Giáo án Địa lí 12 Cánh diều bài 3: Sự phân hóa đa dạng của thiên nhiên

Ngày soạn:…/…/…

Ngày dạy:…/…/…

BÀI 3: SỰ PHÂN HÓA ĐA DẠNG CỦA THIÊN NHIÊN

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC

1. Kiến thức

Sau bài học này, HS sẽ: 

• Chứng minh được sự phân hóa đa dạng của thiên nhiên Việt Nam theo Bắc – Nam, Đông – Tây, độ cao.

• Trình bày được đặc điểm tự nhiên của ba miền: Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ, Tây Bắc và Bắc Trung Bộ, Nam Trung Bộ và Nam Bộ. 

• Phân tích được ảnh hưởng của sự phân hóa đa dạng thiên nhiên đến phát triển kinh tế - xã hội đất nước. 

• Sử dụng được bản đồ tự nhiên Việt Nam, số liệu thống kê để chứng minh sự phân hóa đa dạng của thiên nhiên nước ta. 

2. Năng lực

Năng lực chung:

• Giao tiếp và hợp tác: khả năng thực hiện nhiệm vụ một cách độc lập hay theo nhóm; Trao đổi tích cực với giáo viên và các bạn khác trong lớp.
• Tự chủ và tự học: biết lắng nghe và chia sẻ ý kiến cá nhân với bạn, nhóm và GV. Tích cực tham gia các hoạt động trong lớp.
• Giải quyết vấn đề và sáng tạo: biết phối hợp với bạn bè khi làm việc nhóm, tư duy logic, sáng tạo khi giải quyết vấn đề.

Năng lực riêng:

• Năng lực tìm hiểu địa lí: Khai thác và sử dụng từ Hình 3.1 – 3.4, mục Em có biết để nhận thức về sự phân hóa đa dạng của thiên nhiên Việt Nam; đặc điểm tự nhiên của các miền; ảnh hưởng của sự phân hóa đa dạng thiên nhiên đến phát triển kinh tế - xã hội đất nước. 

• Năng lực nhận thức và tư duy địa lí: Chứng minh được sự phân hóa đa dạng của thiên nhiên Việt Nam theo Bắc – Nam, Đông – Tây, độ cao; Trình bày được đặc điểm tự nhiên của ba miền: Bắc và Đông Bắc Bắc Bộ, Tây Bắc và Bắc Trung Bộ, Nam Trung Bộ và Nam Bộ; Phân tích được ảnh hưởng của sự phân hóa đa dạng thiên nhiên đến phát triển kinh tế - xã hội đất nước. 

• Vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học: Trình bày được đặc điểm thiên nhiên nổi bật của miền tự nhiên ở địa phương em sinh sống.

3. Phẩm chất

• Trách nhiệm: Tích cực đánh giá cá nhân, đánh giá đồng đẳng, khách quan, đóng góp vào quá trình học tập, kiểm tra, đánh giá.

• Chăm chỉ: Luôn cố gắng vươn lên đạt kết quả tốt trong học tập; Có ý thức vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học được ở nhà trường, từ sách báo và các nguồn tin cậy khác vào học tập và đời sống hằng ngày.

II. THIẾT BỊ DẠY HỌC 

1. Đối với giáo viên

• Giáo án, SGK, SGV, SBT Địa lí 12 – Cánh diều.

• Bản đồ phân hóa thiên nhiên Việt Nam. 

• Hình ảnh, video về thiên nhiên phân hóa đa dạng.

• Phiếu học tập, phiếu đánh giá sản phẩm infographic.

• Máy tính, máy chiếu (nếu có).

2. Đối với học sinh

• SGK, SBT Địa lí 12 – Cánh diều.

• Atlat Địa lí Việt Nam. 

• Thiết bị điện tử có kết nối internet.

• Đọc trước nội dung bài học và sưu tầm tranh ảnh, tư liệu về bài học Sự phân hóa đa dạng của thiên nhiên.

