

- Một số tập thơ tiêu biểu: Quế Sơn thi tập, Yên Đổ thi tập, Bách Liêu thi văn tập, Cẩm Ngữ…

b. Tác phẩm

- Dương Khuê (1839 – 1902) người làng Vân Đình, tổng Phương Đình, tỉnh Hà Đông (nay là huyện Ứng Hòa, thành phố Hà Nội), đỗ tiến sĩ năm 1868, là bạn thân của Nguyễn Khuyến. Hai người kết bạn từ thuở thi đậu, Nguyễn Khuyến bỏ quan về quê, Dương Khuê vẫn làm quan nhưng cả hai vẫn giữ tình bạn gắn bó khăng khít.

- Bài Khóc Dương Khuê được Nguyễn Khuyến diễn Nôm từ bài thơ chữ Hán Vãn đồng niên Vân Đình Tiến sĩ Dương Thượng thư (Viếng bạn đồng niên là Tiến sĩ Thượng thư họ Dương ở Vân Đình) của chính ông, viết khi Dương Khuê mất (1902).

HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS

DỰ KIẾN SẢN PHẨM

Nhiệm vụ 1: Tìm hiểu bố cục của văn bản

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS thảo luận cặp đôi Think – Pair – Share, thực hiện yêu cầu sau: 

+ Sự kiện tạo ra nguồn cảm xúc để Nguyễn Khuyến viết bài thơ là gì?

+ Vẽ sơ đồ tư duy về bố cục của văn bản và nội dung từng phần theo bố cục đó.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi. 

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận 

- GV mời đại diện 1 – 2 HS mỗi nhóm trình bày kết quả.

- Các nhóm khác lắng nghe, đặt câu hỏi (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

IV. Đọc hiểu văn bản

1. Bố cục

a. Nguồn cảm xúc

Sự kiện tạo ra nguồn cảm xúc để Nguyễn Khuyến viết bài thơ là người bạn tri kỉ của ông là Dương Khuê đã ra đi.

b. Bố cục

- Sơ đồ tư duy.

SƠ ĐỒ BỐ CỤC VĂN BẢN

Nhiệm vụ 2: Tìm hiểu đặc điểm của thể thơ song thất lục bát trong văn bản Khóc Dương Khuê.

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, thực hiện nhiệm vụ: Chỉ  đặc điểm của thể thơ song thất lục bát qua bài “Khóc Dương Khuê”.

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ

- HS vận dụng kiến thức đã học và trả lời câu hỏi. 

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động 

- GV mời 1 – 2 HS trình bày kết quả.

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ

- GV nhận xét, bổ sung, chốt lại kiến thức.

- GV chuyển sang nhiệm vụ mới.

Nhiệm vụ 3: Phân tích tâm trạng, tình cảm, cảm xúc của nhà thơ trong văn bản Khóc Dương Khuê.

2. Đặc điểm của thể thơ song thất lục bát trong văn bản Khóc Dương Khuê.

- Bài thơ có kết cấu gồm một cặp câu thất ngôn, tiếp thep là cặp lục bát. 

- Gieo vần:

+ Tiếng cuối dòng bảy trên bắt vần trắc xuống tiếng thứ năm của dòng bảy dưới.

Ví dụ:

Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước,

Vẫn sớm hôm tôi bác cùng nhau

+ Tiếng cuối của dòng bảy dưới bắt vần với tiếng cuối của dòng sáu.

Ví dụ:

Tiếng suối nghe róc rách lưng đèo; 

Có khi từng gác cheo leo

+ Tiếng cuối của dòng sáu bắt vần với tiếng thứ sáu của dòng tám.

Ví dụ:

Có khi bàn soạn câu văn,

Biết bao đông bích, điển phần trước sau.

+ Tiếng cuối của dòng tám lại bắt vần với tiếng thứ ba hoặc tiếng thứ năm ở dòng bảy đầu khổ thơ sau. 

Ví dụ:

Có khi bàn soạn câu văn,

Biết bao đông bích, điển phần trước sau.

Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn, Phận đầu thăng chẳng dám than trời;

=> Mỗi khổ thơ có hai vần trắc và năm vần bằng; dòng sáu chỉ có vần chân, ba dòng kia vừa có vần chân vừa có vần lưng.

- Ngắt nhịp: Các dòng bảy có thể ngắt nhịp 3/4 hoặc 3/2/2, hai dòng sáu – tám ngắt theo thể lục bát.

Ví dụ 1:

Câu thơ nghĩ/ đắn đo/ không viết, 

Viết đưa ai,/ ai biết mà đưa; 

Giường kia/ treo cũng hững hờ, 

Đàn kia gảy cũng/ ngẩn ngơ tiếng đàn.

Ví dụ 2:

Buổi dương cửu/ cùng nhau hoạn nạn, Phận đẩu thăng/ chẳng dám than trời; 

Bác già,/ tôi cũng già rồi,

Biết thôi/, thôi thế/ thì thôi/ mới là!

3. Tâm trạng, tình cảm, cảm xúc của nhà thơ trong văn bản Khóc Dương Khuê.