III. CÁC HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC 

A. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG

a. Mục tiêu: Tạo sự phấn khởi cho HS khi bước vào bài học mới. 

b. Nội dung: GV đọc các câu thơ cho HS nghe và yêu cầu HS trả lời câu hỏi: Cho biết 2 câu thơ nói lên điều gì về thiên nhiên nước ta. 

c. Sản phẩm: Đặc điểm thiên nhiên nước ta qua 2 câu thơ. 

d. Tổ chức thực hiện:

Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập

- GV đọc các câu thơ cho HS nghe:

“Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây

Bên nắng đốt, bên mưa quây”.

                                                                         (Phan Huỳnh Điểu, Sợi nhớ sợi thương)

“Hải Vân đèo lớn vừa qua

Mưa xuân ai bỗng đổi ra nắng hè”.

                          (Tản Đà)

- GV yêu cầu HS làm việc cá nhân, trả lời câu hỏi: Cho biết 2 câu thơ nói lên điều gì về thiên nhiên nước ta. 

Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập 

- HS vận dụng kiến thức đã học, hiểu biết thực tế và trả lời câu hỏi.

- GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết).

Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận

- GV mời đại diện 1 – 2 HS nêu đặc điểm thiên nhiên nước ta qua 2 câu thơ. 

- GV yêu cầu các HS khác lắng nghe, nhận xét, bổ sung ý kiến (nếu có).

Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập

- GV nhận xét, đánh giá, chốt đáp án:

+ Câu thơ “Trường Sơn Đông, Trường Sơn Tây/Bên nắng đốt, bên mưa quây” nói đến hiệu ứng phơn do ảnh hưởng của địa hình. Loại gió này có ở vùng Bắc Trung Bộ của nước ta, gọi là gió Lào.

+ Câu thơ “Hải Vân đèo lớn vừa qua/ Mưa xuân ai bỗng đổi ra nắng hè” nói đến hiện tượng thời tiết:

• Phía Bắc đèo Hải Vân có hiện tượng thời tiết mưa phùn, gió bấc.
• Phía Nam đèo Hải Vân thời tiết nắng nóng.

- GV dẫn dắt HS vào bài học: Bên cạnh tính chất nhiệt đới ẩm gió mùa, thiên nhiên nước ta còn có sự phân hóa rõ nét trong không gian theo chiều Bắc – Nam, Đông – Tây và theo độ cao. Từ đó, đã hình thành nên các miền địa lí tự nhiên. Vậy, sự phân hóa thiên nhiên có ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển kinh tế - xã hội đất nước? Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu trong bài học ngày hôm nay – Bài 3: Sự phân hóa đa dạng của thiên nhiên.

B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC

Hoạt động 1. Tìm hiểu thiên nhiên phân hóa đa dạng

a. Mục tiêu: Thông qua hoạt động, HS:

- Chứng minh được sự phân hóa đa dạng của thiên nhiên Việt Nam theo Bắc – Nam, Đông – Tây, độ cao.

b. Nội dung: GV yêu cầu HS làm việc nhóm, khai thác Hình 3.1, thông tin mục I.1, 2, 3 SGK tr.14 – 17 và hoàn thành bảng mẫu.

c. Sản phẩm: Bảng thông tin sự phân hóa đa dạng của thiên nhiên theo Bắc – Nam, theo Đông – Tây và theo độ cao.

d. Tổ chức thực hiện:

HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS	DỰ KIẾN SẢN PHẨM
Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập - GV chia lớp thành 6 nhóm - GV giao nhiệm vụ cụ thể cho các nhóm: Khai thác Hình 3.1, đọc thông tin mục I.1,2,3 SGK tr.14 – 17 và hoàn thành Bảng mẫu. + Nhóm 1, 2: Tìm hiểu thiên nhiên phân hóa Bắc – Nam.  Thành phần tự nhiên Biểu hiện Miền Bắc Miền Nam Khí hậu  ? ? Thực vật  ? ? Cảnh quan tự nhiên ? ?  + Nhóm 3, 4: Tìm hiểu thiên nhiên phân hóa Đông – Tây.  Vùng Biểu hiện của thiên nhiên Vùng biển và thềm lục địa  ? Vùng đồng bằng ? Vùng đồi núi ? + Nhóm 5, 6: Tìm hiểu thiên nhiên phân hóa theo độ cao.            Đai cao   Đặc điểm Nhiệt đới gió mùa Cận nhiệt đới gió mùa trên núi Ôn đới  gió mùa  trên núi Độ cao ? ? ? Khí hậu ? ? ? Đất ? ? ? Thảm thực vật ? ? ? - GV cho HS xem thêm tư liệu về sự phân hóa đa dạng của thiên nhiên Việt Nam. Bước 2: HS tiếp nhận, thực hiện nhiệm vụ học tập - HS thực hiện nhiệm vụ  theo nhóm như hướng dẫn. - GV quan sát, hướng dẫn, hỗ trợ HS (nếu cần thiết). Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động, thảo luận - GV mời lần lượt đại diện các nhóm thuyết trình về sản phẩm làm việc của nhóm. - Các nhóm khác lắng nghe, đặt câu hỏi, giải đáp thắc mắc (nếu có). Bước 4: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ học tập - GV nhận xét, đánh giá và kết luận: + Đặc điểm lãnh thổ trải dài trên nhiều vĩ tuyến và ảnh hưởng của gió mùa là nhân tố chủ yếu làm thiên nhiên nước ta có sự phân hóa theo chiều Bắc – Nam. + Tác động của gió mùa kết hợp với địa hình đã làm thiên nhiên nước ta có sự phân hóa theo chiều từ đông sang tây với 3 khu vực khá rõ rệt là vùng biển và thềm lục địa, vùng đồng bằng và vùng đồi núi.  + Thiên nhiên nước ta có sự phân hóa theo độ cao, bao gồm 3 đai cao: đai nhiệt đới gió mùa, đai cận nhiệt đới gió mùa trên núi và đai ôn đới gió mùa trên núi - GV chuyển sang nội dung mới.	I. Sự phân hóa đa dạng của thiên nhiên 1. Phân hóa theo Bắc – Nam a. Phần lãnh thổ phía Bắc  b. Phần lãnh thổ phía Nam  2. Phân hóa Đông – Tây a. Vùng biển, đảo và thềm lục địa b. Vùng đồng bằng ven biển c. Vùng đồi núi 3. Phân hóa theo độ cao a. Đai nhiệt đới gió mùa b. Đai cận nhiệt đới gió mùa trên núi c. Đai ôn đới gió mùa trên núi Bảng phân hóa thiên nhiên theo Bắc - Nam; thiên nhiên phân hóa theo Đông – Tây; thiên nhiên phân hóa thiên nhiên theo độ cao đính kèm phía dưới Hoạt động 1.
Tư liệu 1: Biểu đồ nhiệt độ, lượng mưa ở Hà Nội và Cần Thơ Video tài nguyên biển Việt Nam https://www.youtube.com/watch?v=opKijiXcOKg Video về dãy Trường Sơn: https://www.youtube.com/watch?v=S20_PuTBo-8  (Từ đầu đến 1p50). THIÊN NHIÊN PHÂN HÓA THEO CHIỀU BẮC - NAM Thành phần tự nhiên Biểu hiện Miền Bắc Miền Nam Khí hậu  - Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa có mùa đông lạnh.  + Nhiệt độ trung bình năm trên 20⁰C (trừ vùng núi cao). + Biên độ trung bình năm lớn, phổ biến trên 10⁰C. + Tổng số giờ nắng dưới 2 000 giờ. - Chia thành hai mùa: mùa đông và mùa hạ. - Khí hậu cận xích đạo gió mùa. + Nhiệt độ trung bình năm trên 25⁰C. + Biên độ trung bình năm nhỏ, phổ biến dưới 10⁰C. + Tổng số giờ nắng trên 2 000 giờ. - Chia thành hai mùa: mùa mưa và mùa khô. Sinh vật  - Thực vật phổ biến là các loài họ đậu, dâu tằm....   - Động vật trong rừng là các loài công, khỉ, vượn,...  - Có sự xuất hiện của các loài cây cận nhiệt và ôn đới như: dẻ, re, sa mu, pơ mu,...; các loài thú có lông dày như: gấu, chồn, sóc,... từ phương Bắc xuống. - Thực vật là các cây họ dầu, săng lẻ, tếch,...  - Động vật là các loài thú lớn như: voi, hổ, báo, bò rừng.... từ phương Nam lên và từ phía tây di cư sang. Cảnh quan tự nhiên - Cảnh quan đặc trưng là đới rừng nhiệt đới gió mùa.  - Thành phần loài sinh vật nhiệt đới chiếm ưu thế.  - Cảnh sắc thiên nhiên thay đổi theo mùa: mùa hạ nóng ẩm, mưa nhiều, cây cối xanh tốt, mùa đông tiết trời lạnh, ít mưa, xuất hiện cây rụng lá. - Cảnh quan đặc trưng là đới rừng cận xích đạo gió mùa.  - Cảnh sắc thiên nhiên thay đổi: mùa mưa có lượng mưa lớn, cây cối phát triển xanh tốt; mùa khô ít mưa, độ ẩm thấp, ở những nơi có mùa khô sâu sắc, kéo dài xuất hiện cây chịu hạn, rụng lá.   THIÊN NHIÊN PHÂN HÓA THEO CHIỀU ĐÔNG - TÂY Vùng Biểu hiện của thiên nhiên Vùng biển, đảo và thềm lục địa  - Vùng biển, đảo nước ta thuộc vùng biển nhiệt đới với lượng nhiệt – ẩm dồi dào, có sự phân mùa rõ rệt của khí hậu và chế độ hải văn. - Vùng thềm lục địa có hình thái, độ sâu, chiều rộng khác nhau từ bắc vào nam và có mối quan hệ chặt chẽ với phần lãnh thổ đất liền.  - Ở vùng ven biển hình thành các dạng địa hình bồi tụ, mài mòn hoặc hỗn hợp mài mòn – bồi tụ.  - Sinh vật vùng biển, đảo phong phú, đa dạng, tiêu biểu cho sinh vật vùng biển nhiệt đới.   Vùng đồng bằng ven biển - Được hình thành do quá trình bồi tụ phù sa sông và biển, kéo dài không liên tục từ Móng Cái (tỉnh Quảng Ninh) đến Hà Tiên (tỉnh Kiên Giang).  - Chế độ nhiệt – ẩm đặc trưng cho vùng khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa. - Địa hình thấp, khá bằng phẳng, thấp dần theo hướng tây bắc – đông nam và theo hướng tây – đông, là nơi thường xuyên chịu ảnh hưởng trực tiếp của biển và vùng đồi núi liền kề. - Sinh vật tự nhiên nguyên sinh còn lại không nhiều do tác động chủ yếu của con người.   - Các hệ sinh thái khá phong phú, nhất là hệ sinh thái ở các vùng cửa sông, đầm phá và đất ngập nước khác. Vùng đồi núi - Chiếm phần lớn diện tích nước ta, phân bố ở phía tây và tây bắc, chủ yếu là đồi núi thấp và bị chia cắt mạnh. - Do tác động của gió mùa và hướng của các dãy núi làm cho thiên nhiên đồi núi có sự phân hoá:  + Vùng núi Đông Bắc thiên nhiên thể hiện tính chất cận nhiệt đới gió mùa.  + Vùng núi Tây Bắc, thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa phổ biến ở vùng núi thấp phía nam và ở vùng núi cao có cảnh quan thiên nhiên giống vùng ôn đới.  + Giữa Đông Trường Sơn và Tây Nguyên chế độ mưa có sự đối lập:  Khi Đông Trường Sơn có mưa vào thu - đông thì Tây Nguyên khô hạn. Đầu mùa hạ Tây Nguyên có mưa lớn thì nhiều nơi ở Đông Trường Sơn có thời tiết nóng, ít mưa.   THIÊN NHIÊN PHÂN HÓA THEO ĐỘ CAO            Đai cao   Đặc điểm Nhiệt đới gió mùa Cận nhiệt đới gió mùa trên núi Ôn đới gió mùa  trên núi Độ cao - Độ cao trung bình dưới 600 – 700 m ở miền Bắc  - Độ cao 900 – 1000 m ở miền Nam.  Từ độ cao 600 – 700 m ở miền Bắc và 900-1000 m ở miền Nam đến độ cao 2600 m. Từ độ cao trên 2 600 m, có diện tích nhỏ nhất (chủ yếu ở Hoàng Liên Sơn).  Khí hậu - Nền nhiệt độ cao:   trung bình các tháng mùa hạ trên 25 °C. - Lượng mưa và độ ẩm thay đổi theo thời gian và không gian giữa các khu vực. - Khí hậu mát mẻ. - Nhiệt độ trung bình các tháng trong năm dưới 25 °C. - Lượng mưa và độ ẩm tăng lên. - Nhiệt độ trung bình năm dưới 15 °C. - Độ ẩm cao, tốc độ gió mạnh. - Có thể xuất hiện băng tuyết trong mùa đông. Đất Các nhóm đất chủ yếu: - Đất fe-ra-lit trên vùng đồi núi thấp (phần lớn là đất fe-ra-lit đỏ vàng, đất fe-ra-lit nâu đỏ). - Đất phù sa (đất phù sa sông, đất phèn, đất mặn, đất cát,...). - Từ độ cao 600 – 700 m đến 1600 – 1700 m hình thành đất fe-ra-lit có mùn với đặc tính chua, tầng đất mỏng.  - Từ độ cao trên 1600 – 1700 m xuất hiện đất mùn. Đất chủ yếu là đất mùn thô.  Thảm thực vật - Các kiểu thảm thực vật chủ yếu là: rừng nhiệt đới ẩm; rừng rụng lá; trảng cỏ, cây bụi; rừng ngập mặn, ngập nước;...  - Sinh vật nhiệt đới đa dạng, phong phú. - Từ độ cao 600 – 700 m đến 1600-1700 m: + Hình thành hệ sinh thái rừng cận nhiệt đới lá rộng và lá kim.  + Trong rừng xuất hiện các loài chim, thú cận nhiệt phương Bắc, có lông dày như gấu, sóc,...  - Từ độ cao trên 1 600 m - 1 700 m: + Thực vật chậm phát triển, thành phần loài đơn giản, thường có rêu, địa y trên thân và cành cây. + Trong rừng xuất hiện các loài cây ôn đới như: sa mu, pơ mu và các loài chim di cư thuộc khu hệ Hi-ma-lay-a. Thảm thực vật chủ yếu là các loài cây ôn đới như: đỗ quyên, lãnh sam, thiết sam....

Hoạt động 2. Tìm hiểu các miền địa lí tự nhiên

a. Mục tiêu: Thông qua hoạt động, HS trình bày được đặc điểm tự nhiên của ba miền: Bắc và Đông Bắc Bộ, Tây Bắc và Bắc Trung Bộ, Nam Trung Bộ và Nam Bộ. 

b. Nội dung: GV yêu cầu HS thảo luận nhóm, khai thác Hình 3.2, thông tin mục II.1, 2, 3 SGK tr.19 – 21 và hoàn thành Phiếu học tập số 1: Trình bày đặc điểm tự nhiên của ba miền: Bắc và Đông Bắc Bộ, Tây Bắc và Bắc Trung Bộ, Nam Trung Bộ và Nam Bộ. 

c. Sản phẩm: Phiếu học tập số 1 của HS về đặc điểm tự nhiên của ba miền: Bắc và Đông Bắc Bộ, Tây Bắc và Bắc Trung Bộ, Nam Trung Bộ và Nam Bộ. 

d. Tổ chức thực hiện:

----------------------

--------Còn tiếp--------